Vragen en antwoorden over het EU-plan “Gas besparen voor een veilige winter”

• 1. 

  Wat behelst het EU-plan “Gas besparen voor een veilige winter”?

In het plan wordt uiteengezet hoe de EU mogelijke verdere verstoringen van de gasleveringen vanuit Rusland op gecoördineerde wijze kan aanpakken, met het oog op de komende winters. De mededeling “Gas besparen voor een veilige winter” geeft een overzicht van de marktsituatie, de instrumenten die beschikbaar zijn in het kader van de bestaande EU-wetgeving inzake de zekerheid van de gasleveringen en de tot dusver genomen maatregelen. Tegen de achtergrond van krappe marktomstandigheden en het feit dat Rusland gasleveringen als wapen blijft gebruiken, wordt er in de mededeling op gewezen dat een kloof tussen vraag en aanbod waarschijnlijk is in geval van een volledige verstoring vanuit Rusland.

Het plan stelt daarom een vrijwillige gasvraagreductiedoelstelling van 15 % voor van 1 augustus 2022 tot en met 31 maart 2023. Om die doelstelling te bereiken, worden verschillende maatregelen geschetst waarmee de lidstaten een daling van de vraag naar en het verbruik van gas door de overheidssector, bedrijven en huishoudens kunnen aanmoedigen. Tegen eind september moeten de lidstaten hun bestaande nationale noodplannen bijwerken met de vraagreductiemaatregelen die zij plannen om dit doel te bereiken. De bijlage over vraagreductie bevat beleidsmaatregelen die kunnen worden genomen om overschakeling op andere brandstoffen en een daling van het gasverbruik te stimuleren. Ze bevat ook criteria voor de lidstaten om kritieke niet-beschermde afnemers aan te wijzen indien beperking noodzakelijk is.

Daarnaast stoelt het plan op een wetgevingsvoorstel tot invoering van een nieuw EU-noodhulpmiddel om een mogelijke kloof tussen vraag en aanbod op de Europese gasmarkt aan te pakken. De voorgestelde verordening, die artikel 122 van het EU-Verdrag als grondslag heeft, introduceert een procedure om, na raadpleging van de Raad, een EU-waarschuwing af te geven als vrijwillige vraagreductiedoelstellingen niet volstaan om zo'n kloof te voorkomen. Als een dergelijke situatie zich voordoet, is de Commissie bevoegd om een bindende vraagreductiedoelstelling te activeren.

• 2. 

  Waarom bevat het plan een nieuw EU-rechtsinstrument voor gasvragreductie en wat houdt dit instrument in?

In zijn vergaderingen van 31 mei en 23 juni 2022 heeft de Europese Raad de Commissie verzocht met spoed voorstellen te doen ter verbetering van de paraatheid ten aanzien van een eventuele grootschalige voorzieningsverstoring, teneinde de voorziening van energie tegen betaalbare prijzen veilig te stellen. De recente escalatie van verstoringen van de gasvoorziening vanuit Rusland laat zien dat er een aanzienlijk risico bestaat dat de levering van Russisch gas op abrupte en unilaterale wijze volledig en langdurig wordt stilgelegd. Onmiddellijk proactief en gecoördineerd optreden op EU-niveau kan ernstige schade voor de economie en de burgers als gevolg van een mogelijke onderbreking van de gasvoorziening voorkomen. De bestaande verordening voorzieningszekerheid (Verordening (EU) 2017/1938) is onvoldoende berekend voor een dergelijke verreikende en langdurige verstoring van de gaslevering ten nadele van de Europese industrie en consument, aangezien ze werd ontworpen voor verstoringen van korte duur en met een beperkte geografische reikwijdte. De voorgestelde verordening van de Raad voorziet in het ontbrekende rechtskader. Zoals geldt voor alle verordeningen van de Raad, is er een gekwalificeerde meerderheid van stemmen in de Raad van de EU nodig om deze verordening in werking te doen treden.

