Tsjechisch voorzitterschap: de korte termijn overheerst
Hoe beoordeel je een EU-voorzitterschap? Één methode is om de prioriteiten van het voorzittersland i naast de aangenomen wetgeving te leggen en daaruit de conclusies te trekken of het daarmee overeenkomt. Daarmee zouden we echter als inspectie de standaarden van de slager hanteren bij het keuren van zijn vlees. Beter is het daarom om vooruit te lopen op wat er voor de langere termijn voor succes geboekt wordt.
Een beoordeling van het voorzitterschap van Tsjechië kan daarom het best gedaan worden aan de hand van de actualiteit. Overvleugeld door de actualiteit moesten de Tsjechen aan de slag met enkele prangende dossiers. In het geval van Tsjechië springen er drie uit: de aanpak van de energiecrisis, steun aan Oekraïne en het migratievraagstuk. Hoe hebben ze dat aangepakt? En vooral: hebben we daar in de toekomst nog wat aan?
Energie en klimaat: geen structurele doorbraak
Één van de spannendste dossiers van het moment is energie. De hoge prijzen voor energie wakkeren de stijgende prijzen aan - iedere producent moet nou eenmaal de verwarming aan doen - en nu de winter begint gaan consumenten de gestegen energierekening thuis pas echt voelen. De schone taak was daarom aan Tsjechië om de lidstaten op één lijn te krijgen over het RePowerEU-plan van de Commissie, waarin doelen worden vastgesteld om minder afhankelijk van (Russisch) gas te worden. Prio één was om de handen op elkaar te krijgen voor het plan. Extra mooi zou het zijn als dat ook nog eens gepaard ging met hogere ambities voor vergroening van de Europese energievoorziening op de langere termijn.
Maar het Tsjechisch voorzitterschap barstte niet bepaald van ambitie op dit vlak. Zo kondigde Tsjechië in haar programma aan zich "vooral te richten op de grondige uitvoering van de voornaamste kortetermijndoelstelling: het verminderen van de afhankelijkheid van Russisch gas" en het aanmerken van nucleaire energie als groene stroom in de Europese taxonomie.1 Op dat vlak had het Tsjechisch voorzitterschap enkele succesjes. Zo nam de Raad op 26 juli een plan van de Commissie aan dat de lidstaten verplicht 15% minder gas te verbruiken en tekenden de EU en Egypte op de klimaattop in Sharm-El-Sheikh een samenwerkingsovereenkomst op het gebied van waterstof.
Maar echte doorbraken zoals het verhogen van de ambities voor vergroening van de EU-energiemix van 40 naar 45% zitten op moment van schrijven vast, net als discussies over een EU-prijsplafond. Het momentum van de crisis om op de lange termijn een écht andere weg in te slaan op energie- en klimaatgebied wordt daarmee niet benut. En ook consumenten, zeker zij die nu al lijden onder de misère van de stijgende prijzen, zullen op de korte termijn weinig hebben aan gesubsidieerde investeringen in nucleaire stroom. De laatste dagen van het voorzitterschap kunnen nog groene veranderingen brengen, zo blijkt, aangezien op 18 december nog een akkoord werd bereikt over het koolstofcorrectiemechanisme en het Europees Sociaal Klimaatfonds. Met name deze laatste maatregel moet een lichtpuntje worden voor burgers die met energie-armoede kampen, al moet gaan blijken of het geld ook bij de juiste groepen terecht zal komen.
Tsjechen zetten Hongarije met kapbeweging buitenspel
Gerelateerd aan energie maar een op zichzelf staand dossier is Oekraïne. In een artikel op Politico.eu schreef de Tsjechische president Petr Fiala eind oktober dat de steun aan Oekraïne en haar bevolking "vitale stappen voor ons eigen overleven" zijn.2 De grootste verdienste van het Tsjechisch voorzitterschap is dan ook geweest dat het €18 miljard EU-steun heeft weten los te weken voor Oekraïne. Dat is niet zozeer vanwege de omvang van het pakket, maar wel omdat de toezegging van het pakket geblokkeerd werd door Hongarije uit onvrede over het inhouden van cohesiesubsidies.
