Grote onderhandelingen en internationale ontwikkelingen: de Green Deal van Timmermans in 2022
2022 was geen gemakkelijk jaar voor de Green Deal van Frans Timmermans. Dat lag ook niet in de lijn der verwachting nu de grote onderhandelingen werden uitgerold. De zomer ervoor had de Europese Commissie haar voorstellen aangekondigd met het Fit for 55 pakket voor het bereiken van 55% minder CO2 uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990. Nu was het zaak om de Raad en Europees Parlement achter de voorstellen te krijgen. De Commissie had haar borst al natgemaakt en was er klaar voor, al zou het niet makkelijk worden om de plannen te verenigen met bijvoorbeeld de belangen van industrie, de 27 lidstaten, Europees Parlement en de Europese burger (zie ook de Montesquieu van December 2021). Er zijn nog heel wat onderhandelingen in het verschiet om Europa in 2050 helemaal klimaatneutraal te krijgen.
En dit spel zou nog redelijk overzichtelijk zijn, ware het niet dat Europa zich in een grotere wereld bevindt. De Russische invasie in Oekraïne, het uitblijven van Russisch gas en de hoge energieprijzen die hierop volgden gaven zowel kansen als uitdagingen voor de Green Deal. Eerst zag de Commissie vooral mogelijkheden om Europa versneld van het Russische gas af te krijgen door middel van besparingen, efficiënter gebruik en versnelde invoer van nieuwe energiebronnen als zonnepanelen en windturbines. Reeds een paar weken na de invasie stelde Timmermans dat Europa binnen één jaar haar Russisch gasgebruik met twee-derde zou kunnen reduceren. Met het REpowerEU pakket van juni 2022 werden allerlei voorstellen hiertoe gedaan. En hoewel het Internationaal Energieagentschap tweemaal zuiniger was in haar prognoses, ging zij met de Commissie in zee om deze afhankelijkheid van Russisch gas zo spoedig mogelijk af te bouwen. Hiermee kreeg de EU een belangrijk steuntje in de rug vanuit de Westerse wereld.
Toch wordt ook de Green Deal op de proef gezet door internationale ontwikkelingen. Hoewel misschien wel het gebruik van Russisch gas wordt verminderd in Europa, is nog maar te zien hoe snel de gasconsumptie als geheel zal worden afgebroken. REPowerEU betreft immers ook een intensiever gasinkoop naar verkopers als de Verenigde Staten en Qatar. Bovendien zijn de verschillen in de Europese Unie op het gebied van energieproductie en -gebruik weer des te duidelijker geworden. Eén van de moeilijkheden is dat de landen niet gelijk opgaan in het proces naar een schoner energiegebruik. Sommige landen stoken nog op steen- en bruinkool terwijl anderen al grootschalig zonne- en windmolenparken opbouwen. Het zomers EU besluit om daarom elektriciteitproductie uit gas, in hypermoderne centrales, en nucleair als ‘schoon’ aan te merken was bedoeld als een stimulans om het gebruik van andere, grotere vervuilers te ontmoedigen. Het Innovation Fund, deze zomer in het leven geroepen, biedt een potje voor regio’s om hun productie te renoveren.
Een andere uitdaging is de opkomende handelsoorlog met de Verenigde Staten die het met zijn Inflation Correction Act aantrekkelijk maakt voor Europese energie slurpende industrieën om zich aldaar te vestigen. Op die manier wordt het lastiger om deze bedrijven in Europa grotere bijdragen af te dwingen voor de Green Deal. Neem bijvoorbeeld de onderhandelingen over de uitbreiding van de Emissierechten (ETS) die het afgelopen weekend na een vrijwel continue marathonzitting van 30 uur op zondagmorgen met een akkoord werden afgesloten. Het systeem werd gewijzigd en op langere termijn zullen de grote industrieën steeds meer rechten moeten inkopen voor het gebruik van fossiele brandstoffen. Enerzijds was dit nu mogelijk gemaakt omdat de prijs van buitenlandse competitieve producten zoals cement en aluminium ook werden verhoogd door extra EU inkooptarieven (Carbon Border Adjustment Mechanism). Tegelijkertijd, zo zeggen critici, werd de eis aan deze bedrijven afgezwakt om hen vooral niet te verjagen. Zij stellen dat nu de kleinere vervuiler zoals autorijders meer zullen moeten betalen.
We gaan 2023 in met de grote vraag wie voor een klimaatneutraal Europa gaat betalen? Een groot deel van de kosten van de deal komt immers voor rekening van de vervuilers, via het ETS systeem. Maar kunnen zij dit nog wel opbrengen? De torenhoge energieprijzen, inflatie en internationale ontwikkelingen zijn overal voelbaar in de samenleving. Toch geeft de geschiedenis hoop voor Timmermans plannen. Zo heeft de Europese Commissie aangetoond dat zij in de zwarte dagen van de pandemie toch een duwtje heeft kunnen geven aan de Green Deal. Een groot deel van de investeringen voor het NextGenerationEU herstelplan is immers gekoppeld aan de ontwikkeling naar een klimaatneutraal Europa. De recente geschiedenis heeft laten zien dat de Europese Commissie een instituut kan zijn die relatief snel en creatief reageert op interne en externe uitdagingen. In 2023 gaan we zien in hoeverre zij haar plannen voor een klimaatneutraal Europa kan blijven doorvoeren in steeds competitiever internationaal milieu.
Marloes Beers is universitair docent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. Haar onderzoek richt zich op de EU geschiedenis, met name de energiepolitiek en Europese identeit.