Bespiegelingen van prof. mr. Aalt Willem Heringa over de brexit

Brexit is een feit: per 31 januari 2020 (23.00 uur Britse tijd) heeft het Verenigd Koninkrijk na een lang proces de Europese Unie verlaten. Bijna vier jaar geleden, op 23 juni 2016, hield het land het beslissende referendum over lidmaatschap van de EU. 51,9% koos toen voor vertrek uit Brussel en daar is nu gehoor aan gegeven.

Zonder horten en stoten ging het vertrek niet. Jarenlang is er onderhandeld over de scheidingsvoorwaarden, met vele intriges als gevolg. Artikel 50 i, het artikel dat vertrek uit de EU regelt, was nooit eerder toegepast. Overal werden zodoende nieuwe wegen bewandeld om het VK uit de EU te krijgen.

Het Montesquieu Instituut, partner van www.Europa-Nu.nl, volgde de ontwikkelingen op het brexitfront op de voet. Onze vaste Brexit-analist prof. mr. Aalt Willem Heringa i schreef periodiek over de gang van zaken in Londen en Brussel. Zijn bijdragen verschenen in de Hofvijver, de maandelijkse uitgave van het Montesquieu Instituut. Nu de Brexit definitief is en er een handelsdeal gesloten is, zijn de bijdragen op deze pagina gebundeld. Dit is een geschiedenis van de Brexit tot en met de handelsdeal, die effectief werd in januari 2021.

Inhoudsopgave van deze pagina:

1. Inleiding
2. Hoe nu verder? De eerste onzeker maanden na het referendum (augustus 2016 - januari 2017)
3. De conceptdeal van May ligt klaar, maar brexit nog ver weg (december 2018 - april 2019)
4. Johnson bestijgt het toneel: de tragedie duurt voort (mei 2019 - november 2019)
5. Beslissende slag: Brexit op 31 januari 2020 (december 2019 - januari 2020)
6. Naar een handelsdeal voor de toekomst (januari 2020 - januari 2021)

'Brexit, een vervolg' 22 augustus 2016

Supremacy of Parliament? 31 oktober 2016

Het lastige met het Brexit referendum en de gebeurtenissen nadien in het Verenigd Koninkrijk is dat het instrument van een referendum in al zijn eenvoud en simplisme in wezen ook ondemocratische gevolgen kan hebben. Inderdaad stemde de meerderheid voor 'leave'. Maar er was niet gestemd over wat er dan na een vertrek wel of niet zou moeten komen. Een harde Brexit of een zachte, een constructie zoals van Noorwegen of Zwitserland, wel streven naar grootschalige handel met de EU of niet, wel of niet een overgangstermijn, en meer van dergelijke vragen.

A new Brexit scenario?, 28 november 2016 (English)

The latest elections for the UK House of Commons took place in Spring 2015; next elections are scheduled for Spring 2020. However, it is not at all unthinkable that earlier elections could be called for, despite legislation making such a move more difficult.

Recente Brexit ontwikkelingen: de Withdrawal Bill, 27 januari 2017

Na de uitspraak van het Britse Supreme Court dat inderdaad de wetgever aan zet is alvorens de Brexit i notificatie van art. 50 VEU mag worden gedaan, is er door de Britse regering voortvarend een voorstel ingediend bij het House of Commons. Dat moest niet alleen naar Brits constitutioneel recht, maar ook om zeker te stellen dat die notificatie rechtsgeldig is naar EU-recht. Art. 50 bepaalt immers in het eerste lid dat 'Any Member State may decide to withdraw from the Union in accordance with its own constitutional requirements.”

Het wetsvoorstel was even kort als krachtig. Het voorstel bestond uit twee bepalingen:

Brexit: zeven scenario's na week van onzekerheid, 17 december 2018

En zo heeft Theresa May weer een fase in het brexit proces overleefd: een door minimaal 48 leden van haar eigen fractie aangevraagde interne en geheime stemming over haar aanblijven als partijleider en dus ook als premier, overleefde ze op 12 december met 200 tegen 117 stemmen. Een redelijk ruime meerderheid, maar tevens geeft deze stemming blijk van een zeer grote minderheid in haar eigen partij die bereid is haar weg te sturen, en naar aan te nemen valt, haar brexitdeal niet ziet zitten.

Reflecties over Brexit, 28 januari 2019

Constitutioneel recht in actie: de inzet is hoog en de gebeurtenissen volgen elkaar op, in een onvoorspelbare voorspelbaarheid. Op een of ander manier zit alles en iedereen elkaar nu wel in de weg. Is het politiek op hoog niveau in de moeder van alle parlementen? Voor wie van spanning, sensatie, opwinding en een ‘Order, Order’-schreeuwende voorzitter houdt wel. Het is jammer dat de Speaker niet meer het mooie pak van weleer aanheeft, maar er is bij tijd en wijle humor en retoriek. Het is echter niet alleen de retoriek die zou moeten tellen, of de opwinding van de stemming, maar toch ook of er iets komt wat het beste is voor het hele land, en waarmee grote schisma's kunnen worden geheeld. Het verstand moet worden gebruikt.

