Staat van de Unie 2016: Europees extern investeringsplan: vragen en antwoorden

Europees extern investeringsplan (EIP) op te zetten om het doen van investeringen in Afrika en het nabuurschap van de EU i aan te moedigen met de bedoeling onze partnerschappen te versterken en tot de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen bij te dragen.

Waarom hebben we een Europees extern investeringsplan nodig?

Het verwezenlijken van een inclusieve en duurzame groei en het scheppen van banen blijven tot de voornaamste uitdagingen van ontwikkelingslanden behoren. Het investeringsklimaat en de algemene beleidsomgeving in het nabuurschap van de EU en in Afrika zijn niet altijd bevorderlijk voor investeringen van de particuliere sector. Dat geldt in het bijzonder in fragiele, door conflicten en geweld getroffen landen. Sommige daarvan zijn belangrijke landen van herkomst van irreguliere migranten.

Sinds de financiële crisis van 2008 zijn de buitenlandse directe investeringen (BDI) in en andere particuliere financiële stromen naar de ontwikkelingslanden afgenomen. In 2012 is slechts 6 % (34,6 miljard EUR) van de totale mondiale BDI in ontwikkelingslanden naar landen gegaan die op de lijst van fragiele staten staan. Dit kwam neer op een gemiddelde investering van 27 EUR per hoofd, tegen een gemiddelde van 128 EUR per hoofd in andere ontwikkelingslanden. De meeste BDI in de landen die op de lijst van fragiele staten staan, worden aangetrokken door landen die rijk zijn aan natuurlijke hulpbronnen. Zo was in 2012 72 % van de BDI in tien landen geconcentreerd. Dit maakt duidelijk hoe groot de bestaande investeringskloof is en welke meerwaarde een doelgericht optreden van de Europese Unie kan hebben.

Wat is er nieuw aan het Europees extern investeringsplan (EIP) en wat is de meerwaarde ervan?

Het EIP voorziet in een coherente en consistente benadering. De uitvoering ervan zal de EU tevens in staat stellen een voorbeeldrol te vervullen bij het opzetten van doeltreffender partnerschappen met partnerlanden, en tegelijkertijd internationale toezeggingen inzake ontwikkelingsfinanciering gestand te doen. Subsidies blijven weliswaar van essentieel belang, maar we moeten verder gaan dan traditionele ontwikkelingshulp en daarnaast ook van garanties en innovatieve financiële instrumenten gebruikmaken om investeringen, handel, mobilisatie van binnenlandse middelen en goede governance te ondersteunen en het effect op het terrein te vergroten. Het EIP zal verbetering brengen in de wijze waarop overheidsmiddelen worden aangewend, alsook in de wijze waarop overheidsinstanties en particuliere investeerders samenwerken bij investeringsprojecten. Met het EIP wordt voor het eerst een coherent algemeen kader verschaft om meer in Afrika en in het nabuurschap te investeren en op die manier duurzame investeringen te bevorderen en sommige van de onderliggende oorzaken van migratie aan te pakken. Dit doel zal worden bereikt via het benutten van de hefboomwerking van middelen afkomstig van de EU, haar lidstaten, andere donoren, financiële instellingen en de particuliere sector.

Bovendien verleent het EIP de particuliere sector een garantie om te investeren in omgevingen die politiek risicovoller zijn dan andere. Tevens pakt het de sleutelfactoren aan die het mogelijk maken particuliere investeringen aan te trekken in landen en op terreinen waar particuliere investeerders zich anders niet zouden begeven.

De investeringen zullen er vooral op gericht zijn de sociale en economische infrastructuur, zoals gemeentelijke infrastructuur en buurtdiensten, te verbeteren, en tevens steun te verlenen aan kmo's, microfinanciering en projecten die banen scheppen.

Wat gebeurt er nu al en houdt de EU rekening met opgedane ervaringen?

