Vragen en antwoorden over REPowerEU: gezamenlijke Europese actie voor meer betaalbare, veilige en duurzame energie
-
1.Wat is de huidige situatie voor de energieprijzen, de energievoorziening en de energieopslag in Europa?
De energieprijzen liggen op een recordhoogte en blijven volatiel. Net voor de invasie in Oekraïne lagen de groothandelsprijzen voor gas ongeveer 200 % hoger dan een jaar geleden (februari 2022). De groothandelsprijzen voor elektriciteit hadden een vergelijkbaar patroon gevolgd. De hoge energieprijzen werden aanvankelijk aangewakkerd door de sterke mondiale vraag naar gas in het economisch herstel na COVID-19, en momenteel wordt de energiecrisis nog verergerd door de Russische invasie in Oekraïne. Onzekerheid over de bevoorrading door Europa's belangrijkste leverancier — Rusland — vergroot de instabiliteit van de markt, waardoor de volatiliteit en de prijzen nog verder toenemen. De vooruitzichten voor de middellange termijn geven aan dat de energieprijzen nog een tijd hoger zullen blijven dan het recente gemiddelde.
De gasvoorraad in de EU volstaat om te voorzien in onze behoeften tot het einde van deze winterverwarmingsperiode, zelfs als de voorziening uit Rusland volledig tot stilstand komt. Het voorraadpeil in heel Europa ligt op dit moment net onder de 30 %. De lidstaten beschikken over noodplannen, zoals vereist door de verordening inzake veiligstelling van de gaslevering, die indien nodig kunnen worden geactiveerd om de levering te waarborgen. We kunnen steunen op een vermaasd netwerk met pijpleidinginterconnectoren tussen lidstaten (met inbegrip van de beschikbaarheid van reverse flows) en aangesloten terminals voor vloeibaar aardgas (LNG). Alle regio's hebben nu toegang tot meer dan één gasbron. Daarom zijn we minder kwetsbaar voor verminderingen en annuleringen van leveringen door een individuele leverancier dan in het verleden. De Commissie heeft de situatie nauwlettend gevolgd en is voortdurend in contact gebleven met de lidstaten.
Europa heeft ook inspanningen geleverd om de aanvoerroutes en bronnen van energie gestaag te diversifiëren. De zuidelijke gascorridor waarmee gas uit Azerbeidzjan wordt aangevoerd, is operationeel en wij werken met name samen met onder meer Noorwegen, Qatar, Japan, Zuid-Korea en de VS. In 2022 is de invoer van LNG in de EU sterk gestegen. Deze invoer bedroeg in januari 10 miljard m³, het hoogste volume ooit, en uit voorlopige cijfers blijkt dat de volumes in februari hoog zijn gebleven.
-
2.In hoeverre is de EU afhankelijk van de invoer van energie uit Rusland?
De EU is voor haar energiebehoeften afhankelijk van de invoer van fossiele brandstoffen (gas, olie en kolen), die goed zijn voor 57 % tot 60 % van het bruto-energieverbruik in de afgelopen 5 jaar. Hoewel de interne productie van energie uit hernieuwbare bronnen de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen, heeft de dalende productie in de EU van steenkool, bruinkool en gas ertoe geleid dat de EU afhankelijk blijft van de invoer van gas (90 % van het verbruik), olie (97 %) en steenkool (70 %).
In de gassector was ongeveer 45 % van de totale invoer van gas in de EU in 2021 afkomstig uit Rusland. De afgelopen jaren bedroeg dit percentage gemiddeld ongeveer 40 %. De andere belangrijke leveranciers van gas aan de EU waren Noorwegen (23 %), Algerije (12 %), de Verenigde Staten (6 %) en Qatar (5 %).
Voor invoer in de EU van ruwe olie was Rusland ook de grootste leverancier (27 %), gevolgd door Noorwegen (8 %), Kazachstan (8 %) en de VS (8 %). Ook wat de steenkoolsector betreft blijft Rusland - hoewel de invoervolumes de afgelopen jaren zijn gedaald - de belangrijkste leverancier (46 %), gevolgd door de VS (15 %) en Australië (13 %).
