Vragen en antwoorden: strengere regels ter bestrijding van corruptie in de EU en wereldwijd

Wat maakt deel uit van het corruptiebestrijdingspakket?

Het vandaag voorgestelde corruptiebestrijdingspakket bestaat ten eerste uit een mededeling over corruptiebestrijding in de EU, waarin een overzicht wordt gegeven van de bestaande corruptiebestrijdingswetgeving en -beleidsmaatregelen van de EU, een inventaris van de problemen wordt opgemaakt en wordt nagedacht over hoe het optreden van de EU in de toekomst kan worden uitgebreid.

Ten tweede stelt de Commissie een richtlijn inzake de bestrijding van corruptie voor. Het voorstel bevat regels die definities en straffen voor corruptiedelicten actualiseren en harmoniseren om ervoor te zorgen dat er hoogwaardige strafrechtelijke instrumenten voorhanden zijn om het volledige scala aan corruptiedelicten te bestrijden, corruptie beter te voorkomen en de handhaving te verbeteren.

Ten derde stelt de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, met de steun van de Commissie, voor om het instrumentarium van beperkende maatregelen (sancties) in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) aan te vullen met een specifieke sanctieregeling om ernstige corruptie wereldwijd aan te pakken.

Wat is de situatie met betrekking tot corruptie in de EU?

Volgens wereldwijde corruptie-indices behoren veel EU-lidstaten tot de landen die als het minst corrupt ter wereld worden beschouwd. Zoals ook in de verslagen over de rechtsstaat wordt uiteengezet, moeten er echter veel problemen worden aangepakt en blijft corruptie een punt van zorg voor burgers in de hele EU, zoals blijkt uit de Eurobarometer-gegevens. In 2022 waren bijna zeven op de tien Europeanen (68 %) van mening dat corruptie wijdverbreid was in hun land en was slechts 31 % van mening dat de inspanningen van hun regering om corruptie te bestrijden, doeltreffend zijn. Bovendien vindt meer dan de helft van de in de EU gevestigde bedrijven (51 %) dat het onwaarschijnlijk is dat corrupte burgers of bedrijven in hun land zouden worden betrapt of bij de politie of de vervolgende instanties zouden worden aangegeven. Corruptie is per definitie moeilijk te kwantificeren, maar volgens zelfs voorzichtige ramingen kost het de EU-economie ongeveer 120 miljard euro per jaar.

Waarom stelt de Commissie nieuwe regels voor corruptiebestrijding voor?

De huidige strafrechtelijke corruptiebestrijdingswetgeving van de EU is versnipperd en beperkt qua reikwijdte, met als gevolg dat de soorten corruptiedelicten en de sancties aanzienlijk verschillen van lidstaat tot lidstaat.

De strafrechtelijke bepalingen ter bestrijding van corruptie zijn slechts in beperkte mate geharmoniseerd en hebben alleen betrekking op omkoping. Andere corruptiedelicten, zoals wederrechtelijke toe-eigening, ongeoorloofde beïnvloeding, misbruik van functies of illegale verrijking door corruptie zijn nog niet geharmoniseerd en de verschillen in nationaal recht belemmeren de doeltreffende bestrijding van corruptie, met name in grensoverschrijdende zaken, die voortdurend toenemen.

Het wetgevingsvoorstel heeft dan ook tot doel het bestaande EU-kader voor corruptiebestrijding te actualiseren door bepalingen voor zowel de publieke als de particuliere sector in één rechtshandeling samen te brengen en het toepassingsgebied van corruptiedelicten uit te breiden tot alle relevante strafbare feiten.

De richtlijn heeft tot doel te voorzien in passende sancties en belemmeringen voor doeltreffend onderzoek en doeltreffende vervolging aan te pakken, zoals korte verjaringstermijnen, ondoorzichtige procedures voor het opheffen van immuniteiten of voorrechten, beperkte beschikbaarheid van middelen, opleiding en onderzoeksinstrumenten. Zij heeft ook betrekking op maatregelen ter voorkoming van corruptie en ter versterking van de handhaving.

Welke maatregelen stelt de Commissie voor om corruptie te voorkomen?