Op grond van de voorgestelde verordening van de Raad moeten de lidstaten alles in het werk stellen om hun nationale gasverbruik tussen 1 augustus 2022 en 31 maart 2023 met minstens 15 % te verminderen ten opzichte van hun gemiddelde verbruik in dezelfde periode in de vijf voorgaande jaren. Ze moeten voortbouwen op de maatregelen en criteria die zijn vastgesteld in het Europees gasvraagreductieplan.

Met het nieuwe rechtsinstrument kan de Commissie ook een waarschuwing van de Unie afgeven, op eigen initiatief of op verzoek van minstens drie lidstaten. Deze waarschuwing wordt afgegeven wanneer er een groot risico op een ernstig gastekort bestaat of de vraag naar gas uitzonderlijk hoog is, wat resulteert in een aanzienlijke verslechtering van de gasvoorzieningssituatie, maar waarbij de markt die verstoring nog steeds aankan. In geval van een waarschuwing van de Unie is het mogelijk dat een verplichte vraagreductiedoelstelling wordt opgelegd.

In het voorstel van vandaag is bepaald dat de lidstaten hun nationale noodplannen tegen eind september 2022 moeten bijwerken met de vraagreductiemaatregelen die zij plannen, bijvoorbeeld overschakeling op andere brandstoffen in de industrie en de elektriciteitssector en begrenzing van de temperatuur in openbare gebouwen. Om de coördinatie te waarborgen, moeten zij de Commissie en de betrokken belanghebbenden raadplegen alvorens nieuwe vraagreductiemaatregelen in te voeren.

De nationale autoriteiten zijn verantwoordelijk voor het monitoren van de uitvoering van de vraagreductiemaatregelen op hun grondgebied en brengen elke twee maanden aan de Commissie verslag uit over de bereikte reductie, uiterlijk op de 15e van de volgende maand.

De Commissie, bijgestaan door de Groep coördinatie gas (bestaande uit de Commissie, vertegenwoordigers van de lidstaten en het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor gas (ENTSB-G)) zal deze reducties nauwlettend volgen en handhaven, onder meer door aanvullende maatregelen te vragen om de verplichte reductie te bereiken indien de ingediende nationale plannen ontoereikend worden geacht, of wanneer een lidstaat een beroep doet op solidariteitsleveringen. Als een lidstaat om solidariteitsleveringen verzoekt, zal hij ook aan de Commissie moeten aantonen dat alle passende maatregelen ter reductie van de gasvraag op zijn grondgebied zijn genomen.

De verordening van de Raad moet van toepassing zijn voor een periode van twee jaar vanaf de inwerkingtreding ervan, maar uiterlijk in augustus 2023 is een toetsing in het licht van de algemene gasvoorzieningssituatie in de EU gepland.

• 3. 

  Voor wie stelt de Commissie gasreductiemaatregelen voor?

De bestaande EU-regels voor voorzieningszekerheid garanderen dat “beschermde afnemers”, namelijk huishoudens en essentiële maatschappelijke dienstverleners zoals ziekenhuizen en scholen, vrijgesteld zijn van elke gasrantsoeneringsmaatregel.

Daarom zijn de geschetste maatregelen gericht op de industrie. Iedereen kan echter bijdragen aan het besparen van gas. Het kost veel minder om vandaag op een georganiseerde manier energie te besparen in alle sectoren van de economie dan om morgen van de ene dag op de andere de industriële productie in te perken. Daarom moedigen wij de lidstaten aan om voorlichtingscampagnes op te zetten om burgers bewuster te maken en maatregelen te nemen om de verwarming in bijvoorbeeld openbare gebouwen te verlagen en het gas dat wordt verbruikt door niet-kritische elektriciteitscentrales terug te dringen. Het is aan elke lidstaat om te beslissen hoe vraagreductie het best kan worden verwezenlijkt. De lidstaten moeten echter rekening houden met de gemeenschappelijke reeks prioriteitscriteria en -beginselen die in het vraagreductieplan zijn uiteengezet, om potentiële tekorten op een economisch efficiënte en solidaire manier te beheren.