-
3.Welke maatregelen heeft de Commissie aan de lidstaten voorgesteld om de hoge prijzen te dempen?
In oktober 2021 presenteerde de Commissie een mededeling over energieprijzen, met inbegrip van een toolbox, waarin wordt uiteengezet wat de lidstaten kunnen doen in het kader van de bestaande EU-regels om kwetsbare consumenten en bedrijven te helpen de hoge prijzen het hoofd te bieden. Deze had met name betrekking op drie soorten maatregelen: energiesubsidies en -vouchers, belastingverlagingen en maatregelen om ontkoppeling van energie te voorkomen. 25 lidstaten hebben in overeenstemming met de toolbox speciale maatregelen ingevoerd. De Commissie schat dat deze maatregelen ten goede komen aan 71 miljoen huishoudelijke afnemers en enkele miljoenen kleine en middelgrote alsmede micro-ondernemingen.
De Europese Centrale Bank heeft onlangs geraamd dat schokken in de energieprijzen de groei van het bbp in 2022 met ongeveer 0,5 procentpunt zullen verminderen. De invasie in Oekraïne zal de situatie verergeren. In de mededeling van vandaag stelt de Commissie een reeks verdere maatregelen voor die op nationaal of EU-niveau kunnen worden genomen om de hoge prijzen te dempen.
De Commissie bevestigt dat de lidstaten in de huidige uitzonderlijke omstandigheden gereguleerde prijzen kunnen vaststellen voor kwetsbare afnemers, huishoudens en micro-ondernemingen, om consumenten en onze economie te helpen beschermen. De Commissie bevestigt ook dat de lidstaten tijdelijke belastingmaatregelen met betrekking tot uitzonderlijke winsten kunnen overwegen en bij wijze van uitzondering kunnen besluiten een deel van deze inkomsten te innen voor herverdeling aan consumenten. Dergelijke maatregelen moeten aan bepaalde criteria voldoen om ervoor te zorgen dat zij evenredig en van beperkte duur zijn en niet tot onnodige marktverstoringen leiden. De Commissie geeft in dit verband richtsnoeren in de mededeling, en herinnert aan de mogelijkheid hogere inkomsten uit de handel in emissierechten in te zetten om de druk op huishoudelijke afnemers te verlichten.
De staatssteunregels van de EU kunnen de lidstaten ook de mogelijkheid bieden om op de korte termijn steun te verlenen aan bedrijven die te maken hebben met hoge energieprijzen, en hun blootstelling aan volatiliteit van de energieprijzen op middellange tot lange termijn helpen verminderen. Na een raadpleging over gerichte wijzigingen van de richtsnoeren inzake staatssteun in het emissiehandelssysteem zal de Commissie ook overleg plegen met de lidstaten over de behoefte aan en de reikwijdte van een nieuwe tijdelijke crisiskaderregeling inzake staatssteun om steun te verlenen aan ondernemingen die door de crisis zijn getroffen, met name ondernemingen die te maken hebben met hoge energiekosten.
-
4.Welke maatregelen stelt de Commissie voor als voorbereiding op de volgende winter?
De Commissie heeft een urgente risicoanalyse inzake de zekerheid van de gasvoorziening uitgevoerd en deze analyse met de lidstaten gedeeld. De Commissie heeft de paraatheid van de EU voor verschillende scenario's van verstoring van de gasvoorziening gemodelleerd. De resultaten geven aan dat de EU deze winter bestand is tegen grootschalige verstoringen, en dat de gasvoorziening zelfs in geval van volledige verstoring van de leveringen uit Rusland toereikend is. Uit de analyse blijkt ook dat er nog veel werk aan de winkel is om te zorgen voor het aanvullen van de opslag vóór het volgende verwarmingsseizoen in de winter.
