Nieuwe EU-strategie inzake vrijwillige terugkeer en re-integratie: Vragen en antwoorden

Wat presenteert de Commissie vandaag precies?

Deze eerste EU-strategie inzake vrijwillige terugkeer en re-integratie heeft tot doel vrijwillige terugkeer en re-integratie als integraal onderdeel van een gemeenschappelijk EU-systeem voor terugkeer te stimuleren en het migratiebeleid van de EU over de hele lijn doeltreffender te maken. Dit zijn belangrijke doelstellingen in het kader van het nieuwe migratie- en asielpact.

De strategie zet uiteen wat er op het spel staat en stelt praktische maatregelen voor, gegroepeerd rond zeven pijlers, om het juridische en operationele kader voor vrijwillige terugkeer uit de EU en uit de doorreislanden te versterken, de kwaliteit van de programma's voor terugkeer en re-integratie te verbeteren, betere koppelingen met ontwikkelingsinitiatieven tot stand te brengen en de samenwerking met de partnerlanden te versterken.

De strategie bouwt voort op initiatieven die in voorgaande jaren zijn gelanceerd en op de ervaring die is opgedaan bij de uitvoering van nationale en gezamenlijke programma's voor vrijwillige terugkeer en re-integratie en van initiatieven die de EU in de partnerlanden heeft gefinancierd.

Wat doet de EU om de terugkeer van migranten te bevorderen en hun re-integratie te verbeteren?

Terugkeer, overname en duurzame re-integratie zijn essentiële onderdelen van de brede en evenwichtige aanpak die in het nieuwe migratie- en asielpact wordt uiteengezet. De voorstellen van de Commissie in het kader van het pact behelsden een gemeenschappelijk EU-systeem voor terugkeer gebaseerd op de voorgestelde wijzigingen van de terugkeerrichtlijn, een nieuwe grensprocedure om migranten snel te doen terugkeren en het concept van terugkeersponsoring om nauwere Europese samenwerking mogelijk te maken, met name wanneer de nationale systemen onder druk staan. De Commissie zal ook een terugkeercoördinator aanstellen, die wordt ondersteund door een netwerk op hoog niveau voor terugkeer, bestaande uit vertegenwoordigers van de lidstaten. De EU werkt ook aan de totstandbrenging van wederzijds voordelige partnerschappen met derde landen, waarbij gebruik wordt gemaakt van alle beschikbare beleidsinstrumenten die daarvoor nodig zijn, onder meer op het gebied van terugkeer en overname en de volledige toepassing van de nieuwe Visumcode.

De nieuwe strategie bouwt voort op eerdere initiatieven en op de ervaring die is opgedaan bij de uitvoering van nationale en gezamenlijke programma's voor vrijwillige terugkeer en re-integratie en van initiatieven die de EU in de partnerlanden heeft gefinancierd. Het door de EU gefinancierde Europese netwerk voor terugkeer en re-integratie bevordert de samenwerking tussen de migratieautoriteiten. Sinds medio 2018 heeft het bijna 25 000 mensen geholpen bij hun terugkeer en re-integratie. De Commissie heeft een EU-kader voor advisering bij terugkeer ontwikkeld dat organisaties van de lidstaten ondersteunt bij het opzetten, beheren en ontwikkelen van adviseringsstructuren in de EU-lidstaten. Momenteel werkt ze aan een gemeenschappelijk curriculum om ervoor te zorgen dat de terugkeeradviseurs over de nodige vaardigheden en competenties beschikken. Op basis van zijn versterkte mandaat ondersteunt Frontex de lidstaten bij vrijwillige terugkeer. In 2020 vond 18 % van de terugkeeroperaties plaats op vrijwillige basis en het is de bedoeling dat aandeel te verhogen.

Wat wordt bedoeld met vrijwillige terugkeer?

Vrijwillige terugkeer houdt in dat personen die niet het recht hebben om in de EU te verblijven, uit vrije wil, hetzij onder begeleiding, hetzij zelfstandig, terugkeren naar hun land van herkomst of doorreis. Om vrijwillige terugkeer aan te moedigen en te vergemakkelijken, kunnen de lidstaten bijstand aan de repatrianten verlenen, bijvoorbeeld door hun reiskosten te dekken en hun een tegemoetkoming in geld of in natura te geven om na aankomst een korte periode te overbruggen. De EU verleent ook steun voor vrijwillige terugkeer uit partnerlanden, bijvoorbeeld in het kader van het gezamenlijk initiatief van de EU en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) in Afrika, en steunt repatrianten uit Afghanistan en Bangladesh.

Wat wordt bedoeld met duurzame re-integratie?

Re-integratie is duurzaam als rekening wordt gehouden met de sociale, psychosociale en economische aspecten van de terugkeer van de persoon naar de gemeenschap van herkomst. Duurzame re-integratie ondersteunt niet alleen de persoon in kwestie, maar ook administratieve structuren en de structuren en diensten die re-integratie mogelijk maken en in dat verband bijvoorbeeld zoeken naar werk, onderwijs en opleiding aanbieden en ondernemerschap ondersteunen. Dit komt de hele gemeenschap ten goede en kan helpen om de onderliggende oorzaken aan te pakken die de migranten ertoe hebben aangezet hun land te verlaten.