De Commissie werkt voortdurend aan de aanbodzijde door alternatieve leveranciers te benaderen om extra leveringen te verzekeren. Dit zal echter niet volstaan in geval van een grote verstoring. Daarom beoogt het plan ervoor te zorgen dat het gasaanbod en de vraag naar gas in de winter op elkaar zijn afgestemd. Het bevat ook gezamenlijke criteria voor de ontwikkeling van nationale maatregelen als er een kloof ontstaat en beperking noodzakelijk wordt.

• 4. 

  Zal de industrie haar activiteiten moeten verminderen?

De EU doet wat zij kan om een terugval van de industriële bedrijvigheid te voorkomen, maar verminderde industriële activiteit kan niet worden uitgesloten als de bevoorradingszekerheid in het gedrang komt. Dat is waarom prioriteit moet worden gegeven aan preventieve besparingen op de gasvraag. In deze geest voorziet het vraagreductieplan in een reeks gemeenschappelijke beginselen en criteria voor de lidstaten om de gevolgen van aanzienlijke gasverstoringen voor industriële sectoren tot een minimum te beperken, in het bijzonder die welke weinig ruimte hebben om van gas af te stappen of de productie terug te schroeven zonder zware schade. De richtsnoeren hebben tot doel de coördinatie en solidariteit tussen de lidstaten te waarborgen, om de mogelijke negatieve gevolgen van verstoringen voor de economie, het industriële concurrentievermogen en de werkgelegenheid te verminderen. Ze helpen bij het aanwijzen van de industriële sectoren die op de eengemaakte markt van cruciaal belang zijn voor de soepele werking van de samenleving en de waardeketens.

De lidstaten moeten prioriteit geven aan maatregelen ter bevordering van omschakeling of de vervanging van aardgas door andere brandstoffen, bij voorkeur in de richting van schonere alternatieven en hernieuwbare energiebronnen. Het is essentieel dat de lidstaten de belanghebbenden raadplegen om ervoor te zorgen dat alle substitutiemogelijkheden en alle bestaande alternatieve energiebronnen prioriteit krijgen en uitgeput worden voordat verplichte vraagreductie wordt overwogen. Beperkingen van de gasstroom, rantsoenering en beperking zijn slechts een laatste redmiddel, als alle andere opties zijn uitgeput.

• 5. 

  Welke precieze maatregelen en criteria worden aan de lidstaten geadviseerd om de vraag naar gas terug te dringen?

Het gasvraagreductieplan moedigt de lidstaten aan om eerst te kijken naar sectoren met betere vervangingsmogelijkheden en om de lasten over de hele economie te spreiden, voortbouwend op de bestaande nationale noodplannen en beste praktijken. Het benadrukt de potentiële besparingen door de verminderde vraag voor verwarming en koeling — bijvoorbeeld door voorlichtingscampagnes of door verwarming en koeling te beperken, met name in grote gebouwen, en door terrasverwarming buitenshuis te vermijden.

Gezien de grote hoeveelheid gas die wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken, wordt in het plan gewezen op het potentieel om over te schakelen op andere brandstoffen voor stroomopwekking. Marktgebaseerde instrumenten, zoals veilingen of aanbestedingssystemen — zelfs op grensoverschrijdend niveau — of het gebruik van “onderbreekbare contracten” zijn andere maatregelen die de lidstaten kunnen nemen om de vraag te verminderen. Het plan wijst ook op het concept van het ruilen van contracten tussen grote afnemers, waarbij een groot energie-intensief bedrijf in een regio die met een tekort aan leveringen kampt tijdelijk de productie verplaatst naar een regio die minder getroffen is.

