Artikel 42: Ministeriële verantwoordelijkheid
-
1.De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers.
-
2.De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk.
In andere talen:
Inhoudsopgave van deze pagina:
De Koning i en de ministers i vormen samen de regering i. Een belangrijk beginsel van onze staatsinrichting is dat de Koning onschendbaar is en dat de ministers verantwoordelijk i zijn. Dat betekent dat zij en niet de koning verantwoordelijk zijn voor het regeringsbeleid en daarover verantwoording moeten afleggen in Tweede i en Eerste Kamer i.
De politieke verantwoordelijkheid van ministers is, sinds 1848, alleen in de Grondwet geregeld. Wel bestaan in het ongeschreven staatsrecht regels over de ministeriële verantwoordelijkheid. Zo moet een minister bijvoorbeeld het vertrouwen van de Tweede Kamer hebben. Zodra hij dat verliest, bijvoorbeeld doordat de Tweede Kamer een motie van wantrouwen i aanneemt, dient een minister zijn ontslag in.
Wel bestond sinds 1855 de wet de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers. Die regel kwam al in 1840 in de Grondwet. De wet is in 2018 vervangen door de Wet ministeriële verantwoordelijkheid en ambtsdelicten leden Staten-Generaal, ministers en staatssecretarissen.
De twee-eenheid van Koning en ministers is tot uitdrukking gebracht in de bepaling dat de regering door hen gezamenlijk wordt gevormd. Een fundamenteel beginsel van onze staatsinrichting is vervolgens neergelegd in de bepaling dat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk i zijn (artikel 42).
De belangrijke politieke verantwoordelijkheid van de ministers is alleen in de Grondwet geregeld. Wel bestaan in het ongeschreven staatsrecht regels over de ministeriële verantwoordelijkheid. Daarnaast regelt sinds 1855 de wet i de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers.
-
1.De Koning en de ministers samen zijn de regering.
-
2.De Koning hoeft aan niemand uit te leggen wat hij doet; hij is onschendbaar. De ministers zijn verantwoordelijk voor wat de regering doet.
Uitleg
In dit artikel staat dat de Koning in de regering zit. In de regering zitten dus niet alleen de ministers, maar ook de Koning. Dit is bijzonder. In andere landen met een Koning is de Koning wel altijd staatshoofd, zoals een president in een republiek. Maar bijna nooit is de Koning lid van de regering. In Nederland is dit dus wel zo.
Dat de Koning in de regering zit betekent niet dat de Koning in de regering zelfstandig beslissingen kan nemen. Dat kan hij juist niet. Hij neemt alleen beslissingen samen met één of meer ministers. In de praktijk gaat het meestal zo: de ministers nemen de beslissingen en de Koning zet zijn handtekening. Er tekent dan echter ook altijd nog minstens één minister. Die is (politiek) verantwoordelijk.
Het tweede deel van het artikel betekent dat de Koning zelf aan niemand hoeft uit te leggen wat hij doet. Niet aan de Eerste en Tweede Kamer en ook niet aan de rechter. De Grondwet noemt dit 'onschendbaar'. Dit betekent niet dat de Koning zich niet aan de wet hoeft te houden. Dat moet hij zeker wel. Ook de Koning mag niet te hard rijden. En als de Koning te hard rijdt, moet hij gewoon een boete betalen.
De ministers zijn niet alleen verantwoordelijk voor het gedrag van de Koning. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het gedrag van hun ministeries en hun ambtenaren. Als de Eerste en Tweede Kamer bijvoorbeeld vinden dat de overheid of een ministerie iets fout heeft gedaan, dan is de minister daarvoor verantwoordelijk. Niet de directeur van het ministerie, of een ambtenaar, maar de minister is verantwoordelijk. Op deze manier kunnen de Eerste en Tweede Kamer de regering goed controleren.
In 2008 heeft prof. dr. C.A.J.M. Kortmann een voorstel gedaan voor een "goede grondwet die inzichtelijk en bij de tijd is". Voor dit artikel deed hij de volgende suggestie:
Artikel 12.1
De regering bestaat uit de minister-president en de overige ministers
Artikel 12.3
Regeringsbesluiten worden ondertekend door een of meer ministers.
-
Regering en kabinet
De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de koning en de ministers. Omdat de koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk i zijn, wordt het kabinet, de ministers en de staatssecretarissen, in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Balkenende. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
-
Kabinetten per tijdvak
De Nederlandse kabinetten i zijn in verschillende tijdvakken in te delen. De eerste kabinetten vanaf 1848 waren afwisselend liberaal, gematigd liberaal en conservatief. Thorbecke i speelde een grote rol in deze periode; hij leidde drie kabinetten. In 1888 kwam er een eerste confessioneel kabinet en vanaf 1918 domineerden confessionele kabinetten. Het politieke landschap was toen sterk verzuild.
-
Ministeriële verantwoordelijkheid
De ministeriële verantwoordelijkheid houdt in dat ministers i, gezamenlijk en afzonderlijk, verantwoording aan het parlement i afleggen voor hun beleidsdaden. Zij alleen zijn (politiek) verantwoordelijk voor wetgeving en beleid. De Koning i, die tevens deel uitmaakt van de regering, is dat niet. De staatssecretarissen i zijn eveneens politiek aansprakelijk.