De deal over het steunpakket is mooi, maar de manier waarop de Tsjechen het klaar hebben gespeeld is lovenswaardig. Na de aanvankelijke blokkade van het pakket door Hongarije wisten de lidstaten onder regie van Tsjechië buiten de formele besluitvorming om een akkoord te sluiten, waardoor de financiën niet door de EU maar door de lidstaten zelf werden geregeld en de blokkade van Hongarije omzeild werd. Met het vooruitzicht dat de Hongaren hun drukmiddel zouden verliezen om herstelgelden af te dwingen was er twee dagen later, op maandag 12 december, toch ineens een deal. Ook Hongarije stemde in met het steunpakket op voorwaarde dat een deel van de ingehouden cohesiesubsidies en herstelgelden toch uitgekeerd zouden worden.
Gastvrij, maar ook weer niet zó
Tsjechië nam zich deze zomer ook voor om actief de vluchtelingenstroom uit Oekraïne te managen. In zijn Politico-stuk schreef Fiala, een tikkeltje zelfgenoegzaam, dat zijn land al 400.000 vluchtelingen had opgevangen op een bevolking van 10 miljoen en daarmee een voortrekkersrol kan claimen.3 Voortgang die de Tsjechen op dit gebied boekten was onder andere het verlengen van de rechten van Oekraïense vluchtelingen in EU-lidstaten tot maart 2024. Dit is wederom een succesje van de Tsjechen dat bijdraagt aan het voornemen ook te werken aan succesvolle integratie in de opvanglanden, aangezien dit de vluchtelingen recht geeft op onderwijs en medische hulp.
Minder gastvrij waren de Tsjechen echter wat betreft vluchtelingen uit andere delen van de wereld. Op 29 september stelde het land unilateraal grenscontroles in op de grens met Slowakije vanwege een 12-voudige toename van 1.000 naar 12.000 personen in het aantal migranten ten opzichte van 2021.4 Deze maatregelen werden later verlengd en bedreigen daarmee de solidariteit binnen de visavrije Schengenzone, pilaar van de Europese eenwording. Dat is zonde en een slecht voorbeeld van het voorzittersland, niet alleen vanwege deze dreiging maar juist omdat er ook over een nieuw Asiel- en Migratiepact onderhandeld wordt tussen de Raad en het Parlement. Juist dit halfjaar zou het Tsjechisch voorzitterschap een doorbraak kunnen nastreven waardoor, volgens de Commissie althans, migratie een meer gedeelde verantwoordelijkheid tussen de lidstaten wordt. Een gemiste kans voor de Tsjechen.
Vuurwerk aan het eind van het jaar?
Afgaande op het bovenstaande kan het Tsjechisch voorzitterschap enkele succesjes claimen, maar ambitie ontbrak voor de lange termijn in ieder geval op energie- en migratiegebied. Dat is jammer, want een blijvende oplossing voor het migratiedossier blijft op deze manier uit. Ook de focus van Tsjechië op de korte termijn op energiegebied, waarbij ze wel gesubsidieerde investeringen in nucleaire stroom najagen, kan niet echt korte termijn genoemd worden maar moet vooral als eigen belang gelezen worden. Op die manier waren de Tsjechen naar eigen belang en maatstaf succesvol, maar had er meer in gezeten.
Milan Edzes is eindredacteur voor PDC, partner van het Montesquieu Instituut.
[1] Zie programma Tsjechisch voorzitterschap, https://czech-presidency.consilium.europa.eu/media/ddjjq0zh/programme-cz-pres-english.pdf, pagina 4 & 5.
[2] Petr Fiala, "Czech PM: Ukraine's fight is our fight too." https://www.politico.eu/article/ukraine-russia-war-czech-pm/.
[3] Zie noot 2.
[4] Euractiv, "Czech border controls blocking migrants' route to Germany frustrate Slovakia." https://www.euractiv.com/section/all/news/czech-border-controls-blocking-migrants-route-to-germany-frustrate-slovakia/.