Green Deal: Strategie voor chemische stoffen, op weg naar een gifvrij milieu - vragen en antwoorden
Waarom moeten chemische stoffen duurzaam zijn?
Chemische stoffen zijn alomtegenwoordig in ons dagelijks leven. Zij maken deel uit van bijna alle hulpmiddelen die we gebruiken om ons welzijn te waarborgen en onze gezondheid te beschermen. Het zijn de bouwstenen van de koolstofarme, niet vervuilende, energie- en hulpbronnenefficiënte technologieën, materialen en producten die we nodig hebben om onze samenleving en economie duurzamer te maken. Tegelijkertijd kunnen chemische stoffen gevaarlijke eigenschappen hebben die schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid en het milieu. Zij kunnen kanker veroorzaken, het immuun-, ademhalings-, hormoon-, voortplantings- en/of cardiovasculair stelsel aantasten, de veerkracht van de mens en zijn vermogen om op vaccins te reageren verzwakken en zijn kwetsbaarheid voor ziekten vergroten.
Consumenten worden op grote schaal blootgesteld aan chemische stoffen in producten, gaande van speelgoed en kinderverzorgingsartikelen tot materialen die in contact komen met levensmiddelen, cosmetica, meubels en textiel, om een aantal voorbeelden te geven, en werknemers in de hele EU komen dagelijks in contact met chemische agentia die schadelijk voor hen kunnen zijn. Daarnaast is chemische verontreiniging een van de belangrijkste factoren die de aarde in gevaar brengen en de crises die onze planeet bedreigen, zoals klimaatverandering, aantasting van ecosystemen en verlies van biodiversiteit, beïnvloeden en versterken. Chemische stoffen, materialen en producten moeten daarom inherent veilig en duurzaam worden, van de productie tot het einde van de levenscyclus, waarbij de schadelijkste eigenschappen worden vermeden en het effect op het klimaat, het gebruik van hulpbronnen, ecosystemen en de biodiversiteit zo beperkt mogelijk wordt gehouden.
Wat is een gifvrij milieu en hoe kunnen we dit verwezenlijken?
In de strategie voor chemische stoffen worden de stappen beschreven die moeten worden gezet om een gifvrij milieu te verwezenlijken en ervoor te zorgen dat chemische stoffen op zo'n manier worden geproduceerd en gebruikt dat zij een zo groot mogelijke bijdrage aan de samenleving leveren en tegelijkertijd wordt vermeden dat schade wordt toegebracht aan de planeet en de huidige en toekomstige generaties. De strategie voorziet erin dat de schadelijkste chemische stoffen worden vermeden voor toepassingen die niet essentieel zijn voor de samenleving en dat alle industriële chemische stoffen veiliger en duurzamer worden gebruikt. Daarnaast is het van even groot belang om de groene transitie van de chemische sector en zijn waardeketen in toenemende mate te bevorderen. Een gifvrij milieu maakt deel uit van de ambitie van de Commissie om de verontreiniging van lucht, water en bodem tot nul terug te dringen, zoals die in 2021 in het kader van de Green Deal zal worden gepresenteerd.
Met Reach (de verordening inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen) beschikt de EU al over de strengste wetgeving op het gebied van chemische stoffen ter wereld; wat is er verder nog nodig en hoe zorgt de industrie ervoor dat zij dit aankunnen? Welke gevolgen heeft de strategie voor Reach?
Het bestaande rechtskader van de EU inzake chemische stoffen, met name de Reach-verordening en de verordening betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels (CLP-verordening), is de strengste wetgeving op het gebied van chemische stoffen, met gevolgen voor bedrijfstakken in de hele wereld. In de strategie voor chemische stoffen wordt voorgesteld dit rechtskader te versterken door middel van gerichte herzieningen van beide verordeningen om ervoor te zorgen dat er voldoende informatie beschikbaar is over chemische stoffen die in de EU worden vervaardigd of ingevoerd, en dat tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen snel worden geïdentificeerd en, waar nodig, worden uitgefaseerd, met name uit consumentenproducten. Elk eventueel wetgevingsvoorstel zal worden behandeld conform de richtsnoeren van de Commissie voor betere regelgeving, met inbegrip van een effectbeoordeling en een raadpleging van belanghebbenden.