Waarom is vrijwillige terugkeer doeltreffender?

Vrijwillige terugkeer kan goedkoper [zie vraag en antwoord hieronder] en doeltreffender zijn dan gedwongen terugkeer. Bij vrijwillige terugkeer wordt rekening gehouden met de individuele behoeften, verwachtingen en vooruitzichten van de repatriant na terugkeer in zijn land. Steun voor re-integratie helpt repatrianten een economisch onafhankelijk leven te leiden en weer in de gemeenschap te integreren. De strategie is ingebed in een breed partnerschap inzake migratie en geeft de landen van terugkeer daardoor een grotere inbreng en eigen verantwoordelijkheid in het proces.

Hoe werkt vrijwillige terugkeer in de praktijk?

Personen zonder verblijfsrecht in de EU krijgen meestal een termijn voor vrijwillig vertrek overeenkomstig een terugkeerbesluit. Deze termijn bedraagt doorgaans zeven tot dertig dagen. Tijdens die periode mogen de autoriteiten het terugkeerbesluit niet uitvoeren, tenzij er sprake is van een risico op onderduiken of een veiligheidsrisico. Personen die besluiten terug te keren, worden tijdens het hele proces bijgestaan door professionele terugkeeradviseurs, die de verschillende opties en consequenties met hen bespreken en de mogelijkheden voor terugkeer- en re-integratiesteun onderzoeken.

Hoeveel kost vrijwillige terugkeer?

Vrijwillige terugkeer wordt over het algemeen als kosteneffectiever beschouwd dan gedwongen terugkeer. De kosten van vrijwillige terugkeer hangen af van de individuele situatie. Ze omvatten de reiskosten, de bijstand in geld of in natura aan de repatriant en, naargelang van het geval, het re-integratiepakket. Gedwongen terugkeer daarentegen brengt extra kosten met zich mee, onder meer voor bewaring vóór de verwijdering, voor begeleiding bij de terugkeer en voor andere speciale regelingen voor, tijdens en na de terugkeer. Volgens ramingen van de Onderzoeksdienst van het Europees Parlement kost een gedwongen terugkeer 3 414 EUR, tegen 560 EUR voor een vrijwillige terugkeer. De gemiddelde indicatieve kosten van terugkeer uit landen van doorreis worden geraamd op ongeveer 2 500 EUR per persoon.

Waarom is het percentage migranten die uit de EU naar hun land terugkeren, zo laag?

Het lage percentage is het gevolg van verschillende factoren, waaronder de versnipperde en inefficiënte procedures binnen de EU en de gebrekkige medewerking van landen van buiten de EU op het gebied van identificatie en overname van repatrianten. Deze kwestie is nader bekeken in het werkdocument van de diensten van de Commissie bij de voorstellen voor het nieuwe migratie- en asielpact (met name deel 3).

Het voorstel van de Commissie voor de herschikte terugkeerrichtlijn, het gewijzigde voorstel voor een verordening inzake asielprocedures en het voorstel voor een verordening inzake asiel- en migratiebeheer hebben tot doel de procedures binnen de EU te verbeteren, onder meer door de kloof tussen asiel en terugkeer te overbruggen. De strategie inzake vrijwillige terugkeer en re-integratie moet de tekortkomingen op het vlak van vrijwillige terugkeer aanpakken. Dit kan de terugkeerpercentages helpen verhogen via doeltreffendere coördinatie en intensievere samenwerking met de partnerlanden op het gebied van terugkeer, overname en re-integratie, als onderdeel van de bredere, wederzijds voordelige partnerschappen inzake migratie die de EU met niet-EU-landen is aangegaan.

Hoe verhoudt deze strategie zich tot andere voorstellen in het kader van het pact?

De strategie dient als ondersteuning om de belangrijkste onderdelen van het nieuwe pact (de grensprocedure en de terugkeersponsoring) met succes uit te voeren en maakt deel uit van de brede migratiepartnerschappen met landen buiten de EU. Een gecoördineerder optreden op het vlak van vrijwillige terugkeer en re-integratie zal het gemakkelijker maken de nieuwe grensprocedure voor terugkeer uit te voeren en de nieuwe solidariteitsmaatregel, in de vorm van terugkeersponsoring, in acht te nemen. De strategie komt bovendien met een aanpak die een coherent optreden bevordert, nauwer aansluit op ontwikkelingsinitiatieven en nationale strategieën in de derde landen en zowel de capaciteit als de verantwoordelijkheid van deze landen voor de terugkeer, overname en re-integratie van hun onderdanen versterkt.

Welke instrumenten heeft de Commissie om de capaciteit van de landen van herkomst voor de terugkeer, overname en re-integratie van hun burgers te bevorderen?