De Europese Commissie i put uit de ervaring die zij met bestaande investeringsprogramma's op EU-niveau heeft opgedaan, bijvoorbeeld via het bestaande EU-blendingkader. Blending is het gebruik van een beperkt bedrag aan EU-middelen (subsidies) om aanvullende steun te mobiliseren, bijvoorbeeld in de vorm van leningen, van financiële instellingen en van de particuliere sector om de invloed van investeringsprojecten op ontwikkeling te versterken. Op die manier steunt de Europese Unie reeds investeringen in moderne infrastructuur en toegang tot financiering voor kleine, middelgrote en micro-ondernemingen in partnerlanden. Het EIP zal op deze ervaringen voortbouwen en de EU, internationale financiële instellingen, donoren, overheidsinstanties en de particuliere sector in staat stellen optimaal op gecoördineerde wijze samen te werken.

Het externe investeringsplan bouwt ook voort op de ervaring die met het zeer succesvolle investeringsplan voor Europa is opgedaan. Op minder dan een jaar tijd heeft het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) bijna 116 miljard EUR in 26 lidstaten gegenereerd. Tijdens diezelfde periode hebben meer dan 200 000 kmo's reeds van het EFSI geprofiteerd.

Hoe werkt het EIP?

Het EIP zal op de volgende drie pijlers berusten:

• - 

  Pijler 1: een nieuw investeringsfonds, het Europees Fonds voor duurzame ontwikkeling (EFDO), dat blendingactiviteiten met een nieuwe garantie combineert om knelpunten voor particuliere investeringen aan te pakken en weg te werken.
• - 

  Het EFDO zal twee regionale investeringsplatforms omvatten (één voor Afrika en één voor het nabuurschap van de EU). Deze platforms zullen bestaande blendinginstrumenten combineren en als onestopshop fungeren voor het inwinnen van voorstellen van financiële instellingen en andere publieke en private investeerders.
• - 

  Het EFDO zal ook voorzien in een nieuwe garantie, die zal worden doorgegeven aan intermediaire financiële instellingen, die op hun beurt, via leningen, garanties, deelnemingen of soortgelijke producten, steun aan eindbegunstigden zullen verlenen. Het is de bedoeling aanvullende financiering aan te trekken, met name uit de particuliere sector, omdat de EFDO-garantie het risico voor particuliere investeringen zal verkleinen en potentiële verliezen van in aanmerking komende tegenpartijen, zoals openbare financiële instellingen en investeerders uit de particuliere sector, zal opvangen.
• - 

  Pijler 2: technische bijstand voor de totstandbrenging van een bredere beleidsomgeving die plaatselijke instanties en ondernemingen helpt een groter aantal duurzame projecten te ontwikkelen en investeerders aan te trekken, en op die manier een grotere betrokkenheid van de particuliere sector te bewerkstelligen. De in het kader van het EFDO ter beschikking staande instrumenten zullen voor alle investeerders toegankelijk zijn via de verlening van geïntegreerde diensten, aangeboden door een onestopshop.
• - 

  Pijler 3: een reeks speciale thematische, nationale en regionale EU-programma's voor ontwikkelingssamenwerking, in combinatie met een gestructureerde politieke dialoog die erop gericht is het investeringsklimaat en de algehele beleidsomgeving in de betrokken landen te verbeteren.

Daarnaast maken de door de Europese Investeringsbank i (EIB) verstrekte leningen een integrerend deel uit van het EIP. Daartoe zal de Commissie de EU-begrotingsgarantie in het kader van het EIB-mandaat voor externe leningen met een totaalbedrag van 5,3 miljard EUR uitbreiden. Dit bedrag omvat een EU-garantie van 3,7 miljard EUR ter ondersteuning van het EIB-weerbaarheidsinitiatief in het Zuidelijk Nabuurschap en de Westelijke Balkan. Met deze garantie wordt beoogd aanvullende financiering beschikbaar te stellen ter ondersteuning van duurzame groei, essentiële infrastructuur en sociale cohesie in de landen van het Zuidelijk Nabuurschap en de Westelijke Balkan. Evenals het EIP zelf, is het weerbaarheidsinitiatief door de EIB opgezet in reactie op een oproep van de Europese Raad i.

