Artikel I-1: Instelling van de Unie

De gekozen definitie geeft de dubbele aard van de Unie weer : een unie van burgers en een unie van staten.

In de eerste tekst die aan de Conventie werd voorgelegd, stond dat de Unie een aantal bevoegdheden « op federale wijze » beheert. Deze formulering stemde overeen met de werkelijkheid : de Unie beschikt immers over bevoegdheden die de leden niet langer beheren. Toch stuitte deze formulering op grote bezwaren bij een aantal delegaties. Uiteindelijk koos de Conventie voor « de Unie oefent op communautaire wijze de bevoegdheden uit die de lidstaten aan haar toedelen ».

De Grondwet bekrachtigt op die manier de originaliteit van de communautaire methode, die berust op een besluitvormingsproces dat onderworpen is aan de rechtscontrole van het Hof en gebaseerd is op een institutionele driehoek.

Deze driehoek is samengesteld uit de Commissie (die, als instelling die borg staat voor het gemeenschappelijke belang, beschikt over het recht van initiatief op wetgevend gebied), de Raad (die de belangen van de lidstaten verdedigt en als algemene regel met gekwalificeerde meerderheid beslist) en het Parlement (dat de burgers vertegenwoordigt en over het algemeen als medewetgever fungeert).

België heeft er trouwens voor geijverd dat artikel 1 zou verwijzen naar « een steeds hechter verbond tussen de volkeren van Europa ». Deze verwijzing stond daadwerkelijk in artikel 1 van het Verdrag tot instelling van de Europese Unie. De uitdrukking « steeds hechter verenigd » kreeg uiteindelijk een plaats in de Preambule van de Grondwet. De uitdrukking komt ook voor in de preambule van het Handvest voor de grondrechten dat in deel II van de Grondwet is opgenomen.

Artikel I-1 verankert het beginsel dat de Unie openstaat voor alle Europese staten die haar waarden eerbiedigen en zich ertoe verbinden deze uit te dragen. Dit is een herhaling van de basisvereisten voor de toetreding die momenteel in artikel 49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie worden geformuleerd.