Christen-Democratisch Appèl (CDA)

Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal i is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij i (ARP), Christelijk-Historische Unie i (CHU) en Katholieke Volkspartij i (KVP).

De partij behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 i 5 zetels, een verlies van 10 zetels ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingenin 2021. De partij heeft zes zetels in de Eerste Kamer en drie zetels in het Europees Parlement.

Het CDA is sinds 2 juli 2024 oppositiepartij, na tussen 2017 en 2024 in de regering te hebben gezeten.

Inhoudsopgave van deze pagina:

1. Kerngegevens CDA
2. Zetels
3. CDA en Tweede Kamerverkiezingen
4. CDA en Eerste Kamerverkiezingen
5. Beginselen
6. Bestuursvorm
7. Historische ontwikkeling

Jaar	Lijsttrekker	Kandidaten	Verkiezingsprogramma	Zetels	Percentage
2023 i	Henri Bontenbol i	Lijst 2023 i	Recht doen	5	3,3
2021	Wopke Hoekstra	Lijst 2021	Nu Doorpakken	15	9,5
2017	Sybrand van Haersma-Buma	Lijst 2017	Keuzes voor een beter Nederland	19	12,4
2012	Sybrand van Haersma-Buma	Lijst 2012	Iedereen	13	8,5

Het CDA neemt sinds 1977 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen (in dat jaar met een gemeenschappelijke lijst van de drie partijen die in 1980 in het CDA opgingen: KVP , ARP en CHU ). Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?

Jaar	Lijsttrekker	Kandidaten	Zetels	Percentage
2023	Theo Bovens	Lijst 2023	6	*
2019 i	Ben Knapen	Lijst 2019 i	9	11,4
2015	Elco Brinkman	Lijst 2015 i	12	14.9
2011	Elco Brinkman	Lijst 2011 i	11	14,1

• * 

  nog niet bekend

CDA is sinds 1977 vertegenwoordigd in de Eerste Kamer. Hoeveel zetels behaalde de partij en met welke lijsttrekker deed de partij mee?

In het beginselprogramma staat dat het CDA politieke vraagstukken op een christendemocratische wijze wil benaderen. De partij aanvaardt de Bijbelse getuigenis van Gods beloften, daden en geboden als de beslissende factoren voor mens, maatschappij en overheid. De overheid is de dienaresse van God.

Belangrijk in de beginselen van het CDA is het uitgangspunt dat de mens de beheerder, de rentmeester, is van de door God geschapen wereld. Ook de overheid dient zich dusdanig te gedragen. De natuur en het natuurlijke leefmilieu moeten gerespecteerd en beschermd worden, zodat 'de vruchten van de schepping aan allen ten goede zullen komen'.

Het partijcongres (algemene ledenvergadering) is het hoogste orgaan. Het 'Dagelijks bestuur' is het hoogste bestuursorgaan binnen de partij.

De partij heeft 332 gemeentelijke afdelingen en 12 provinciale afdelingen. De provinciale afdelingen vormen de schakel tussen de gemeentelijke afdelingen en het landelijke bestuur. De provinciale afdelingen ondersteunen de gemeentelijke afdelingen met bijvoorbeeld trainingen, advies en ondersteuning tijdens de verkiezingscampagnes.

Oprichting

Als gevolg van de ontzuiling en de ontkerkelijking van de maatschappij, liep de kiezersaanhang van de drie confessionele partijen ARP, CHU i en KVP i vanaf de tweede helft van de jaren 60 terug. Er gingen daarom stemmen op voor een verregaande samenwerking tussen de partijen. Op 23 juni 1973 werd het CDA daarom als federatie van de drie partijen opgericht, met Prof. Steenkamp i als voorzitter. Dit federatieve CDA kende ook zogenaamde rechtstreekse leden.

In 1977 namen de drie genoemde partijen onder één noemer en met één kandidatenlijst deel aan de landelijke verkiezingen, nadat er eerder al op gemeentelijke en provinciaal niveau gemeenschappelijke lijsten waren. Eerste lijsttrekker werd Dries van Agt i, op dat moment vicepremier en minister van Justitie in het kabinet-Den Uyl i. Hij koos voor een centrumpositie van het CDA ('Wij buigen niet naar links, en wij buigen niet naar rechts').

Op 11 oktober 1980 werd het Christen-Democratisch Appèl definitief als partij opgericht en verdwenen ARP, CHU en KVP.

