Geen grote verschuivingen in Europees machtsevenwicht

Het wegvallen van zo’n belangrijk land als het Verenigd Koninkrijk heeft uiteraard over de hele linie verregaande gevolgen. Dat verwacht onze Brusselse corresondent dr. Jan Werts i in een eerste voorlopige reactie op de uitkomst van het referendum.

De gevolgen zitten niet meteen in grote verschuivingen in het machtsevenwicht, omdat het VK zodra er belangrijke problemen spelen - zoals de eurocrises, het algemeen politiek overleg, Schengen, het buitenlands beleid bijvoorbeeld inzake Oekraïne en Rusland - ofwel nauwelijks meedeed, ofwel matig geïnteresseerd was. De Britten bleven dan vrijwel uit beeld. Boze tongen beweren zelfs dat het VK in 2009 de portefeuille Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid (Lady Ashton i) claimden om zeker te stellen dat het dan geen wortel zou schieten. Ook PM Cameron i is in de Europese Raad al enige jaren onzichtbaar. Wat daar gebeurde interesseerde hem kennelijk niet echt. Als hij in Brussel al eens van zich liet horen was het om met veel vertoon de Britse belangen te bepleiten.

Wel zullen Duitsland en Frankrijk proberen hun klassieke as (waarom de EU toch draait), die de laatste jaren echter moeizaam functioneert, proberen weer in stelling te brengen. Maar zolang Frankrijk de overeengekomen normen van de euro consequent jaren achtereen niet naleeft, staat het zwak in Europa. De ervaring leert dat wie thuis geen gezag heeft, dat in Europa evenmin krijgt. Tweede handicap is dat de president in Frankrijk, nu Marine Le Pen i het EU-lidmaatschap tot inzet maakt van de presidentsverkiezingen van volgend jaar, moeilijk méér Europa kan gaan bepleiten al is dat dan via Berlijn. Als het om migratie gaat dan zitten kanselier Merkel i en president Hollande i totaal niet op één lijn. Bovendien ervoeren politici afgelopen nacht weer eens hoe gevoelig de migratiepolitiek bij de kiezers ligt. Dus dat zal Cameron’s collega’s, waaronder Hollande, aan het denken zetten.

Het vertrek van het VK wordt zoals bekend een proces van jaren. Mogelijk dat de as-Frankrijk-Duitsland na de verkiezingen van beide landen in 2017 zich écht hersteld. Klassiek was dan in het verleden altijd een halfhartige, lees negatieve, Nederlandse reactie. Den Haag vreest traditioneel echter zo'n Duits/Frans overwicht. Nu het VK is weggevallen wordt met andere woorden Berlijn voor ons belangrijker, wie daar ook regeert. Wij moeten misschien maar hopen op een sterkere Frans-Duitse as. Iets waar Nederland altijd zo aarzelend tegenover stond.

Het echte probleem was de geloofwaardigheid van Cameron. Daarin ligt volgens Werts de oorzaak waarom hij het spel verloor. Iedereen kende hem als een eurocriticus. De man die snel na zijn komst de Conservatieve partij weghaalde uit de pro-Europese EVP. Een euroscepticus die zich via een referendum even verpopt tot een warm voorstander van het EU-lidmaatschap, dat is ongeloofwaardig. Wat je verder van de uitslag denkt: het pleit voor de democratie en voor het gezonde verstand van de kiezers dat zij een echt ongeloofwaardige PM nu afstraffen.

Brussel

Alle instellingen - Europese Raad, Ministerraad, Commissie, Hof van Justitie etc. - krijgen straks een lid minder, dat is logisch. Gaat het over brandende kwesties (euro, Schengen, buitenlands beleid) dan was het VK afgelopen jaren echter al niet meer beslissend voor de besluitvorming.

Een belangrijk verlies - ook met name voor Nederland - is dat de Britten, geheide voorstanders van vrijhandel, niet langer meedraaien in het Europese handelsberaad, dus onder andere met de VS, Canada en veel andere landen. Voor Nederland is het dus jammer dat hun vrijhandelsstreven en trouwens ook het Britse streven naar een geliberaliseerde (dus laag gesubsidieerde) landbouw en agribusiness, nu in de EU wegvalt. Dit versterkt de positie van Frankrijk met zijn Colbertisme (de staat stuurt de economie).

Ambtelijk spelen de Britten in de diverse Europese instellingen nu inderdaad - met hun aan Nederland verwante cultuur van openheid - een belangrijke rol. De verwachting is niet dat alle Britse functionarissen meteen op moeten stappen. Maar promotie e.d. is er uiteraard niet meer bij, dat is door de Commissie al eerder opgemerkt. Dus zullen de beste mensen vroeger of later hier vertrekken. Overigens telt de EU nu al een handvol functionarissen uit derde landen. Het kan dus wel dat een deel blijft, maar nooit in topfuncties.

Het Europees Parlement

Door de komst van de Britse conservatieven zijn in 2014 liberalen (ALDE) van de derde plaats verdrongen, wat Verhofstadt i en ook de VVD/D66 toch wel stak. Goed nieuws dus voor de liberalen, althans op termijn.

In het algemeen verwacht Werts:

• 1. 

  Een streven bij werkelijk alle partijen (incl. het VK) om de Brexit operatie nuchter aan te pakken. Dit omdat werkelijk niemand er belang bij heeft er een crisis van te maken.
• 2. 

  Dat de EU en het VK er verder beide belang bij hebben op termijn tot een vrijhandelsakkoord te komen.
• 3. 

  Een opleving van de euroscepsis over heel Europa. Dit fenomeen zal binnenkort in de Brusselse instellingen alle aandacht (moeten) krijgen, want anders gaat het mis met de EU.
• 4. 

  Het streven naar een echt hecht Verenigd Europa gaat daardoor de koelkast in. Een ‘keerpunt’ zo karakteriseerde Merkel het Britse besluit.
• 5. 

  Het vervallen van de besluiten van de Europese Raad van februari waarin het VK onder meer het recht kreeg om EU-buitenlanders een lagere sociale uitkering te verlenen. Dit is een besluit geweest waarvoor in onder andere Nederland eveneens belangstelling bestaat. De drie presidenten van de Instellingen hebben al meteen bekend gemaakt dat dit van de baan is.

Werts sluit niet uit dat het Verenigd Koninkrijk samen met Noorwegen, IJsland, Liechtenstein en eventueel ook Zwitserland de bestaande Europese Economische Ruimte i fors uitbreidt. Daarlangs hebben die landen dan volop toegang tot de Europese interne markt. En dit zonder last te krijgen van de door hen zo gevreesde Brusselse regelneverij. Belangrijk obstakel is nog wel de vrijheid van personenverkeer binnen die EER. Daar begint het VK niet aan.

Een scenario is dat komende jaren het VK begint uiteen te vallen (o.a. vanuit Schotland) terwijl de onderhandelingen tussen Brussel en Londen alsmaar niet lukken. Dan krijg je onrust en chaos in het VK met als mogelijk gevolg een totale omslag in de publieke opinie daar. Een nieuw referendum zou dan alsnog er toe kunnen leiden dat het VK uiteindelijk te zijner tijd tóch blijft.

Lees ook:

Deze bijdrage verscheen in de Hofvijver van 27 juni 2016.