Met inbegrip van deze nieuwe middelen zal de EIB tussen 2014 en 2020 in het kader van de EU-garantie maximaal 32,3 miljard EUR aan leningen kunnen verstrekken.

Bron: Europese Commissie: Rapid persberichten

Hoe zullen lidstaten bijdragen?

Bijdragen van de lidstaten zullen van de algemene voordelen van het nieuwe investeringsplan kunnen profiteren, zoals onder meer coherentie tussen de maatregelen op het gebied van toegang tot financiering, technische bijstand en bedrijfsklimaat. Daarnaast zullen de bijdragen van de lidstaten op specifieke voordelen kunnen rekenen. Zij hoeven niet in de vorm van contante betalingen plaats te vinden, maar kunnen ook de vorm van tweedeverliesgaranties aannemen. In dat geval zouden zij slechts in tweede instantie worden aangesproken, nadat een beroep op de EU-garantie is gedaan. Bovendien zouden de lidstaten hun bijdragen voor specifieke regio's of sectoren kunnen bestemmen.

Welke rol is voor de Europese Investeringsbank (EIB) weggelegd in het EIP?

Als bank van de EU speelt de EIB een essentiële rol in het EIP, met name via de tenuitvoerlegging van het weerbaarheidsinitiatief in het Zuidelijk Nabuurschap en de Westelijke Balkan (zie boven), het EIB-mandaat voor externe leningen en de EIB-verrichtingen in Afrika in het kader van de ACS-investeringsfaciliteit.

Voor het EFDO zal de EIB, naast haar rol als een van de belangrijkste uitvoerende financiële instellingen, tevens een adviserende taak vervullen met de bedoeling de kwaliteit en het effect van de investeringsstrategie verder te vergroten. De EIB zal het EIP ook ondersteunen door investeringen te financieren die voor het EFDO in aanmerking komen, en door als katalysator te fungeren voor andere financieringsbronnen, met name uit de particuliere sector.

Het nieuwe EFDO-voorstel, in combinatie met wijzigingen in het mandaat voor externe leningen om het gemakkelijker te maken voor de EIB om nog meer leningen, als onderdeel van een pakket, te verstrekken, zal de coherentie tussen de EU en andere actoren op het gebied van externe investeringen verzekeren en er aldus voor zorgen dat de beschikbare financiering zo doeltreffend mogelijk wordt ingezet.

Wie zal voor steun via het EIP in aanmerking komen?

Entiteiten uit zowel de openbare als de particuliere sector komen in aanmerking als tegenpartijen en mogen via de investeringsvensters investeringsvoorstellen indienen en garantieovereenkomsten met de Commissie ondertekenen, op voorwaarde dat de desbetreffende financiële beoordelingen door externe onafhankelijke deskundigen worden uitgevoerd ten behoeve van de Commissie.

Aan welke sleutelcriteria moeten investeringsvoorstellen voldoen om steun via het EIP te ontvangen?

De investeringsvoorstellen moeten:

