Vooruitblik: de Europese Unie in 2020

Wordt 2020 het begin van 'the roaring twenties', zal de EU stagneren of zelfs verder desintegreren, zoals de brexit nu laat zien? Diverse onderwerpen van komend jaar zullen een belangrijke invloed hebben op die vraag. Het decennium van de jaren 20 kent nu al enkele prangende vraagstukken: de EU moet antwoord geven op vooraanstaande problemen als de opvang en gevolgen van de brexit, de klimaatcrisis, de ondermijning van de rechtsstaat in enkele landen en de toenemende kloof tussen diverse bevolkingsgroepen van Europese landen.

Het jaar 2020 zal het begin van een antwoord moeten zijn op die vraagstukken. Belangrijk zijn bijvoorbeeld de uitwerking van de Europese Green Deal, de manier waarop het Meerjarig Financieel Kader wordt ingevuld, het nieuwe beleid van de ECB en de gevolgen van brexit.

Dit artikel geeft een overzicht van de belangrijkste evenementen, hoofdpunten en inwerkingtredende EU-regels voor komend jaar. Nu het stof van de topfunctieverdeling in 2019 is neergedaald, zal 2020 daadwerkelijk over nieuw beleid gaan. Kortom: een vergaderjaar, dat de lijnen voor het komende decennium bepaalt.

Agenda Europese Raad

Op dit moment staan er vier reguliere Europese Toppen gepland maar die kunnen zomaar worden aangevuld met bijzondere toppen over een bepaald onderwerp. In 2019 kwamen de Europese leiders acht keer bijeen onder andere vanwege de verdeling van de Europese topfuncties en de Brexit. Zal ook 2020 weer gegijzeld worden door de Brexit?

In 2020 vergadert de Europese Raad sowieso op 26-27 maart, 18-19 juni, 15-16 oktober en 10-11 december.

Voorzitterschap Raad van de Europese Unie

Het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie rouleert. Elk half jaar is een ander EU-land voorzitter. Per 1 januari neemt Kroatië het stokje over van Finland. Kroatië is de laatste voorzitter uit de Trojka die het land vormt met Roemenië en Finland. Via een Trojka kunnen opeenvolgende voorzitters meer samenhang in het Europees beleid creëren.

Kroatië zal de voorzittershamer een half jaar houden. Per 1 juli 2020 zal Duitsland de voorzitter zijn.

Europese Centrale Bank

Het beleid van de ECB heeft in 2019 veelvuldig onder vuur gelegen. Vanwege de lage rentestand en het omstreden opkoopprogramma van staatsobligaties ligt de centrale bank onder een politiek vergrootglas. Mario Draghi heeft, als één van zijn laatste wapenfeiten, het opkoopprogramma nieuw leven in geblazen. Hier was de Nederlandsche Bank fel tegen bij monde van president Klaas Knot.

Voor 2020 belooft de nieuwe president van de ECB, Christine Lagarde, dat het ECB-beleid grondig op de schop zal gaan. Uitkomsten daarvan kunnen we verwachten in het najaar van 2020. Centraal zal de herziening van de inflatiedoelstelling staan; Om deze doelstelling opnieuw vast te stellen, zal de ECB nauw samenwerken met nationale centrale banken.

Brexit

Nu de Britse verkiezingen voor een conservatieve meerderheid in het Lagerhuis hebben gezorgd, lijkt de weg open te staan voor een brexit in 2020. Op 31 januari 2020 verlaat Groot-Brittannië de Europese Unie. Het Lagerhuis heeft inmiddels ingestemd met de bijhorende deal. Er zal dan een overgangsperiode beginnen, waarin het VK zich nog wel moet houden aan de Europese regels, maar er geen inspraak meer in heeft. Die overgangsperiode eindigt, als alle omstandigheden hetzelfde blijven, op 31 december 2020.

Green Deal

Het jaar 2020 zal voor de Europese Commissie grotendeels in het teken staan van de Green Deal. De net geïnstalleerde Commissie onder leiding van Von der Leyen was nog geen twee weken in het zadel toen de ambitieuze doelstellingen van de Green Deal op 11 december 2019 al werden gepresenteerd. Maar specifieke voorstellen en strategieën hoe de Commissie de voorgestelde doelstellingen wil gaan bereiken, zullen vanaf komend jaar gaan volgen. Zo liet de Commissie weten in januari 2020 met een voorstel voor een transitiefonds waar lidstaten gebruik van kunnen maken te komen, in maart 2020 met het voorstel voor een Europese Klimaatwet, en in de loop van 2020 met een voorstel voor de hervorming van afvalwetgeving. Ook wordt in het voorjaar van 2020 de “van boer tot bord-“strategie gepresenteerd waarin onder andere maatregelen over het beperken van het gebruik van meststoffen en antibiotica zullen zijn opgenomen.