Instrumenten voor capaciteitsopbouw in derde landen, zoals opleiding, intercollegiaal leren en uitwisseling van beste praktijken, hebben hun nut al meermaals bewezen in het kader van verschillende door de EU gefinancierde initiatieven en multilaterale dialogen met partnerlanden van herkomst. Frontex kan dankzij zijn versterkte mandaat steun voor capaciteitsopbouw verlenen aan de partnerlanden. Met EU-financiering wordt ook steun verleend aan landen buiten de EU die nationale strategieën en standaardprocedures voor terugkeer, overname en re-integratie ontwikkelen. Tot slot kunnen strikt afgebakende proefprojecten worden gebruikt om de werkelijke capaciteit te testen en het opzetten van re-integratiediensten in derde landen te ondersteunen, met als doel geleidelijk de verantwoordelijkheid van het derde land voor het re-integratieproces te vergroten.

Welke waarborgen zijn er om ervoor te zorgen dat het beginsel van non-refoulement wordt nageleefd?

Het beginsel van non-refoulement is vastgelegd in het Handvest van de grondrechten en moet door alle lidstaten in acht worden genomen bij de toepassing van het EU-recht, en bijgevolg ook van de terugkeerrichtlijn.

De terugkeerrichtlijn biedt bescherming tegen refoulement in alle stadia van de terugkeerprocedure, bijvoorbeeld door te eisen dat het beginsel tijdens de procedure wordt beoordeeld en door non-refoulement op te nemen als een verplichte grond voor uitstel van verwijdering. Artikel 5 bepaalt uitdrukkelijk dat de lidstaten bij de tenuitvoerlegging van de richtlijn rekening moeten houden met het beginsel van non-refoulement.

Met welke landen heeft de EU overnameovereenkomsten en -regelingen gesloten?

De lijst is hier te raadplegen.

Wat zal de terugkeercoördinator doen?

De terugkeercoördinator en het (uit vertegenwoordigers van de lidstaten bestaande) netwerk op hoog niveau voor terugkeer zullen de lidstaten technisch ondersteunen om te zorgen voor meer samenhang tussen de verschillende beleidsmaatregelen die de doeltreffendheid van het terugkeerbeleid beïnvloeden. Hierbij zal worden voortgebouwd op positieve ervaringen van de lidstaten met het terugkeerbeheer. Wat vrijwillige terugkeer en re-integratie betreft, zal de aandacht van de terugkeercoördinator vooral uitgaan naar re-integratiebijstand in specifieke partnerlanden, meer bepaald om ervoor te zorgen dat de verschillende belanghebbenden samenwerken om de beschikbare steun optimaal te benutten. Het werk van de coördinator en van het netwerk op hoog niveau zal integraal deel uitmaken van het governancekader zoals vastgesteld in het voorstel voor een verordening inzake asiel- en migratiebeheer.

Welke instrumenten zijn er om de uitvoering van de strategie te ondersteunen?

Specifieke EU-instrumenten zijn onder meer:

• - 

  Het EU-kader voor advisering bij terugkeer. Dit bij de strategie gepubliceerde kader is ontwikkeld in samenwerking met het Europees migratienetwerk en geeft een overzicht van de beste praktijken voor het opzetten en beheren van nationale adviseringsstructuren op dit vlak. Daarnaast zal de Commissie samen met Frontex een gemeenschappelijk curriculum voor terugkeeradviseurs ontwikkelen met leeronderdelen over alle aspecten van het beleid en de praktijk op het gebied van terugkeer. Frontex zal de lidstaten ondersteunen door terugkeerdeskundigen met een opleiding in terugkeeradvisering in te zetten als onderdeel van het permanente korps.
• - 

  Het webgebaseerde instrument voor re-integratiesteun (RIAT). Dit is al beschikbaar voor de lidstaten en de verleners van re-integratiediensten en biedt terugkeeradviseurs de mogelijkheid om individuele zaken door te verwijzen naar dienstverleners in de partnerlanden en informatie over terugkeer en re-integratie uit te wisselen (bijv. behoeften en plannen voor re-integratie). Met de steun van Frontex zal de Commissie ook de interoperabiliteit bevorderen tussen instrumenten zoals RIAT en de inventaris van terugkeer- en re-integratiebijstand en de nationale casemanagementsystemen voor terugkeer. Ook zal ze voorzien in passende governancestructuren voor die instrumenten.
• - 

  Bij gebrek aan gemeenschappelijke kwaliteitsnormen komt er een kwaliteitskader voor verleners van re-integratiediensten als hulpmiddel om de kwaliteit en de inhoud van de bijstand te verbeteren en te harmoniseren en de vergelijkbaarheid en de monitoring te vergemakkelijken.
• - 

  In de nieuwe financiële cyclus 2021-2027 zal de EU meer financiële steun uittrekken voor acties van de lidstaten voor meer vrijwillige terugkeer vanuit de EU en zal zij financiering beschikbaar stellen voor regelingen voor begeleide vrijwillige terugkeer en voor re-integratieprogramma's in de partnerlanden.

Meer informatie

Persbericht: Migratiebeheer: Nieuwe EU-strategie inzake vrijwillige terugkeer en re-integratie

Mededeling: De EU-strategie inzake vrijwillige terugkeer en re-integratie

Werkdocument van de diensten van de Commissie: Het EU-kader voor advisering bij terugkeer en het instrument voor re-integratiesteun