• - 

  tot de economische en sociale ontwikkeling bijdragen, waarbij het accent ligt op duurzaamheid en creatie van banen, vooral voor jongeren en vrouwen, en op het aanpakken van de onderliggende oorzaken van irreguliere migratie;
• - 

  op sociaal-economische sectoren gericht zijn (bijvoorbeeld infrastructuur, zoals onder meer energie, water, vervoer, ICT, milieu, sociale infrastructuur en menselijk kapitaal), alsook op financiering voor kleine, middelgrote en micro-ondernemingen. Daarbij zal bijzondere nadruk worden gelegd op de ontwikkeling van de particuliere sector;
• - 

  voor een maximale hefboomwerking van de particuliere sector zorgen door knelpunten voor investeringen aan te pakken;
• - 

  een aanvulling vormen op de markt en op andere instrumenten, met name instrumenten die uit de begrotingen van de EU en de lidstaten worden gefinancierd, zoals onder meer bestaande EIB-faciliteiten en -mandaten;
• - 

  de doelstellingen van het EU-beleid ondersteunen, samen met de desbetreffende politieke en beleidsdialogen met zowel partnerlanden als regionale en multilaterale fora, en tevens bij het beleid van de partnerlanden aansluiten.

Wat zijn de doellanden van het EIP?

In een eerste fase komen de Afrikaanse landen en de nabuurschapslanden van de EU voor steun in aanmerking, waarbij het de bedoeling is knelpunten voor investeringen aan te pakken en aan duurzame ontwikkeling en werkgelegenheidsschepping bij te dragen.

Waar zal het geld vandaan komen?

De financiële middelen die zullen worden aangewend om investeringen uit andere bronnen te financieren en aan te trekken, zullen afkomstig zijn uit de EU-begroting en uit andere bronnen, waaronder het Europees Ontwikkelingsfonds i. Het zal gaan om een totaalbedrag aan EU-middelen van 3,35 miljard EUR tot 2020.

Lidstaten en andere partners kunnen aanvullende middelen inbrengen. Indien de lidstaten de EU-bijdrage aan de garantie evenaren, zou dit het totale investeringsvolume op 62 miljard EUR brengen. Indien zij ook de EU-bijdrage aan de blending evenaren, kunnen in totaal 88 miljard EUR aan investeringen worden gegenereerd.

Kunt u voorbeelden geven van soorten projecten die in de toekomst van dit nieuwe type financiering zouden kunnen profiteren?

In het kader van de EU-ontwikkelingssamenwerking wordt reeds steun verleend aan initiatieven die erop gericht zijn de inbreng van de particuliere sector te vergroten, waarbij de nadruk ligt op blending. Bijvoorbeeld:

Het elektrificatiefinancieringsinitiatief (ElectriFI), dat in nauwe samenwerking met vertegenwoordigers van de particuliere sector en financiële instellingen is uitgewerkt, is een flexibel instrument waarmee wordt beoogd investeringen te ondersteunen om betrouwbare, betaalbare en duurzame elektriciteits- en energiediensten makkelijker toegankelijk te maken voor bevolkingsgroepen uit zowel plattelandsgebieden met onvoldoende stroomvoorziening als gebieden met een onbetrouwbare stroomvoorziening.

Het SANAD-fonds voor kleine, middelgrote en micro-ondernemingen is in augustus 2011 opgezet in reactie op de Arabische lente. Aangezien dergelijke ondernemingen 60 % van het bbp en 70 % van de werkgelegenheid in het Midden-Oosten en Noord-Afrika voor hun rekening nemen, zijn zij van cruciaal belang voor een bloeiende economie en arbeidsmarkt. SANAD voorziet in financiële instrumenten (zoals leningen, achtergestelde schuld, garanties en deelnemingen) voor lokale financiële partnerinstellingen, maar beperkt zich niet tot het verlenen van financiële bijstand. Daarnaast kunnen financiële partnerinstellingen voor capaciteitsopbouw en steun immers ook terecht bij een technische faciliteit, die voor een bedrag van 2 miljoen EUR wordt medegefinancierd door de EU. Dit zorgt ervoor dat de algemene aanpak een duurzamer karakter heeft.

Meer informatie over de eerste resultaten van de implementatie van de blendingfaciliteiten is te vinden in de jaarverslagen die voor elk blendingkader worden opgesteld: https://ec.europa.eu/europeaid/policies/innovative-financial-instruments-blending_en

Wat is een "investeringsvenster" en wat zijn mogelijke thematische/sectorale/geografische investeringsvensters?

