Hoe werkt kandidaatstelling voor de Tweede Kamerverkiezingen?

In maart 2021 vinden er Tweede Kamerverkiezingen plaats. Kan iedereen zo maar een partij oprichten? Aan welke eisen moet je daarbij eigenlijk voldoen? En hoe wordt de volgorde van de kandidatenlijst bepaald? De Hofvijver gaat in aanloop naar de verkiezingen van 2021 elke maand in op de werking van de verkiezingen. Deze maand: kandidaatstelling.

Procedure

Wie in 2021 in de Tweede Kamer gekozen wil worden, zal zich kandidaat moeten stellen. Meestal sluit iemand zich aan bij een bestaande politieke partij, maar dat hoeft niet. Dus een politieke groepering, mits geregistreerd, en een 'particuliere' kiezer kunnen allebei een kandidatenlijst inleveren.

De kandidatenlijst moet op 1 februari 2021 tussen 9:00 en 17:00 uur volgens een vastgesteld model worden ingeleverd bij de Kiesraad (het Centraal Stembureau). Wel bestaat er een mogelijkheid de kandidatenlijst al vóór deze datum in te leveren. De Kiesraad controleert de stukken dan. Ook als blijkt dat alles stukken in orde zijn, moeten de partijen alsnog op 1 februari de stukken inleveren.

Als bij de vorige verkiezingen geen zetels zijn behaald, moet de lijst vergezeld gaan van ten minste 30 ondersteuningsverklaringen per kieskring (alleen in de kieskring Bonaire is dat aantal 10). Bovendien moet dan ook een waarborgsom van 11.250 euro worden betaald. Heeft de partij bij de vorige verkiezingen één of meer zetels behaald, dan vervalt deze verplichting.

Als na de verkiezingen blijkt dat de politieke groepering minimaal 75 % van het aantal stemmen om één zetel te krijgen heeft behaald, wordt de waarborgsom teruggestort.

Onderzoek

De Kiesraad controleert één dag na de dag van kandidaatstelling, op 2 februari 2021, in een besloten zitting om 16.00 uur de geldigheid van de kandidatenlijsten, de daarop voorkomende kandidaten en de naam van de partijen boven de lijst. Als blijkt dat er stukken ontbreken, dat wordt een partij hierover geïnformeerd. Partijen hebben dan drie dagen om dit in orde te maken. Op de vierde dag vindt een openbare zitting van de Kiesraad plaats waarin de geldigheid van de lijsten wordt vastgesteld. Hierbij worden de lijsten genummerd. Mocht er dan nog een kandidatenlijst ongeldig worden verklaard, dan is er nog een beroep mogelijk. Dit beroep moet binnen vier dagen na afkeuring worden ingediend bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Kandidatenlijsten

Partijen mogen zelfstandig hun kandidatenlijst vaststellen. Bij elke partij gebeurt dit anders. Vaak wordt er door het partijbestuur een conceptkandidatenlijst gepubliceerd, waarna de partijleden op een congres met deze lijst akkoord gaan. Voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, ziet de planning er als volgt uit.

Van de PVV, FvD, SGP, 50PLUS en DENK zijn nog geen gegevens bekend.

Via een politieke partij?

Wie zich kandidaat voor de Tweede Kamer wil stellen en zich aangetrokken voelt tot een politieke partij, kan zich daarbij aansluiten. Wel moet het kandidaat-Kamerlid er dan voor zorgen dat zijn partij hem dan ook kandidaat wil stellen. Hoe dat gebeurt, is afhankelijk van de regels die binnen de partij gelden.

Wie zich niet bij een politieke groepering of partij wil aansluiten, kan zich zelfstandig, eventueel met anderen, kandidaat stellen en laten registeren bij de Kiesraad. Zónder registratie gaat deze lijst alleen onder het lijstnummer de verkiezingen in, mits aan alle voorwaarden is voldaan.

Ten slotte is het natuurlijk ook mogelijk met geestverwanten een politieke partij op te richten en die wél te registreren. Dat komt de herkenbaarheid van de partij natuurlijk ten goede. Het kiezerspubliek zal een naam, bijvoorbeeld de 'Sociaal-liberalen', vaak beter onthouden dan alleen 'lijst 15'.

Verklaring van instemming

Iedere op de kandidatenlijst voorkomende kandidaat moet met zijn kandidaatstelling instemmen. Dit moet blijken uit een door hem ondertekende verklaring die bij de kandidaatstelling moet worden overlegd. Op een eenmaal ingeleverde verklaring van instemming kan niet meer worden teruggekomen.

Ondersteuningsverklaring

Bij een kandidatenlijst moeten 30 ondersteuningsverklaringen worden ingeleverd. Dit hoeft niet als het gaat om een kandidatenlijst van een partij die bij de laatst gehouden verkiezingen één of meer zetels heeft behaald.

Ondersteuningsverklaringen zijn op schrift gestelde verklaringen van kiezers dat zij de lijst ondersteunen. Alleen kiezers in de kieskring waar de kandidatenlijst wordt ingeleverd kunnen een dergelijke verklaring afgeven. De verklaring moet in persoon worden ondertekend op het gemeentehuis waar de kiezer die de verklaring wil afleggen staat ingeschreven. Op een eenmaal ingeleverde verklaring kan niet meer worden teruggekomen.

Dit houdt dus in dat een nieuwe partij, die in alle 20 kieskringen mee wil doen met de verkiezingen, moet beschikken over 19 x30 + 10 (Kieskring Bonaire) = 580 ondersteuningsverklaringen. Het is voor een partij overigens ook mogelijk om niet in alle 20 kieskringen een lijst in te leveren. Als er onvoldoende ondersteuningsverklaringen zijn verkregen, mag de partij niet meedoen in de betreffende kieskring

Daan van Mullekom is politiek historicus en was enige tijd actief als redacteur voor onder andere Parlement.com. Hij was verbonden aan PDC, partner van het Montesquieu Instituut.