Tsja, die Brexit.., 25 februari 2019

Iedere dag, bijna iedere dag, is er weer nieuws van het Brexit front; of er is een door toedoen van de conservatieve brexiteers door May verloren stemming in het House of Commons; of er zijn inmiddels acht Labour parlementsleden die zich afscheiden, waar zich drie Conservatieven bij hebben aangesloten; of er is een loslippige medewerker van May in een Brussels etablissement; of er is weer de onzichtbaarheid van een oplossing voor de backstop anders dan die in de Brexit overeenkomst staat.

To Brexit or not to Brexit? That is the question, 25 maart 2019

Nadat het House of Commons de Witdrawal agreement ten tweeden male had afgewezen, een harde Brexit had verworpen, geen voorstander bleek van een tweede referendum, en al eerder niet het vertrouwen in de premier had opgezegd, bleek er wel een meerderheid om uitstel te vragen. Dat deed premier May dan ook en zij vroeg om uitstel tot 30 juni 2019. Die datum van 30 juni is gekozen, omdat de dag erna het nieuwe Europees parlement zal worden geïnstalleerd, en zo wordt aldus voorkomen dat het VK aan de verkiezingen daarvoor moet gaan meedoen. De EU stemde met uitstel in, maar maximaal tot 22 mei (dat wil zeggen vlak voor de verkiezingen voor het Europees Parlement), mits het Lagerhuis alsnog met de Withdrawal Agreement zal instemmen. Zo niet, dan wordt de uiterste datum van uitstel 12 april. Twee weken na de tot nog toe voorziene datum van 29 maart.

Brexit en de ontmaskering van de moeder van alle parlementen, 29 april 2019

De moeder van alle parlementen, dat is het Britse parlement, bestaand uit House of Lords en House of Commons: een parlementaire democratie, met levendige debatten, met snelle en effectieve regeringsvorming en daadkrachtige regeringen, mede door het meerderheidskiesstelsel. Maar de vraag is, na het schouwspel van de Brexitcampagnes en referendum en het gehannes daarna of deze kwalificaties nog wel van toepassing zijn. Niet alleen is misschien de wijze van stemming archaïsch, of de cabarateske Mr. Speaker en 'order, order', of 'the Ayes have it', maar ook is het parlement niet meer echt een voorbeeld van hoe een parlementaire democratie zou moeten werken.

Brexit en Pyrrhus, 27 mei 2019

We kennen allemaal de uitdrukking van de Pyrrhusoverwinning (vernoemd naar de generaal/koning): de overwinning waarbij de overwinnaar eigenlijk ook (alles) heeft verloren. Zullen we in de toekomst over Brexit spreken als uitdrukking voor een compromisloze en van realiteitszin gespeende chaos?

Boris naar de Exit, 24 juni 2019

Boris Johnson tegen Jeremy Hunt. Na enkele verkiezingsrondes onder de Tory Lagerhuisleden is nu het woord aan de leden van die partij, om de nieuwe partijleider en dus ook premier te kiezen. Tenzij één van de twee zich terugtrekt natuurlijk, dan wordt het de ander. Na de stemmingsrondes binnen de fractie lag Boris ruimschoots voor, en dat ligt hij ook in de peilingen onder de leden van zijn partij. De nieuwe premier dus, of hij moet struikelen, schade lijden door ruzie met zijn vriendin of door een ander akkefietje.

De Brexit blijft ons verbazen en boeien, 26 augustus 2019

Het aftreden van Theresa May i was onontkoombaar; de verkiezing van Boris Johnson i was voorspelbaar, maar het brexitdossier is nog steeds hetzelfde. De meerderheid van de regering Johnson is een ietsiepietsie gekrompen met een zetel na een verloren tussentijdse verkiezing in een district in Wales. De zetel ging naar de LibDems die een krachtige Remain campagne voeren, en die een alliantie hadden met de Greens en Plaid Cymru die geen kandidaat hadden gesteld.

Het Britse Supreme Court en de schorsing van het Britse parlement, 30 september 2019

Op 24 september jongstleden was er weer de zoveelste apotheose in het Brexit verhaal; nu was het Supreme Court aan zet in twee beroepen met betrekking tot de schorsing (prorogation) van enkele weken van het Britse Parlement. In een unanieme uitspraak oordeelden de 11 rechters dat het aan de rechter is om de grenzen van prerogatieve bevoegdheden te bewaken, en dat het dientengevolge noodzakelijk was om te zien of de grenzen daarvan waren overschreden.