De voorgestelde richtlijn verplicht de lidstaten ervoor te zorgen dat er belangrijke preventieve instrumenten voorhanden zijn, met inbegrip van doeltreffende regels inzake toegang tot informatie, belangenconflicten in de publieke sector, activa van overheidsfunctionarissen en de interactie tussen overheidsfunctionarissen en de particuliere sector.

De richtlijn verplicht de lidstaten ook om de hoogste mate van transparantie en verantwoordingsplicht in het openbaar bestuur en de openbare besluitvorming te waarborgen en het publiek bewuster te maken van de schadelijkheid van corruptie.

Zij moeten de deelname van het maatschappelijk middenveld en gemeenschapsorganisaties aan corruptiebestrijdingsactiviteiten bevorderen. De richtlijn biedt een samenhangend geheel van regels om corruptie in de EU beter aan te pakken en een betere coördinatie van acties op nationaal en EU-niveau mogelijk te maken.

Wat zijn de belangrijkste onderdelen van het voorstel? Wat is er nieuw?

De Commissie stelt een richtlijn voor om de EU-regels inzake definities van en straffen voor corruptiedelicten te actualiseren en te harmoniseren. Dit zal zorgen voor hoge normen tegen alle corruptiedelicten, betere voorkoming en betere handhaving.

Het voorstel breidt de lijst van EU-corruptiedelicten uit tot wederrechtelijke toe-eigening, ongeoorloofde beïnvloeding, misbruik van functies en belemmering van de rechtsgang en illegale verrijking in verband met corruptiedelicten, naast de meer klassieke omkopingsdelicten. Het voorziet ook in een consistente strafmaat en in verzwarende en verzachtende omstandigheden. Verzwarende omstandigheden kunnen bijvoorbeeld van toepassing zijn wanneer de dader een hoge ambtenaar is of verantwoordelijk is voor de rechtshandhaving. Verzachtende omstandigheden kunnen situaties omvatten waarin de dader andere daders identificeert of helpt hen voor de rechter te brengen.

Het voorstel brengt voor het eerst op EU-niveau corruptie in de publieke en de particuliere sector in één rechtshandeling samen. Het bevat ook duidelijke monitoring- en rapportagevereisten om de handhaving te vergemakkelijken.

De bestrijding van corruptie begint met voorkoming en het creëren van een cultuur van integriteit waarin corruptie niet wordt getolereerd. De voorgestelde richtlijn verplicht de lidstaten om actie te ondernemen en voorlichtings- en bewustmakingscampagnes en onderzoeks- en opleidingsprogramma's te organiseren. Zij moeten de deelname van het maatschappelijk middenveld en gemeenschapsorganisaties aan corruptiebestrijdingsactiviteiten bevorderen en ervoor zorgen dat er belangrijke preventieve instrumenten voorhanden zijn, zoals open toegang tot informatie van algemeen belang, doeltreffende regels voor de openbaarmaking en het beheer van belangenconflicten in de publieke sector, doeltreffende regels voor de openbaarmaking en verificatie van activa van overheidsfunctionarissen en doeltreffende regels voor de interactie tussen de particuliere en de publieke sector.

Het voorstel versterkt ook het handhavingsaspect. Uit de verslagen over de rechtsstaat is gebleken dat efficiënte strafrechtstelsels van cruciaal belang zijn om hoge normen te handhaven. De richtlijn voorziet in minimumvoorschriften voor het aanpakken van het complexe web van onderling samenhangende activiteiten die bijdragen tot corruptie in de huidige samenlevingen. Er wordt ingegaan op belangrijke aspecten van een doeltreffende corruptiebestrijding, waaronder capaciteit, specialisatie en toegang tot de relevante onderzoeksinstrumenten, alsook op belemmeringen voor doeltreffend onderzoek en doeltreffende vervolging zoals omslachtige en ondoorzichtige procedures voor het opheffen van immuniteiten of voorrechten, of buitensporig korte verjaringstermijnen voor corruptiedelicten.

Bevat de richtlijn regels inzake vermogensaangifte, lobbyactiviteiten en draaideurconstructies?

De richtlijn heeft betrekking op maatregelen inzake alle drie deze aspecten.