Indien vraagreductie voor niet-beschermde afnemers noodzakelijk wordt, moeten de lidstaten rekening houden met een reeks criteria, zoals het kritieke karakter van maatschappelijke diensten en grensoverschrijdende waardeketens, praktische overwegingen zoals mogelijkheden voor brandstofsubstitutie en gasverbruiksreductie, en mogelijke schade aan installaties door stopzetting of uitstel van activiteiten. Bij het uitdenken van beperkingsmaatregelen moet ook rekening worden gehouden met bredere economische overwegingen, zoals het belang van een specifieke sector in een waardeketen. De lidstaten moeten bij het actualiseren van hun nationale noodplannen voor de zekerheid van de gasbevoorrading voortbouwen op deze richtsnoeren.

• 6. 

  Hoe zal dit plan de interne energiemarkt in stand houden?

Dit plan zal de energiemarkt van de EU en de interne markt versterken door de coördinatie en samenwerking tussen de lidstaten te verbeteren om de distributie van gas te optimaliseren naar waar het het meest nodig is. De Commissie zal waakzaam blijven om de eengemaakte markt te beschermen, in het bijzonder om een onrechtmatige belemmering van de handel tussen de lidstaten te voorkomen.

De bestaande Groep coördinatie gas (bestaande uit de Commissie, vertegenwoordigers van de lidstaten en het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor gas, ENTSB-G) kan zo nodig bijeenkomen, onder meer met vertegenwoordigers van de ministeries van Industrie. Deze groep zal een cruciale rol spelen bij het monitoren van het effect van vraagreductie op kritieke sectoren en waardeketens in de hele EU en bij het mogelijk maken van de nodige informatie-uitwisseling, door andere relevante belanghebbenden, sociale partners en beleidsfora samen te brengen.

• 7. 

  Hoe wordt de solidariteit tussen de lidstaten gewaarborgd?

Het plan berust op het solidariteitsbeginsel. Elke lidstaat zal zijn nationale gasverbruik moeten terugdringen om bij te dragen aan het aanpakken van de kloof tussen vraag en aanbod in de EU, ongeacht waar die kloof zich voordoet of het ergst is. Maatregelen zullen op nationaal niveau worden ontwikkeld.

In noodsituaties zou effectieve en snelle solidariteit worden gefaciliteerd door bilaterale solidariteitsovereenkomsten als bedoeld in de verordening betreffende de gasleveringszekerheid te sluiten, ter verduidelijking van de technische, juridische en financiële regelingen voor de levering van gas aan de wettelijk beschermde afnemers van buurlanden in geval van een crisis. Alle lidstaten die dit nog niet hebben gedaan, moeten de voorbereiding van de noodzakelijke solidariteitsovereenkomsten zo snel mogelijk afronden.

Voorts worden de lidstaten in de richtsnoeren aangemoedigd om samen te werken bij het ontwikkelen van prioriteitscriteria voor beperking. De Groep coördinatie gas, de werkgroep op hoog niveau voor concurrentievermogen en groei van de Raad en het industrieforum van de EU kunnen stuk voor stuk dienstdoen als fora voor overleg en coördinatie.

• 8. 

  Stelt de EU gasrantsoenering voor particuliere huishoudens voor?

Nee, particuliere huishoudens vallen onder de definitie van “beschermde afnemers” in de bestaande EU-verordening voorzieningszekerheid. Zij zouden als laatste worden getroffen door tekorten en als er zich geen andere onvoorziene gebeurtenissen voordoen, zouden zij niet rechtstreeks worden getroffen door grootschalige verstoringen vanuit Rusland.

Huishoudens kunnen in de komende maanden een zeer belangrijke rol spelen door onnodig verbruik te verminderen en verspilling van energie te voorkomen. Gas besparen draagt niet alleen bij aan het verminderen van de druk om elders in de economie te besparen, het verlaagt ook de energierekening. Huishoudens in de hele EU worden daarom aangemoedigd om bij te dragen aan de maatschappelijke energiebesparingsexercitie door bijvoorbeeld hun verwarming of koeling te verlagen, was te drogen te hangen, geen onnodige verlichting te laten branden en hun woningisolatie waar mogelijk te verbeteren. Individuele stappen kunnen samengenomen aanzienlijke besparingen opleveren: een lagere temperatuur op de verwarmingsthermostaat kan alleen al tien miljard kubieke meter gas per jaar besparen.

