Vragen en antwoorden over nieuwe EU-regels voor afvaltransporten
Waarom herziet de EU de regels voor afvaltransporten?
Afval kan een waardevolle hulpbron zijn, maar moet zorgvuldig worden gebruikt. Wanneer er onvoldoende controle is op afval dat naar andere landen wordt uitgevoerd, en dat afval in de landen van bestemming niet duurzaam wordt beheerd, loopt de menselijke gezondheid en het milieu gevaar. Aan de andere kant kan dergelijk afval een positieve economische waarde hebben en ook milieuvoordelen opleveren. Dit is het geval wanneer het wordt gerecycleerd en als secundair materiaal wordt gebruikt, waardoor minder nieuwe materialen nodig zijn en er zo wordt bijgedragen tot een meer circulaire economie.
De internationale handel in afval neemt toe en de EU speelt hierin een belangrijke rol. De verordening betreffende de overbrenging van afvalstoffen die momenteel van kracht is, dateert van 2006. Sinds deze verordening is vastgesteld, is de uitvoer van afval vanuit de EU naar derde landen aanzienlijk toegenomen, met name naar landen die geen lid zijn van de OESO. Het ontbreken van gedetailleerde bepalingen om duurzaam beheer van afval in de landen van bestemming te waarborgen, heeft in die landen geleid tot zwakke handhaving en problemen op het gebied van het milieu en de volksgezondheid. De EU heeft in 2020 ongeveer 33 miljoen ton afval uitgevoerd naar niet-EU-landen en ongeveer 16 miljoen ton ingevoerd.
Daarnaast wordt jaarlijks bijna 70 miljoen ton afval van het ene EU-land naar het andere vervoerd. Het verkeer van afval tussen EU-lidstaten wordt door administratieve procedures beperkt, wat de overgang naar een circulaire economie op EU-niveau vertraagt.
Een ander belangrijk probleem is dat illegale handelaren de bestaande regels op grote schaal omzeilen. Het gevolg daarvan is milieucriminaliteit in de EU en in derde landen. Georganiseerde criminele organisaties richten zich steeds meer op lucratieve afvalcriminaliteit, waarbij zij uitgebreid gebruikmaken van legale bedrijfsstructuren om hun activiteiten uit te voeren. Uit gecoördineerde rechtshandhavingscampagnes blijkt dat tussen 15 % en 30 % van alle afvaltransporten illegaal zou kunnen zijn, wat neerkomt op 9,5 miljard EUR per jaar aan inkomsten uit de illegale handel in afvalstoffen in de EU.
Al met al hebben deze ontwikkelingen de kwetsbaarheid blootgelegd van een bedrijfsmodel waarbij de uitvoer van afval naar landen buiten de EU een gangbare manier is geworden om bepaalde in de EU gegenereerde afvalstromen te verwerken.
Om al deze kwesties het hoofd te bieden, wordt in dit voorstel voor een nieuwe verordening voorgesteld om afvaltransporten in de EU anders aan te pakken, en daarmee tegemoet te komen aan de toezeggingen van de Europese Green Deal, het nieuwe actieplan voor de circulaire economie, het actieplan om de vervuiling tot nul terug te brengen en de EU-strategie voor de aanpak van georganiseerde criminaliteit 2021-2025.
Wat wil de Commissie met dit voorstel bereiken?
De nieuwe verordening betreffende de overbrenging van afvalstoffen heeft drie doelstellingen: ervoor zorgen dat de EU haar afvalproblemen niet naar derde landen uitvoert; het vervoer van afval dat bestemd is voor recycling en hergebruik in de EU vergemakkelijken; en illegale afvaltransporten beter bestrijden.