Artikel 3 roept de lidstaten op om ervoor te zorgen dat belangrijke preventieve instrumenten voorhanden zijn, zoals doeltreffende regels voor (i) de openbaarmaking en het beheer van belangenconflicten in de publieke sector, (ii) de openbaarmaking en verificatie van activa van overheidsfunctionarissen en (iii) de interactie tussen de particuliere en de publieke sector.

De bestrijding van corruptie begint immers met voorkoming en het creëren van een cultuur van integriteit waarin corruptie en straffeloosheid niet worden getolereerd.

Bovendien verplicht de voorgestelde richtlijn de lidstaten om maatregelen te nemen, zoals het organiseren van voorlichtings- en bewustmakingscampagnes en onderzoeks- en opleidingsprogramma's, en om de deelname van het maatschappelijk middenveld en gemeenschapsorganisaties aan corruptiebestrijdingsactiviteiten te bevorderen.

Is het publiek geraadpleegd over de voorgestelde wetgeving?

De Commissie heeft een verzoek om input gepubliceerd, waarbij van 20 januari 2023 tot en met 17 februari 2023 feedback kon worden gegeven. Er werden meer dan 361 bijdragen van het publiek ontvangen.

De Commissie heeft de lidstaten geraadpleegd via vragenlijsten over de bepalingen op nationaal niveau met betrekking tot de strafbaarstelling en bestrijding van corruptie.

De ideeën voor een ontwerprichtlijn en de antwoorden op de vragenlijsten werden besproken tijdens twee workshops voor het delen van ervaringen over corruptiebestrijding. De Commissie heeft ook overleg gepleegd met de agentschappen en organen van de Unie die belast zijn met de ondersteuning van de politiële en justitiële samenwerking tussen de lidstaten, met inbegrip van Eurojust en Europol, alsook met het Europees Openbaar Ministerie (EOM) en de nationale autoriteiten die belast zijn met de voorkoming en bestrijding van corruptie.

De Commissie heeft internationale organisaties, waaronder het UNODC, de OESO en de Greco, geraadpleegd en input ontvangen. De academische wereld en het maatschappelijk middenveld hebben ook input geleverd, waaronder Transparency International en de UNCAC-coalitie.

Wat zijn de belangrijkste punten van de mededeling bij de initiatieven?

In de mededeling wordt een overzicht gegeven van het EU-kader voor corruptiebestrijding en hoe corruptiebestrijding verder kan worden geïntegreerd in de beleidsvorming van de EU. Zij beschrijft de werkzaamheden van de EU om corruptie te voorkomen, op te sporen en te bestrijden, met een stevige basis van reeds bestaande maatregelen.

De in deze mededeling beschreven werkstromen vormen een belangrijke toezegging van de EU om de inspanningen ter bestrijding van corruptie voort te zetten en te werken aan een alomvattende en strategische aanpak met een EU-strategie voor corruptiebestrijding. Een eerste stap in het proces is de oprichting van een EU-netwerk tegen corruptie. Een van de eerste taken van het nieuwe EU-netwerk tegen corruptie is het in kaart brengen van gemeenschappelijke risicogebieden tegen 2024. De Commissie zal deze werkzaamheden in nauw overleg met de lidstaten leiden.

Wat zal het EU-netwerk tegen corruptie doen?

Sinds 2015 voert de Commissie een EU-programma voor het delen van ervaringen op het gebied van corruptiebestrijding uit, dat deskundigen op het gebied van corruptiebestrijding uit de lidstaten een forum biedt voor uitwisselingen over hervormingen op het gebied van corruptiebestrijding. Deze werkzaamheden zullen worden uitgebreid en verdiept via een nieuw EU-netwerk.

Het zal worden belast met de ontwikkeling van beste praktijken en praktische richtsnoeren op verschillende gebieden van gemeenschappelijk belang. Het zal ook een meer systematische verzameling van gegevens en input ondersteunen die als solide basis kunnen dienen voor corruptiebestrijdingsmaatregelen en voor het monitoren van het succes van deze maatregelen.