• 9. 

  Heeft dit plan invloed op de prijzen en komt er een prijsplafond voor gas?

Vanwege de geopolitieke en marktsituatie verwachten we dat de gasprijzen hoog blijven, maar een daling van het verbruik kan een positief effect hebben als gevolg van de afnemende vraag. We moedigen de lidstaten nog steeds aan om gebruik te blijven maken van onze “toolbox voor energieprijzen”, die maatregelen bevat om de impact van aanhoudend hoge prijzen op bedrijven en huishoudens te verzachten.

De Europese Raad heeft de Commissie opgedragen een prijsplafond voor geïmporteerd gas te bestuderen. Die werkzaamheden zijn aan de gang. We kijken naar verschillende modellen en manieren waarop een prijsplafond kan werken in een situatie van gasverstoring of noodsituaties. De Commissie heeft tot dusver geen prijsplafond voorgesteld en het plan van vandaag bevat geen voorstellen in dit verband.

• 10. 

  Wat heeft de Commissie gedaan om de gasvoorzieningszekerheid in de EU te waarborgen?

In de afgelopen maanden en jaren heeft de Commissie een reeks maatregelen genomen om te zorgen voor gasvoorzieningszekerheid, voortbouwend op de algemene vooruitgang die is geboekt met betrekking tot de wetgeving inzake gasvoorzieningszekerheid en op infrastructuur die diversificatie mogelijk maakt.

Na de laatste gascrisis in 2009 en de annexatie van de Krim en Sebastopol door Rusland heeft de EU een kader ingevoerd om risico's op het gebied van gasleveringszekerheid aan te pakken en verstoringen te verzachten. De EU heeft de gasinterconnecties aanzienlijk verbeterd om gas te leveren waar het nodig is, door bidrectionele gasstromen mogelijk te maken en onze LNG-invoercapaciteit te versterken. Elk lidstaat heeft nu meer dan een bron van gaslevering.

De Commissie heeft ook een grondige evaluatie verricht van alle nationale noodplannen voor de gasvoorzieningszekerheid, alsook een diepgaande monitoring van de situatie op het gebied van leveringszekerheid en een grondige risicobeoordeling.

Omdat de risico's op verstoringen duidelijker werden door de Russische invasie van Oekraïne, diende de Commissie in maart een voorstel in dat het aanvullen van de gasopslag vóór de winter (80 % tegen 1 november 2022) voorschrijft. Het Europees Parlement en de Raad bereikten hierover snel overeenstemming en de regels zijn nu van kracht.

Nadat de Commissie in maart een voorstel had gepresenteerd, kwam zij in mei met het REPowerEU-plan om de EU minder afhankelijk te maken van de invoer van Russische fossiele brandstoffen. Het plan is gericht op het versnellen van de uitrol van hernieuwbare energie, het frontloaden van investeringen in energie-efficiëntie en het diversifiëren van energiebronnen en leveranciers.

De Commissie heeft samen met de lidstaten het energieplatform van de EU opgericht om maatregelen op het gebied van energievoorziening te coördineren, met het oog op gezamenlijke aankoop in de toekomst. Het platform heeft al voor extra gasleveringen aan de EU voor de komende jaren gezorgd, zowel in de vorm van LNG als via pijpleidingen, dankzij overeenkomsten met de VS, Egypte en Israël, en Azerbeidzjan. De Commissie werkt voortdurend aan de aanbodzijde door alternatieve leveranciers te benaderen om extra leveringen te verzekeren.

Meer informatie

Persbericht — Gas besparen voor een veilige winter

Factsheet — “Gas besparen voor een veilige winter”

Factsheet - Een Europees gasvraagreductieplan

Factsheet - Steden ondersteunen om energie te besparen