De gasopslag levert gewoonlijk 25-30 % van het in de winter verbruikte gas in de EU. In deze mededeling schetst de Commissie voorstellen om te komen tot een hoger voorraadpeil van de gasopslag, om goed voorbereid te zijn voor de volgende winter. Uiterlijk in april zal de Commissie een wetgevingsvoorstel inzake minimale gasopslag indienen, waarin een streefvoorraadpeil van 90 % voor uiterlijk 1 oktober van elk jaar wordt vastgesteld, gasopslag als kritieke infrastructuur wordt aangemerkt en de risico's in verband met de eigendom van opslaginfrastructuur worden aangepakt. De Commissie zal ook voorstellen om de op opslagplaatsen verschuldigde heffingen te laten vallen. Zolang er geen EU-wetgeving is, dringt de Commissie er bij de lidstaten op aan maatregelen te nemen om de opslag vóór het volgende verwarmingsseizoen aan te vullen en solidariteitsregelingen overeen te komen, zoals bepaald in de bestaande verordening betreffende de veiligstelling van de gaslevering.
Aangezien niet alle lidstaten over opslagcapaciteit op hun grondgebied beschikken, zal het voorstel van de Commissie voorzien in een mechanisme om een eerlijke verdeling van de kosten voor de voorzieningszekerheid te waarborgen. De Commissie zal ook gecoördineerde activiteiten voor het aanvullen van de gasvoorraad ondersteunen, bijvoorbeeld door gezamenlijke aanbesteding, het verzamelen van bestellingen en het afstemmen van leveringen.
Op 15 december 2021 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om het kader voor gasleveringszekerheid te versterken met gerichte maatregelen om de opslag beter te coördineren en gezamenlijke aankoop van strategische voorraden mogelijk te maken, en om de solidariteit tussen de lidstaten te versterken. Er wordt ook een herziening van de EU-verordening inzake zekerheid van de levering voorgesteld, die een vrijwillige gezamenlijke aankoop van strategische reservevoorraden mogelijk zou maken. De Commissie moedigt de medewetgevers van de EU aan instemming met deze voorstellen te bespoedigen.
-
5.Hoe stelt de Commissie voor de afhankelijkheid van de EU van Russisch gas weg te nemen?
Om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland ruim vóór 2030 uit te faseren, heeft de EU REPowerEU voorgesteld, een plan om de veerkracht van haar energiesysteem te vergroten (zie vraag 6) en haar gasvoorzieningsbronnen te diversifiëren door een grotere invoer van LNG en via pijpleidingen van niet-Russische leveranciers, en waarbij het gebruik van biomethaan en hernieuwbare waterstof wordt gestimuleerd. Al voor het einde van het jaar zou RePowerEU kunnen leiden tot een daling van de gasvraag in de EU met een volume dat overeenkomt met twee derde van de gasinvoer uit Rusland van vorig jaar.
De afgelopen tien jaar is het landschap van de Europese gasmarkt aanzienlijk veranderd. De opzet van de markt en de toegenomen gasinterconnectiecapaciteit (met inbegrip van reverse-flowcapaciteit) hebben geleid tot grote verbeteringen van de infrastructuur, onder meer via projecten van gemeenschappelijk belang.
Hierdoor kon de Commissie de afgelopen maanden met een reeks partners over de hele wereld samenwerken om de gasvoorziening via pijpleidingen of door LNG te diversifiëren. Tot die landen behoren de VS, Noorwegen, Qatar, Azerbeidzjan, Algerije, Egypte, Korea, Japan, Nigeria, Turkije en Israël. Dit heeft geresulteerd in recordvolumes van LNG-invoer in januari en februari. De EU heeft het potentieel om jaarlijks nog eens 50 miljard m³ LNG in te voeren. In de mededeling van vandaag wordt benadrukt hoe belangrijk het is onze leveranciers en infrastructuur verder te diversifiëren, reeds geplande projecten te versnellen en te analyseren welke andere nieuwe infrastructuur met een sterke grensoverschrijdende dimensie en waterstofcompatibiliteit nodig is.
In december 2021 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om het gebruik van hernieuwbare en koolstofarme gassen, waaronder waterstof, te vergemakkelijken, waarbij de decarbonisatie van de gasmarkt in de EU wordt aangemoedigd, de diversificatie van de voorziening wordt gestimuleerd en de energiezekerheid voor alle burgers in Europa wordt versterkt. Om de productie van biomethaan in de EU te stimuleren, zou in het REPowerEU-plan worden gestreefd naar een productie van 35 miljard m³ biomethaan tegen 2030, waarmee de huidige EU-ambitie wordt verdubbeld door gebruik te maken van duurzame biomassabronnen zoals landbouwafval en -residuen.