Een investeringsvenster is een gebied waarop de interventie is gericht in specifieke regio's en/of partnerlanden, in specifieke sectoren, in specifieke projecten en/of voor specifieke eindbegunstigden. Het is de bedoeling dat het doelgebied wordt gefinancierd door middel van specifieke in aanmerking komende instrumenten die tot een vast maximumbedrag door de EU-garantie worden gedekt.

Het zal daarbij van cruciaal belang zijn om uit te maken of er sprake is van een specifieke marktvraag, dan wel van een specifiek marktfalen dat het doen van bepaalde investeringen belet. Ook moet worden nagegaan of het mogelijk is de vereiste markten tot stand te brengen, die zonder de toegang tot de garantie niet tot ontwikkeling zouden zijn gekomen.

Mogelijke voorbeelden van investeringsvensters zijn:

een werkgelegenheidsvenster in een regio: ter ondersteuning van industrieparken met de bedoeling meer banen te scheppen op vraaggestuurde markten;

een landbouwvenster: ter bevordering van de landbouwproductiviteit op terreinen met een hoog groei- en exportpotentieel;

een infrastructuurvenster: ter ondersteuning van vervoersinfrastructuur om gebieden met hoge landbouwproductiviteit met lokale, regionale en internationale markten te verbinden, of om communicatiemiddelen naar afgelegen locaties te brengen.

Hoe zullen Europese ondernemingen baat hebben bij het EIP?

De Commissie zal geschikte projectgebaseerde partnerschappen met actoren uit de particuliere sector in overweging nemen en meer zichtbaarheid geven aan investeringskansen buiten de EU, in samenwerking met partnerlanden. In het kader van het EIP vastgestelde investeringsvensters zullen zorgen voor een preciezere en doelgerichtere afbakening van de prioritaire terreinen waarvoor investeerders uit de particuliere sector investeringsvoorstellen op maat kunnen indienen, terwijl de garantie risicodeling mogelijk maakt.

Nieuwe financieringsmogelijkheden samen met een doelgericht optreden om het bedrijfs- en investeringsklimaat in de partnerlanden te verbeteren (in het kader van de derde pijler van het EIP), zullen een win-winsituatie doen ontstaan: de plaatselijke particuliere sector zal actiever worden en EU-ondernemingen die dit wensen, zullen hun activiteiten tot ontwikkelingslanden kunnen uitbreiden.

Ook zal via dialoogmechanismen op sectoraal niveau directe interactie met ondernemingen en hun sectorale verenigingen worden nagestreefd om een grotere betrokkenheid van de particuliere sector en het zoeken naar marktoplossingen aan te moedigen in de sectoren duurzame landbouw en agro-industrie, duurzame energie en infrastructuur, alsook in de sociale sector.

Hoe kan een internationale financiële instelling (IFI) een project voorstellen?

Bij het secretariaat van het Fonds, dat door de Europese Commissie wordt verzorgd, gaat de IFI na of de voorgestelde portefeuille in een bestaand investeringsvenster past. Is dat niet het geval, dan kan de IFI deze portefeuille aanpassen en het opnieuw proberen. Is dat wel het geval, dan werkt de IFI een volledig voorstel uit, met vermelding van alle relevante uitvoeringsvoorwaarden (zoals onder meer de additionaliteit van de portefeuille, de voorgestelde garantievoorwaarden enz.).

Op basis van een beoordeling van externe, onafhankelijke deskundigen vormt de Commissie zich een oordeel over het voorstel wat de financiële aspecten ervan betreft. Zij houdt daarbij rekening met de betrouwbaarheidstoetsing van toekomstige partners, de verbonden risico's, de prijszetting enz. Bovendien beoordeelt de Commissie de politieke en algemene coördinatieaspecten na relevante raadplegingen.