Dit zal ervoor zorgen dat de EU haar vervuiling niet naar het buitenland uitvoert, dat afval zowel binnen als buiten de EU op duurzame wijze wordt verwerkt, en dat de overgang naar een innovatieve circulaire economie wordt ondersteund. Met de voorgestelde maatregelen zullen strenge normen worden opgelegd voor afvalbeheer in derde landen die afval uit de EU invoeren. Dit kan voor deze landen economische en milieuvoordelen opleveren. Door deze maatregelen zullen ook broeikasgasemissies afnemen en kunnen klimaatdoelstellingen makkelijker worden verwezenlijkt, aangezien het gebruik van gerecycleerde materialen in de EU zal worden gestimuleerd. Deze materialen hebben een veel kleinere koolstofvoetafdruk dan de primaire grondstoffen (zoals steenkool, ijzererts, bauxiet, pulp en olie) die momenteel door de industrie in de EU worden gebruikt.
Dat de EU zo afhankelijk is van de uitvoer van bepaald afval, is vooral te wijten aan het feit dat zij te veel afval produceert. Dit voorstel inzake afvaltransporten sluit aan bij de algemene doelstelling van de EU in de Europese Green Deal om de afvalproductie terug te dringen. De Commissie zal de komende maanden aanvullende nieuwe regels voorstellen om dit doel te bereiken, waaronder regulering van het ontwerp van verpakkingen en andere producten om ervoor te zorgen dat er geen afval ontstaat dat niet kan worden hergebruikt of gerecycleerd.
Wat zijn de belangrijkste maatregelen van het voorstel betreffende de uitvoer van afvalstoffen?
Om ervoor te zorgen dat de uitvoer van afval uit de EU naar derde landen op duurzame wijze wordt beheerd, worden de volgende maatregelen voorgesteld:
-
-voor landen die geen lid zijn van de OESO zou de uitvoer van afvalstoffen uit de EU afhankelijk worden gesteld van een officieel verzoek van het land om ongevaarlijke afvalstoffen uit de EU in te voeren en van bewijs dat het land in staat is om het afval op een deugdelijke manier terug te winnen. Er zal een lijst worden opgesteld van landen die afvalstoffen uit de EU mogen invoeren.
-
-De Commissie zal toezicht houden op de omvang van de uitvoer van afvalstoffen uit de EU naar OESO-landen. Als de uitvoer van afvalstoffen naar een van deze landen ineens sterk toeneemt en er daardoor ernstige milieu- of volksgezondheidsproblemen in dat land dreigen te ontstaan, zal de Commissie informatie inwinnen over de behandeling van dat afval in het betrokken land. De Commissie zal de uitvoer van dat afval stilleggen als er geen garantie is dat de behandeling duurzaam is.
-
-Exportbedrijven uit de EU zouden onafhankelijke audits moeten uitvoeren voor hun uitvoer van afval naar landen buiten de EU. Deze audits moeten uitwijzen of de installaties dat afval op een milieuhygiënisch verantwoorde manier behandelen. EU-bedrijven zouden alleen naar deze faciliteiten mogen exporteren als dat inderdaad het geval is.
-
-Om te voorkomen dat afval illegaal als “gebruikte goederen” wordt gepresenteerd, zullen specifieke bindende criteria worden ontwikkeld om voor specifieke producten van bijzonder belang zoals gebruikte voertuigen en accu's onderscheid te maken tussen afval en gebruikte goederen.
Wat zijn de belangrijkste maatregelen voor afvaltransporten tussen EU-lidstaten?
Met betrekking tot afvaltransporten tussen EU-lidstaten worden de volgende maatregelen voorgesteld om het potentieel van de EU-afvalmarkt te ontsluiten en de circulaire economie te stimuleren:
-
-een volledige digitalisering van alle procedures voor afvaltransporten tussen EU-lidstaten, met name voor “afval van de groene lijst”;
-
-nieuwe bepalingen ter ondersteuning van het gebruik van versnelde procedures voor transporten van afval dat bestemd is voor terugwinning, wanneer deze transporten bestemd zijn voor door de EU-lidstaten gecertificeerde inrichtingen (“vooraf goedgekeurde inrichtingen”);
-
-een geharmoniseerde indeling van afvalstoffen op EU-niveau, om de huidige versnippering van de EU-markt te helpen overwinnen. Deze versnippering betekent dat een afvaltransport bij het passeren van grenzen in de EU aan verschillende interpretaties en procedures kan worden onderworpen;
-
-nieuwe bepalingen waardoor het mogelijk wordt om op EU-niveau de berekening te stroomlijnen van de financiële garanties die exploitanten voorafgaand aan het transport van “aangemeld” afval naar het buitenland moeten geven;
-
-nieuwe en strengere voorwaarden voor de overbrenging van afval bestemd om verbrand of gestort te worden, zodat deze opties, die de minste voorkeur genieten, alleen in bepaalde goed onderbouwde gevallen worden toegestaan.