Heel langzaam, maar toch gestaag?, 28 oktober 2019

Kleine stapjes

Het brexitproces gaat dan weer vooruit en dan weer achteruit. De voorwaartse stapjes zijn doorgaans klein maar lijken toch te leiden tot het ontkoombare einde van het EU-lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk. Of en wanneer de brexit er daadwerkelijk komt, hangt zowel van nationale Britse processen als van EU-besluiten over verlenging(en?) van de einddatum af. Wat is er de afgelopen paar weken zoal gebeurd en wat staat er op de planning?

Verkiezingen als weg naar de Brexit?, 25 november 2019

De flexibele constitutie

Het Britse staatsrecht heeft zich weer eens van zijn flexibele kant laten zien, en gedemonstreerd wat de doctrine van de ‘parliamentary sovereignty’ (ook wel ‘parliamentary supremacy’ genoemd) betekent. Al geruime tijd zat de Fixed Term Parliaments Act de regeringen May en Johnson danig in de weg om op een hun conveniërend tijdstip het House of Commons te ontbinden en voor verkiezingen te gaan: in die wet is sinds de coalitie regering van Conservatieven en Liberaal-democraten (Cameron-Clegg) vastgesteld dat het parlement alleen ontbonden kan worden na een daartoe strekkende twee derde meerderheid in het House of Commons, of nadat de premier met een motie van wantrouwen was geconfronteerd en het House of Commons niet in staat was gebleken om een nieuwe premier aan te wijzen. Twee lastige hobbels, die de liberalen destijds voor regeringsdeelname hadden bedongen omdat ze bevreesd waren dat Cameron als premier anders op een voor hem gunstig tijdstip de coalitie kon opblazen door verkiezingen te organiseren. Bij deze hobbels kwam dat de Conservatieven geen meerderheid hadden sinds de vorige verkiezingen en dat het House of Commons niet meewerkte aan een toepassing van de Fixed Term Parliaments Act.

De impact van Brexit? De toekomst van de EU?

De Brexit is aanstaande

Een enorme verkiezingswinst voor Boris Jonhson i: een zeer ruime meerderheid in het House of Commons is het gevolg (365 van de 650 zetels), zodat er geen coalitie nodig is, en zodat Johnson ook een zeer sterke positie heeft verworven om de regering en de meerderheid naar zijn hand te zetten. Effectief is zijn meerderheid nog comfortabeler omdat SinnFein met 7 zetels deze niet inneemt zodat een meerderheid van 322 de facto voldoende is). Dat betekent zoals al is aangekondigd een Brexit per 31 januari 2020, nadat het parlement verwacht kan worden de noodzakelijke Brexitwetgeving zeer spoedig aan te nemen. Dat kan nu snel, een snelheid die het House of Commons eerst nog had verworpen waardoor verkiezingen nodig bleken, immers. De Brexit deal was immers al door het House of Commons goedgekeurd. Tegenstand van het House of Lords lijkt niet te verwachten na deze verkiezingszege voor Johnson.

De Brexit: eindelijk...., 31 januari 2020

En daar is die dan: de Brexit. Op 1 februari 2020 worden we allemaal wakker na de Brexit. Wat zal er dan veranderd zijn? Niet zo veel nog, want de overgangstermijn die is voorzien duurt in ieder geval nog tot eind 2020. Wel zal de Brexit betekenen dat de instellingen van de EU het voortaan zonder Britse leden moet gaan doen. En zal het Europees Parlement van 751 leden terug gaan naar 705, waarbij sommige landen, waaronder Nederland er nog enkele zetels bij gaan krijgen.

Hoe zat het ook alweer met de opmaat naar de Brexit? 28 september 2020

In de voorgestelde Internal Market Bill stelt de Britse regering voor om de mogelijkheid te scheppen voor ministers om af te wijken van specifieke afspraken uit de Withdrawal Agreement met de EU op het gebied van het NoordIIerse Protocol, dat een open grens met Ierland dient mogelijk te maken.

De Brexit impact: wel of geen post-Brexit-verdrag voor 2021? 21 december 2020

De Brexit is een feit; of en hoe precies de situatie er na 31 december 2020 uitgaat zien is, als ik dit schrijf, nog steeds de vraag. De overeenkomst over de relaties tussen het VK en de EU per 2021, na afloop van de op 31 december 2020 afgelopen overgangsperiode, is er nog steeds niet. Laatste berichten zijn dat afronding wel eens pas bereikt kan gaan worden op 31 december 2020. Het wordt hoe dan ook ook wel heel erg laat, maar als niemand de stekker eruit wil trekken, kan het inderdaad nog wel even duren.

De Brexit: nu echt verder zonder het verenigd koninkrijk

Eind 2020 lukte het op de valreep nog net: een (handels)overeenkomst tussen de EU en het VK over de wederzijdse relaties: visserij, level playing field en handel. Een geheel keiharde Brexit is het dus niet geworden, maar ook geen zachte landing. Boris Johnson kan op zijn conto schrijven dat er een Brexit is en dat deze minder hard is geworden dan gevreesd.