Kunstmatige Intelligentie

Naast de plannen voor de Green Deal wil Commissie Von der Leyen ook in begin 2020 ak vaart maken met plannen rondom kunstmatige intelligentie (AI). Eind 2019 beloofde Von der Leyen dat er binnen 100 dagen na aanvang van de commissie er nieuwe wetgeving zal liggen die een Europese coördinatie van de ethische gevolgen van AI.

Meerjarig Financieel Kader (2021-2027)

In 2020 moet er een akkoord komen over het Europees meerjarenbudget tussen 2021 en 2027. Een belangrijke factor daarin is het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU; het VK was een grote contributiebetaler van de EU en dat verlies zal moeten worden opgevangen. Een tweede factor is de spanning tussen de verschillende organen over de hoogte van het budget. De Europese Commissie en het Europees Parlement willen een forse verhoging van de meerjarenbegroting; de lidstaten zijn daar huiverig voor en zetten lager in. Nederland wil - als zuinig bekendstaand EU-land - en minimale verhoging van het budget.

Conferentie over de toekomst in Europa

In 2020 zal de Conferentie over de toekomst van Europa van start gaan. In November 2019 stelden Frankrijk en Duitsland in een zogenoemde “non-paper” voor om in een tweejarige Conferentie over de toekomst van Europa” de Europese Unie onder de loep te nemen. Het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van de Europese Unie zullen binnen deze conferentie samenwerken aan nieuw EU-beleid en aan wijzigingen van EU-verdragen. Ook wordt er gesproken over de toekomst van de Europese Democratie. De conferentie zal tot mid-2022 duren; in februari 2020 zal de eerste fase van start gaan waarbij wordt gekeken naar het democratisch functioneren van de Europese Unie. In juli 2020 start vervolgens de tweede fase onder het Duitse voorzitterschap waar beleidsprioriteiten worden besproken. De conferentie wordt in 2022 afgesloten door het Franse voorzitterschap. De Eurocommisssarisen Věra Jourová, Maroš Šefčovič, and Dubravka Šuica zullen namens Commissie von der Leyen nauw betrokken zijn bij de Conferentie en de uiteindelijke resultaten.

Migratie

De Vluchtelingendeal tussen Turkije en de EU is in 2018 verlengd tot 2020. De kans is groot dat deze deal opnieuw verlengd wordt, maar hier moet eerst over gesproken worden. Bovendien stelde premier Rutte dat de kans groot is dat migratie hét belangrijkste onderwerp van 2020 gaat worden.

Nieuwe regels burgerinitiatief

Vanaf 1 januari 2020 wordt het Europese Burgerinitiatief eenvoudiger. Via het Europees Burgerinitiatief kunnen inwoners van de Europese Unie de Commissie verzoeken een bepaald onderwerp op de agenda te zetten. De stappen die ondernomen moesten worden om dit te bereiken zijn vanaf 1 januari versimpeld. Zo krijgen de initiatiefnemers tijd het voorstel te herzien, is er een flexibelere startdatum voor het verzamelen van steun en krijgt de Commissie meer tijd het initiatief te analyseren. Daarnaast is er nu één centraal online verzamelsysteem waar steunbetuigingen in verzameld moeten worden. Eerder moest elk initiatief zijn eigen systeem opzetten en laten certificeren door de nationale bevoegde autoriteit. Initiatieven die voor 1 januari 2020 zijn geregistreerd vallen nog wel onder de oude regels.

Europees Openbaar Ministerie

In de loop van 2020 zal het Europees Openbaar Ministerie beginnen met zijn activiteiten. In 2017 kwamen verschillende lidstaten overeen dat zij in een hechter verband wilden samen werken om EU-fraude beter te bestrijden. In oktober 2019 werd de eerste Europees Hoofdaanklager al benoemd: de Roemeense Laura Kövesi. Het EOM begint met het onderzoeken en vervolgen van strafbare feiten die de EU-begroting schaden zoals fraude, corruptie, witwassen van geld en grensoverschrijdende btw-fraude.

En verder

Wat er nog meer aan in het oog springende Europese regelgeving inwerking treedt per 1 januari 2020:

• - 

  Nieuwe regels voor online consumentenrechten: het wordt makkelijker voor lidstaten om oplichtende digitale verkopers offline te halen
• - 

  Regels omtrent het ontwijken van vennootschapsbelasting