Wat zijn de belangrijkste maatregelen om illegale afvaltransporten aan te pakken?
Om illegale afvaltransporten aan te pakken en milieucriminaliteit terug te dringen worden de volgende maatregelen voorgesteld.
-
-De Europese Commissie zal met de hulp van het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF ), dat over de relevante deskundigheid beschikt, transnationale onderzoeken van EU-lidstaten naar de illegale handel in afvalstoffen ondersteunen. Dit zal de algemene handhavingscapaciteit van de EU en haar lidstaten versterken en zorgen voor een efficiëntere inzet van de vaak beperkte middelen voor handhaving.
-
-Er zou een EU-“handhavingsgroep voor afvaltransporten” worden opgericht om de samenwerking bij en coördinatie van de bestrijding van illegale afvaltransporten te verbeteren. Deze groep zou bestaan uit milieu-, douane-, politie- en andere relevante nationale inspectiediensten, en uit Europese en internationale rechtshandhavingsnetwerken.
-
-De huidige regels inzake administratieve sancties tegen illegale afvaltransporten zouden worden aangescherpt. Gemeenschappelijke criteria voor het bepalen van het soort en de hoogte van de sancties die bij overtredingen worden opgelegd, zouden de sancties afschrikwekkender maken en zorgen voor consequentere toepassing in de hele EU. Bij het vaststellen van straffen voor overtreders moeten de lidstaten rekening houden met deze criteria.
-
-Er is een herziening van de richtlijn milieucriminaliteit gepland, die zal voorzien in afschrikkende strafrechtelijke sancties. Verder zal financiële steun worden verleend aan projecten die bedoeld zijn om handhavingsinstanties te helpen samenwerken om de illegale handel in afval aan te pakken.
Welke afvalstromen vallen onder het voorstel?
Het voorstel heeft betrekking op alle soorten afval. Door het voorstel zou het makkelijker worden om gevaarlijk en ander “aangemeld” afval (niet-gevaarlijk afval dat aan bijzonder toezicht is onderworpen, zoals gemengd stedelijk afval en ongesorteerd kunststofafval) binnen de EU te recycleren en hergebruiken. De huidige regels voor de uitvoer van dergelijk afval uit de EU zullen niet ingrijpend worden gewijzigd.
Het voorstel bevat belangrijke wijzigingen met betrekking tot de uitvoer van “afval van de groene lijst”. Dit afval is niet gevaarlijk, maar de behandeling ervan kan nog steeds veel milieuvervuiling veroorzaken en schadelijk zijn voor de volksgezondheid. Uit de evaluatie van de huidige regels voor afvaltransport is gebleken dat er nieuwe regels nodig zijn om te voorkomen dat afval van de groene lijst uit de EU wordt uitgevoerd naar landen en inrichtingen die niet in staat zijn om dat afval op een milieuhygiënisch verantwoorde manier te beheren. Het voorstel bevat geen nieuwe regels voor transporten van afval van de groene lijst binnen de EU, maar stelt wel voor om dit afval beter traceerbaar te maken, met name door de begeleidende documentatie van het afvaltransport te digitaliseren.
Wat gebeurt er met afval dat als gevolg van de voorgestelde nieuwe regels in de EU zou blijven in plaats van te worden uitgevoerd?
