Na de présidentielles 2022. En nu?
De présidentielles van 2022 waren een vrij matte vertoning. Ze kenden weliswaar verschillende oprispingen maar geen grote plotwendingen zoals in 2017. Op voorhand was voorspeld dat de uittredende president het wederom zou opnemen tegen Marine le Pen van het Rassemblement National. De opiniepeilers hadden het bij het rechte eind.
Het opmerkelijkste feit was de komeetachtige opkomst van Éric Zemmour met zijn extreemrechtse formatie Reconquête! In het najaar van 2021 schudde de reactionaire polemist met ferme uitspraken over migranten en Islam even aan de politieke boom. Uiteindelijk zakte zijn campagne als de spreekwoordelijke plumpudding in elkaar. Daarnaast was er het démasqué van de gematigd rechts en links. Zowel Les Républicains als de Parti Socialiste voerden een fletse campagne en hun kandidaten, Valérie Pécresse en Anne Hidalgo, overtuigden nooit. Ze werden in de eerste ronde vermorzeld en hun klassieke formaties vernederd.
Achtereenvolgens de uitdovende pandemie en oplaaiende oorlog in de Oekraïne werkten als een verstikkende deken. De présidentielles kwamen nooit echt van de grond. Bovendien koos Macron i ervoor in de eerste ronde zo kort en onzichtbaar mogelijk campagne te voeren. De uittredende president boetseerde aan de hand van de internationale crises zijn staatsmanschap en maakte ook handig gebruik van het EU-voorzitterschap. Tegelijk bleek dat ook hij, in de omgang met de Russische agressie, machteloos stond. Zijn bezoek aan Poetin en opeenvolgende uitgebreide telefonische gesprekken met het Russische staatshoofd leverden geen concrete resultaten op. Met de heroplevende NAVO zal het van een Europees leger, Macrons diepgekoesterde wens, vooralsnog niet komen. Het is koffiedik kijken of, hoe en in welke mate Macron als Europees leider uit de Oekraïense crisis tevoorschijn komt.
Als deze présidentielles één ding duidelijk hebben gemaakt dan is het wel dat de komende jaren voor Macron nationale uitdagingen zullen prioriteren. De herkozen president zal een antwoord moeten formuleren op de brisante en paradoxale mix van snel groeiende maatschappelijke en politieke desinteresse en polarisatie. Hij zal handen te kort komen om te reiken naar jonge generaties die politiek maar niet willen aanhaken, aan oudere generaties die teleurgesteld zijn afgehaakt, en aan degenen die massaal op radicaal links of op extreemrechts hebben gestemd. Veel meer dan in zijn eerste termijn zal de president van alle Fransen een brug moeten zien te slaan tussen de uiteengespatte sociaal-maatschappelijke groepen.
Andere uitdagingen liggen op sociaal-economisch gebied. Hervorming van het pensioenstelsel, ziekenzorg en onderwijs zijn immense ‘chantiers’. Hetzelfde geldt voor de klimaattransitie en zijn streven naar een ecologische Republiek. In de tweede ronde van de présidentielles heeft Macron het programma van radicaal links, een plan-ecologie, overgenomen. Doelen zijn de energietransitie te versnellen en een ideale mix van duurzame energie en kernenergie door te ontwikkelen.
Een andere uitdaging betreft de herstructurering van het politieke bestel. De implosie van de klassieke partijen in 2017 kon nog als een bedrijfsongeluk worden afgedaan. De uitslag van 24 april bevestigde de politieke aardverschuiving die zich heeft voltrokken. Een diffuus midden heeft gematigd links en rechts geresomeerd en wordt geflankeerd door populistische vleugels, radicaal links en extreemrechts. Problematisch is ook de positie van Macrons beweging: La République en Marche heeft sinds 2017 geen enkele verkiezing (regionaal, lokaal of Europees) gewonnen. Er lopen zich geen kroonprinsen of -prinsessen warm in de coulissen van de partij. En een derde presidentiële termijn is constitutioneel niet mogelijk. LREM is niet meer dan een waterig neoliberale macronade en heeft zonder de grote roerganger geen bestaansrecht. Hoe Macron zijn zelf gecreëerde nieuwe Republiek van het midden toekomstbestendig krijgt als redelijk alternatief voor groeiend populisme in een instabiele nationale omgeving is mild geformuleerd nogal een uitdaging.
dr. Niek pas is Frankrijk-specialist en universitair docent politieke geschiedenis, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.