Dries van Agt

Lijsttrekker Dries van Agt stelde zich op als de politieke tegenhanger van PvdA-leider Den Uyl i. Tijdens het kabinet-Van Agt I i (1977-1981) had de gecombineerde lijst van het CDA 49 zetels. Wel was er toen sprake van verdeeldheid, omdat een deel van de Tweede Kamerfractie kritisch was over het beleid van het kabinet-Van Agt-Wiegel. Zij stonden bekend als 'loyalisten i'. Bij de verkiezingen van 1981 waaraan het CDA als partij deelnam behaalde de partij 48 zetels en wederom werd Van Agt minister-president i. Kort na de verkiezingen van 1982 i stapte Van Agt op als politiek leider.

Ruud Lubbers

In de tweede helft van de jaren 80 bleek het CDA, geleid door de pragmatische rooms-katholiek Ruud Lubbers i, zijn politieke verdeeldheid te boven te zijn. In de Tweede Kamerverkiezingen van zowel 1986 als 1989 kwam het als grootste partij uit de strijd te voorschijn. Ook niet-kerkelijke kiezers bleken voor de partij te stemmen.

De kabinetten onder Lubbers kenmerkten zich door een no-nonsense-beleid waarin flink bezuinigd werd om de overheidsfinanciën op orde te brengen.

Bij de landelijke verkiezingen van 1994 kreeg het CDA tot dat moment het grootste verlies uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis te verwerken; de partij ging 20 zetels achteruit. Voor de partij betekende dit dat ze in de oppositie plaats moest nemen. Sinds 1918 was het niet meer voorgekomen dat een christelijke partij niet deel uitmaakte van de regering. Politiek leider Elco Brinkman i ruimde enige tijd na de verkiezingen het veld.

Na Lubbers wisselde het partijleiderschap enkele malen. Na Elco Brinkman kwamen Enneüs Heerma i (1994-1997), Jaap de Hoop Scheffer i (1997-2001) en Jan Peter Balkenende i (2001-2010).

Jan Peter Balkenende

Onder Jan Peter Balkenende maakte het CDA in de jaren 2002-2010 opnieuw successen mee. In vier verschillende kabinetten (waaronder één overgangskabinet dat zonder nieuwe verkiezingen tot stand komt) regeerde Balkenende met wisselende partners en werd hij één van de langstzittende premiers uit de na-oorlogse geschiedenis.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 leed het CDA opnieuw een dramatisch verlies van 20 zetels. Na zich aanvankelijk op de achtergrond te hebben gehouden, bleek interimpartijleider Maxime Verhagen in de zomer van 2010 toch bereid deel te nemen aan het formatieproces. Hoewel veel prominente leden, onder wie oud-ministers Ernst Hirsch Ballin i en Ab Klink i, kritisch stonden tegenover de PVV i, accepteerde Verhagen dat in een gedoogconstructie met die partij werd samengewerkt.

De samenwerking met de PVV bleef de partij verdelen. Bij de verkiezingen van 2012 was er wederom verlies. Het CDA behaalde met 13 zetels zijn slechtste resultaat ooit. Verhagen trad in 2012 terug als partijleider. Na een leiderschapsverkiezing volgde het Tweede Kamerlid Sybrand van Haersma Buma i hem op.

Sybrand van Haersma Buma

Onder leiding van Buma presenteerde het CDA zich als zeer kritische oppositiepartij tegenover het kabinet-Rutte II. De partij hield samenwerking met de regering in veel gevallen af. De christendemocraten hoopten op deze manier hun partij weer een duidelijker profiel te geven.

Bij de verkiezingen van 2017 behaalde het CDA 19 zetels. De partij kreeg een sleutelrol in de formatie en ging deel uitmaken van het kabinet-Rutte III i.

Wopke Hoekstra

De leiding van Wopke Hoekstra kwam in 2021 tot stand na lang getouwtrek over het leiderschap van het CDA. Na een lijsttrekkersverkiezing kwam Hugo de Jonge i aanvankelijk als lijsttrekker uit de bus voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Hij kon zijn functie van minister van Volksgezondheid in de coronacrisis echter niet combineren met het lijsttrekkerschap. Zo kwam Wopke Hoekstra vlak voor de verkiezingen alsnog als lijsttrekker bovendrijven.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 haalde het CDA 15 zetels. Op 12 juni 2021 zei Pieter Omtzigt zijn lidmaatschap van het CDA op. Na zijn terugkeer als zelfstandig lid op 15 september 2021 heeft het CDA daardoor nog 14 zetels. Het CDA is onderdeel van het kabinet Rutte IV i.

Meer over

Kijk voor meer informatie over het CDA op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.