Het doel van het voorstel is om ervoor te zorgen dat uitvoer alleen plaatsvindt als er garanties zijn dat het afval op een milieuhygiënisch verantwoorde manier wordt beheerd. Nieuwe maatregelen inzake de uitvoer van afval zullen drie jaar na de inwerkingtreding van de nieuwe verordening van toepassing zijn. Daardoor blijft er voldoende tijd over om een duurzamere verwerking van afvalstromen voor te bereiden, maar ook om naar nieuwe bedrijfsmodellen over te stappen en de algehele capaciteit van de EU om het in de EU geproduceerde afval te verwerken, te vergroten. Uitbreiding van de behandeling van afval in de EU zal naar verwachting dan ook niet alleen het milieu ten goede zal komen, maar ook kansen bieden om het concurrentievermogen van de industrie in de EU te verbeteren en het scheppen van nieuwe banen in de circulaire economie te ondersteunen.
Uit de effectbeoordeling die ten grondslag ligt aan het voorstel, blijkt met name dat de verwerking van grotere hoeveelheden ferrometalen, non-ferrometalen en papierafval, die het grootste deel uitmaken van het afval dat momenteel naar landen buiten de EU wordt uitgevoerd, geen grote uitdaging voor de industrie in de EU hoeft te zijn. De industrieën die dergelijk afval verwerken (de staal-, aluminium-, koper- en papierindustrie) recycleren al aanzienlijke hoeveelheden en hebben de capaciteit om extra hoeveelheden binnen de EU te verwerken. Veel bedrijfstakken plannen ook investeringen om het gebruik van afval in hun productieprocessen te vergroten, wat een belangrijk kenmerk is van hun strategie om de economie koolstofarm te maken.
De EU-markt voor recycling van kunststofafval ondergaat een fundamentele transitie. Deze transitie is het gevolg van ambitieus beleid op nationaal en EU-niveau dat is gericht op het verminderen van vervuiling door kunststof en het verhogen van het gehalte aan gerecycleerd materiaal, en van aanzienlijke investeringen in de recyclingsector voor kunststof. Dit alles wordt ondersteund via de faciliteit voor herstel en veerkracht en de fondsen van het cohesiebeleid van de EU. Deze inspanningen moeten leiden tot een aanzienlijke toename in de komende jaren van de recyclingcapaciteit voor kunststof, waardoor er meer kunststofafval kan worden gerecycleerd.
De hoeveelheid textielafval die in de EU wordt geproduceerd, neemt de afgelopen jaren toe, evenals de uitvoer van dergelijk afval. De recycling van textielafval in de EU is momenteel beperkt, maar dit zal in de toekomst waarschijnlijk veranderen. In overeenstemming met de Europese Green Deal en het actieplan voor de circulaire economie is de Commissie van plan om in 2022 een brede textielstrategie vast te stellen om de textielsector en zijn gehele waardeketen duurzamer en meer circulair te maken. In deze strategie zullen regelgevende maatregelen worden overwogen om de recyclingcapaciteit van de EU op te schalen. In combinatie met het lopende onderzoek naar en de investeringen in nieuwe technologieën voor de recycling van textiel, moet dit leiden tot een verbetering van de afvalverwerkingsnormen en -praktijken in de EU.
Hoe gaat de EU met internationale partners samenwerken om het probleem wereldwijd aan te pakken?
De EU zal het voortouw nemen bij de inspanningen op multilateraal, regionaal en bilateraal niveau om de wereldhandel in afval duurzamer te maken, en betere afvalbeheerpraktijken en de toepassing van meer circulaire modellen in de economieën van onze partnerlanden te bevorderen. De EU zal daartoe initiatieven nemen in multilaterale organisaties, te beginnen bij de Milieuvergadering van de Verenigde Naties in februari 2022 en de Conferentie van de partijen bij het Verdrag van Bazel in juni 2022. De EU zal met name het aannemen van een nieuwe internationale overeenkomst over kunststoffen bevorderen en acties ondersteunen ter vermindering van de verontreiniging door elektronisch afval, tweedehands voertuigen en textielafval, die voor het wereldwijde milieu elk hun eigen afzonderlijke uitdaging vormen.
Meer informatie
Voorstel voor een nieuwe verordening betreffende de overbrenging van afvalstoffen
Effectbeoordeling bij het voorstel
Webpagina van de Europese Commissie over overbrenging van afvalstoffen