Het netwerk zal onder meer voortbouwen op de ervaring die is opgedaan in samenwerking met rechtshandhavingsinstanties en overheidsinstanties, en zal alle relevante belanghebbenden samenbrengen, met inbegrip van beroepsbeoefenaars, deskundigen en onderzoekers, alsook vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en internationale organisaties.

Welke andere instrumenten zijn er op EU-niveau om de lidstaten te ondersteunen bij de bestrijding van corruptie?

De Commissie volgt de ontwikkelingen op het gebied van corruptiebestrijding op nationaal niveau als een van de centrale aspecten van het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat. Sinds 2022 bevatten de verslagen ook aanbevelingen voor elke lidstaat, ter ondersteuning van hun inspanningen om hervormingen door te voeren en positieve ontwikkelingen aan te moedigen. In het kader van de follow-up van elk verslag over de rechtsstaat werkt de Commissie op technisch niveau samen met de lidstaten, die expertise aanbieden en helpen bij het oplossen van vastgestelde problemen.

De bestrijding van corruptie maakt, samen met de onafhankelijkheid en efficiëntie van het rechtsstelsel en de kwaliteit en inclusiviteit van het wetgevingsproces, ook deel uit van het Europees Semester. De landspecifieke aanbevelingen in het kader van het Semester hebben geleid tot concrete hervormingen en investeringen in verschillende lidstaten om hun capaciteit om corruptie te bestrijden te verbeteren. Deze komen tot uiting in de nationale plannen voor herstel en veerkracht.

De Commissie maakt ook gebruik van specifieke programma's om de inspanningen op het gebied van corruptiebestrijding in de lidstaten te ondersteunen:

• - 

  het instrument voor technische ondersteuning biedt technische expertise op maat om de lidstaten te helpen administratieve capaciteit op te bouwen en hervormingen uit te werken en uit te voeren, waarvan er vele gericht zijn op het versterken van hun verdediging tegen corruptie;
• - 

  het Fonds voor interne veiligheid financiert een breed scala aan corruptiebestrijdingsmaatregelen die voornamelijk gericht zijn op het versterken van de coördinatie en samenwerking tussen rechtshandhavingsinstanties, Europol, relevante internationale organisaties en de betrokkenheid van de academische wereld en het maatschappelijk middenveld;
• - 

  het fraudebestrijdingsprogramma van de Unie biedt de lidstaten ondersteuning bij de bestrijding van fraude, corruptie en andere onwettige activiteiten waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad. Met name helpt het programma de nationale autoriteiten hun onderzoekscapaciteit te versterken en omvat het een opleidingsonderdeel.

Bij de bestrijding van corruptie zijn veel organen en agentschappen van de EU betrokken:

• - 

  Eurojust bevordert de justitiële samenwerking tussen de lidstaten in de strijd tegen corruptie. In 2021 ondersteunde Eurojust de lidstaten in 326 corruptiezaken, richtte het 11 gemeenschappelijke onderzoeksteams op en hield het 13 zaakspecifieke coördinatievergaderingen;
• - 

  Europol ondersteunt de lidstaten actief door strategische analyses uit te voeren en steun te verlenen aan strafrechtelijke onderzoeken en criminele-inlichtingenoperaties. Binnen Europol biedt het Europees Centrum voor financiële en economische criminaliteit operationele en analytische ondersteuning bij het onderzoeken van financiële en economische criminaliteit, met inbegrip van corruptie, en bij het bevriezen en in beslag nemen van criminele vermogensbestanddelen;
• - 

  het Europees Openbaar Ministerie (EOM) vervolgt en brengt de daders van strafbare feiten (waaronder corruptie) in verband met de EU-begroting voor de rechter. In 2021 onderzocht het EOM 40 gevallen van corruptie, terwijl dat aantal in 2022 steeg tot 87;
• - 

  het Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) onderzoekt fraude tegen de EU-begroting, corruptie en ernstig wangedrag binnen de Europese instellingen. Het is het orgaan dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van het fraudebestrijdingsbeleid van de Europese Commissie.

Wanneer komt de EU met een EU-strategie tegen corruptie?