Tijdens technische beoordelingsvergaderingen wordt een aantal door verschillende IFI's ingediende portefeuilles of projecten geanalyseerd. Bij een positieve uitkomst van de technische vergadering wordt de portefeuille onder de aandacht gebracht van de operationele raad, waarin de EU-lidstaten zijn vertegenwoordigd.

Nadat de operationele raad zijn advies heeft uitgebracht, ondertekenen de Europese Commissie en de IFI een overeenkomst, waarna de IFI contracten kan sluiten voor alle individuele projecten die in het kader van de portefeuille worden gegarandeerd. Alle betrokken actoren streven ernaar de procedure zo vlot en efficiënt mogelijk te laten verlopen teneinde de behandelingstijd kort te houden en alle betrokken actoren snel zekerheid te bieden.

Hoe kan een individuele onderneming een project indienen?

Via het op te zetten EIP-webportaal kan de geïnteresseerde onderneming een garantie voor een investeringsproject aanvragen.

Indien het project niet voor de EFDO-garantie in aanmerking komt en aangezien de garantie doorgaans via een financiële instelling wordt doorgegeven, bezorgt het secretariaat de onderneming een lijst van relevante financiële instellingen die in de betrokken regio actief zijn. De onderneming kan vervolgens met de betrokken financiële instelling contact opnemen om eventueel financiering aan te vragen die niet door de EU-garantie wordt gedekt.

Indien het project wel voor de EFDO-garantie in aanmerking komt en er een investeringsvenster voor het voorgestelde projecttype bestaat (in termen van beleidsdoelstellingen, risico en prijszetting), brengt het secretariaat de onderneming in contact met de internationale financiële instelling (IFI) die dat venster beheert. De IFI kan het project dan goedkeuren of afwijzen, maar is wel verplicht zowel haar beslissing als de daaraan ten grondslag liggende redenen aan het secretariaat mee te delen.

Indien er geen investeringsvenster bestaat, zal het secretariaat tot alle IFI's een oproep tot het indienen van blijken van belangstelling richten om na te gaan of een IFI belangstelling heeft om ofwel een nieuw investeringsvenster te creëren, ofwel om gewoon het door de betrokken onderneming gepresenteerde project te ondersteunen.

Zodra de onderneming en de IFI overeenstemming hebben bereikt, werken zij allebei samen het project volledig uit en dienen zij het projectvoorstel in bij het secretariaat. Daarbij wordt de bovenbeschreven procedure gevolgd.

Hoe zal ervoor worden gezorgd dat dit een verschil uitmaakt voor het leven van de mensen, m.a.w. dat de inspanningen daadwerkelijk in banen en groei resulteren? Hoe zullen de resultaten van de inspanningen worden meegedeeld?

De Commissie zal de in het kader van het EIP gemaakte vorderingen op de voet volgen, net zoals wij de vooruitgang monitoren die de EU als geheel boekt bij het nakomen van haar collectieve verbintenissen op het gebied van ontwikkelingsfinanciering. De Europese Commissie zal jaarlijks aan het Europees Parlement en de Raad verslag uitbrengen over de activiteiten die met dit plan verband houden. De Commissie zal ook een jaarlijks activiteitenverslag publiceren waarin een overzicht van de gefinancierde projecten wordt gegeven. Daarnaast zal voor elke operatie door de geselecteerde in aanmerking komende financiers een communicatieplan worden opgesteld om de projecten en resultaten te presenteren.

Nadere informatie:

De mededeling: "Stimuleren van Europese investeringen voor banen en groei: naar een tweede fase van het Europees Fonds voor strategische investeringen en een nieuw Europees extern investeringsplan" is hier te vinden.

Voor meer informatie over het voorstel voor een Europees extern investeringsplan, zie dit Persbericht.

Een factsheet over het voorstel voor een Europees extern investeringsplan is hier te vinden.

MEMO/16/3006