EU-regels nodig tegen misbruik van procesrecht gericht tegen kritische geluiden

Het EP roept op tot nieuwe EU-regels voor het tegengaan van vexatoire (onnodige) rechtszaken die bedoeld zijn om kritische geluiden te intimideren en het zwijgen op te leggen.

In een rapport dat werd aangenomen met 444 stemmen voor, 48 tegen en 75 onthoudingen, stellen EP-leden een set maatregelen voor die zijn gericht op het tegengaan van de dreiging die voor journalisten, NGO’s en het maatschappelijk middenveld uitgaat van strategische rechtszaken tegen publieke inspraak. Deze zogeheten SLAPPs zijn lichtzinnige juridische vorderingen die zijn gebaseerd op overdreven en vaak onterecht aanklachten, bedoeld om te intimideren en hun doelwitten in diskrediet te brengen; met als uiteindelijk doel ze te chanteren en het zwijgen op te leggen.

De EP-leden zijn bezorgd over het effect dat deze rechtszaken hebben op Europese waarden, op de interne markt en op het rechtssysteem. De tekst benadrukt de veelvoorkomende disbalans van macht en middelen tussen de eisers en de verweerders, hetgeen het recht op een eerlijk proces ondermijnt. De parlementsleden maken zich in het bijzonder zorgen over SLAPPs die worden gefinancierd uit overheidsbudgetten, en het gebruik ervan in combinatie met andere overheidsmaatregelen die zijn gericht op onafhankelijke media, de journalistiek en het maatschappelijk middenveld.

Maatregelen om slachtoffers te beschermen en misbruikers te sanctioneren

Het Parlement betreurt dat tot nu toe nog geen enkele lidstaat gerichte wetgeving tegen SLAPPs heeft ingevoerd. Het roept daarom de Commissie op om een pakket maatregelen voor te bereiden, inclusief wetgeving. Volgens de EP-leden moet dat pakket de volgende onderdelen bevatten:

• - 

  een EU-richtlijn tegen SLAPPs waarin minimumstandaarden worden vastgelegd voor de bescherming van slachtoffers, terwijl misbruik van anti-SLAPP maatregelen wordt voorkomen en wordt bestraft.

• - 

  een ambitieus juridisch kader in de aanstaande Europese wetgeving inzake mediavrijheid.

• - 

  Het voorkomen van “forumshopping” en “smaadtoerisme - waarbij eisers ervoor kiezen om hun klacht neer te leggen in het meest plooibare of voordelige rechtsgebied - door uniforme en voorspelbare regels tegen laster, en door vast te leggen dat zaken moeten voorkomen door het hof in de woonplaats van de verweerder.

• - 

  regels voor vroegtijdige verwerping door gerechtshoven zodat misbruik van procesrecht snel gestopt kan worden op basis van objectieve criteria. De eiser zou sancties opgelegd moeten krijgen als hij of zij niet kan verklaren op welke wijze de vordering te rechtvaardigen is.

• - 

  waarborgen tegen gecombineerde SLAPPs, zijnde rechtszaken die strafrechtelijke en civiele aanklachten combineren, en maatregelen om ervoor te zorgen dat laster niet gebruikt kan worden voor SLAPPs.

• - 

  een EU-fonds voor de bescherming van slachtoffers van SLAPPs en hun gezinnen, alsmede een adequate training voor rechters en advocaten.

Citaten

Co-rapporteur Tiemo Wölken (S&D, DE) zei: “We kunnen niet blijven staan en toekijken hoe de rechtsstaat steeds meer onder druk komt te staan, en de vrijheid van meningsuiting, het recht op informatie en vereniging worden ondermijnd. Het is onze plicht om journalisten, NGO’s en maatschappelijke organisaties die berichten over zaken van algemeen belang te beschermen. Onze rechtbanken zouden nooit een speeltuin moeten worden voor rijke en machtige individuen, bedrijven of politici, of worden belast of misbruikt voor persoonlijk gewin.”

Co-rapporteur Roberta Metsola (EPP, MT) zei: “Dit rapport moet fungeren als een blauwdruk voor de bescherming van journalisten, om hen die op zoek zijn naar de waarheid af te schermen, om vrijheid van meningsuiting veilig te stellen en om ons recht op informatie hoog te houden. Dit partij-overstijgende en commissie-overstijgende rapport is een beslissend moment voor de journalistiek in de strijd tegen het misbruik van procesrecht. Er is geen plaats voor misbruik in onze rechtssystemen - dat is de boodschap die we uitzenden met de sterke uitkomst van onze stemming vandaag.”

Volgende stappen

Op 4 oktober startte de Europese Commissie een openbare raadpleging om input te verzamelen voor een aanstaand initiatief voor de aanpak van misbruik van procesrecht tegen journalisten en verdedigers van mensenrechten. De Commissie zal naar verwachting in 2022 een voorstel voor een Europese wet inzake persvrijheid publiceren, met het doel om onafhankelijkheid en pluriformiteit van de media te waarborgen.