Met het vandaag voorgestelde pakket is de Commissie begonnen met de ontwikkeling van de corruptiebestrijdingsmaatregelen. Zoals in de verslagen over de rechtsstaat wordt erkend, biedt een strategisch kader voor corruptiebestrijding een belangrijke kans om de politieke verbintenis en visie om te zetten in concrete acties. Strategieën voor corruptiebestrijding kunnen ervoor zorgen dat specifieke wetgevings- of institutionele mazen niet afzonderlijk worden aangepakt en dat bepalingen betreffende corruptiebestrijding in alle relevante beleidssectoren worden geïntegreerd. Dit vraagt om een EU-strategie voor corruptiebestrijding. Om doeltreffend te zijn, moet die worden ontwikkeld op een sterke basis van consensus en brede raadpleging, met name met het Europees Parlement en de lidstaten. Zij moet ook vergezeld gaan van specifieke en meetbare doelstellingen, een duidelijke begroting en duidelijk omschreven verantwoordelijkheden.

Hebben we speciale regels nodig voor het melden van corruptiedelicten (klokkenluiders?)

De Europese Unie beschermt klokkenluiders die inbreuken op het EU-recht melden, met inbegrip van wanpraktijken, wanbestuur en wanbeheer, alsook fraude en andere onregelmatigheden. De belangrijke rol van klokkenluiders bij de verdediging van het algemeen belang wordt erkend in de richtlijn betreffende de bescherming van klokkenluiders van 2019, waarin doeltreffende normen zijn vastgesteld om hen tegen represailles te beschermen. Het voorstel van vandaag vergroot deze bescherming nog door ze uit te breiden tot personen die corruptiedelicten melden. Dit is bedoeld om een klimaat te scheppen waarin mensen zich aangemoedigd voelen om corruptiedelicten te melden zonder te vrezen voor represailles, en zo de doeltreffendheid van corruptieonderzoeken te vergroten.

Welke maatregelen worden er genomen met betrekking tot de externe dimensie van corruptiebestrijding?

In haar externe optreden steunt de EU juridische en beleidshervormingen om instellingen voor corruptiebestrijding en toezichtsorganen tot stand te brengen, hoge integriteits- en transparantienormen te bevorderen en het maatschappelijk middenveld, klokkenluiders, mensenrechtenverdedigers en onafhankelijke media te versterken als waakhonden tegen corruptie.

Corruptiebestrijding maakt ook deel uit van de dialogen over politiek, mensenrechten, veiligheid en sectoraal beleid met derde landen en internationale organisaties. De EU steunt ook het corruptiebestrijdingswerk in multilaterale fora.

Waarom heeft de EU een specifiek sanctiekader voor corruptie nodig?

Tot op heden beschikt de EU over kaders tegen corruptie buiten de EU in twee specifieke derde landen. Met het voorstel van vandaag zal de EU ernstige gevallen van corruptie overal ter wereld kunnen aanpakken, ongeacht waar zij zich voordoen.

Het nieuwe kader zou aldus het vermogen van de EU versterken om haar waarden, fundamentele belangen, veiligheid, onafhankelijkheid en integriteit te beschermen en tegelijkertijd de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten te consolideren en te ondersteunen.

Tegen welke daden van corruptie zal dit voorgestelde sanctiekader gericht zijn?

Het zal de EU in staat stellen beperkende maatregelen vast te stellen wanneer daden van corruptie de doelstellingen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid ernstig aantasten of dreigen aan te tasten.

Passieve of actieve omkoping van een overheidsfunctionaris of verduistering of wederrechtelijke toe-eigening van goederen door een overheidsfunctionaris, met inbegrip van het witwassen van opbrengsten uit die handelingen, kunnen dergelijke ernstige corruptie vormen, met name in een land dat voorkomt op de EU-lijst van jurisdicties die niet-coöperatief zijn op belastinggebied, of in een land dat strategische tekortkomingen vertoont in zijn nationale wetgeving inzake de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering die een aanzienlijke bedreiging vormen voor het financiële stelsel van de Unie.

Meer informatie

Persbericht: Corruptiebestrijding: strengere regels ter bestrijding van corruptie in de EU en wereldwijd

Factsheet: versterking van het EU-optreden ter bestrijding van corruptie

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de strafrechtelijke bestrijding van het witwassen van geld

Webpagina over corruptiebestrijding