REPowerEU zou ook een waterstofversneller in het leven roepen, waarbij geïntegreerde infrastructuur, opslagfaciliteiten en havencapaciteit worden ontwikkeld. De Commissie schat dat tegen 2030 nog eens 15 miljoen ton hernieuwbare waterstof 25-50 miljard m³ per jaar ingevoerd Russisch gas kan vervangen (10 mt ingevoerde hernieuwbare waterstof uit verschillende bronnen en 5 mt meer hernieuwbare in Europa geproduceerde waterstof, naast de reeds geplande 5 mt).
-
6.Hoe kan de transitie naar schone energie helpen om de EU sneller minder afhankelijk te maken van gas uit Rusland?
Een geïntegreerd EU-energiesysteem dat grotendeels gebaseerd is op hernieuwbare energiebronnen en een grotere energie-efficiëntie is de meest kosteneffectieve oplossing om onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen op het niveau van woningen, gebouwen en industrie te verminderen. Dit is de tweede pijler van het REPowerEU-plan van de Commissie. De volledige uitvoering van de Fit for 55-voorstellen van de Commissie zou ons gasverbruik tegen 2030 al met 30 % verlagen, wat overeenkomt met 100 miljard m³. De argumenten voor energie-efficiëntie zijn nooit sterker geweest, aangezien het verlagen van het energieverbruik in huishoudens en ondernemingen niet alleen betekent dat de energie-invoer uit Rusland wordt verminderd, maar ook dat de energiekosten voor burgers en bedrijven in de EU lager worden. De energiesysteemmaatregelen in REPowerEU zouden een extra besparing van meer dan 25 miljard m³ per jaar ondersteunen.
De mededeling moedigt een versnelde uitrol van zonne- en windenergie en warmtepompen aan. Dit zou aanzienlijke energiebesparingen kunnen opleveren en het gebruik van fossiel gas voor elektriciteit en in gebouwen aanzienlijk kunnen verminderen. Wat zonne-energie betreft, schat de Commissie dat de EU, door de uitrol van fotovoltaïsche zonnesystemen op daken dit jaar met maximaal 15 TWh te versnellen, nog eens 2,5 miljard m³ gas zou kunnen besparen. Wij zullen in juni een specifieke mededeling over zonne-energie presenteren om het potentieel van zonne-energie te ontsluiten. In de mededeling wordt ook voorgesteld in de komende vijf jaar 10 miljoen warmtepompen uit te rollen om Europese gezinnen te helpen hun afhankelijkheid van gas te verminderen en hun energierekening te verlagen.
Door de uitvoering van het REPowerEU-plan zal Europa over voldoende hernieuwbare elektriciteit en hernieuwbare gassen beschikken om de decarbonisatie van de industrie te versnellen op basis van snellere elektrificatie en overschakeling op waterstof. Dit zal de Europese industrie een concurrentievoordeel opleveren en een snellere herindustrialisering mogelijk maken.
Investeringen in hernieuwbare energie worden nog te vaak belemmerd door lange vergunningsprocedures en andere administratieve obstakels op nationaal niveau. In de mededeling van vandaag wordt nagegaan hoe knelpunten in de regelgeving kunnen worden weggenomen om de vergunningverlening voor hernieuwbare energie te versnellen en de tijd voor de uitrol van projecten op het gebied van hernieuwbare energie en verbeteringen van de netwerkinfrastructuur tot een minimum te beperken. De Commissie zal in mei een aanbeveling voor snelle vergunningverlening voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie bekendmaken, waarin de belangrijkste belemmeringen en oplossingen op basis van goede praktijken aan de orde komen.
Evenzo zullen de Commissie en de Europese Investeringsbankgroep in 2022 bepalen welke financieringsmechanismen het meest geschikt zijn om de ontwikkeling van stroomafnameovereenkomsten in Europa te bevorderen. Er loopt momenteel een openbare raadpleging over vergunningen en stroomafnameovereenkomsten, en de richtsnoeren moeten vóór de zomer worden gepubliceerd.
Voor meer informatie