Hoe zal de strategie de innovatie en het concurrentievermogen ondersteunen?
Het gebruik van chemische stoffen levert een groot aantal voordelen op voor de samenleving. Het veiliger en duurzamer maken van deze stoffen biedt grote economische kansen — er zijn op dit gebied al koplopers in de EU, waaronder ook kleine en middelgrote ondernemingen, maar velen stuiten nog steeds op economische en technische belemmeringen. In de strategie wordt een reeks regelgevende en niet-regelgevende maatregelen vastgesteld om industriële innovaties en de productie te stimuleren en te bevorderen. Er zullen criteria voor “inherent veilige en duurzame” chemische stoffen worden vastgesteld, die zullen worden gebruikt voor publieke en private investeringen. In de strategie worden stimulansen beschreven ter ondersteuning van het onderzoek naar en de ontwikkeling en marktintroductie van nieuwe chemische stoffen, alsmede voor de algemene groene transitie van de productieprocessen in bedrijfstakken die chemische stoffen produceren en gebruiken. Het concurrentievermogen van de EU-industrie zal worden ondersteund door middel van wijzigingen van de wetgeving inzake chemische stoffen, om te zorgen voor een gelijk speelveld tussen de industrie in de EU en de industrie daarbuiten.
Hoe zal de strategie de handhaving van de wetgeving inzake chemische stoffen verbeteren?
De uitvoering en handhaving van de Europese wetgeving inzake chemische stoffen moet worden geïntensiveerd om ervoor te zorgen dat gedurende de gehele levenscyclus van chemische stoffen, van de productie en het in de handel brengen tot de verwijdering ervan, aan de voorschriften wordt voldaan. Momenteel houdt bijna 30 % van de waarschuwingen over gevaarlijke producten op de markt verband met risico's als gevolg van chemische stoffen. Bovendien voldoet slechts een derde van de registratiedossiers van de in het kader van Reach door de industrie geregistreerde chemische stoffen volledig aan de informatie-eisen. In de strategie wordt een aantal maatregelen voorgesteld om te zorgen voor betere controles door de autoriteiten, die zich met name ook richten op ingevoerde voorwerpen en onlineverkoop, onder meer door het inzetten van digitale instrumenten. De Commissie zal audits uitvoeren van de handhavingssystemen van de lidstaten en voorstellen doen om de beginselen “geen gegevens, geen markt” en “de vervuiler betaalt” verder te versterken.
Wat zijn voorbeelden van giftige chemische stoffen in het milieu? Hoe kunnen we verdere chemische verontreiniging in de toekomst voorkomen?
Tot dusver was verontreiniging door chemische stoffen te wijten aan persistente stoffen die schadelijke gevolgen hebben voor de menselijke gezondheid en/of het milieu, zoals polychloorbifenylen (PCB's), dioxinen, sommige bestrijdingsmiddelen (zoals DDT) en, meer recentelijk, per- en polyfluoralkylverbindingen (PFAS). Zodra een persistente chemische stof in het milieu is terechtgekomen, zullen de effecten ervan gedurende een zeer lange periode voortduren, ook zonder nieuwe emissies. De strategie is erop gericht chemische stoffen te screenen op basis van hun persistentie en snel te handelen door stoffen die nog een andere tot bezorgdheid aanleiding gevende eigenschap hebben (zoals mobiliteit in het milieu, bioaccumulatie, of toxiciteit), te reguleren. Dergelijke stoffen mogen alleen worden toegestaan in toepassingen die essentieel zijn voor de samenleving en indien er geen alternatieven zijn.
Wat zijn tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen?
Tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen zijn een groep gevaarlijke stoffen die bijzonder gevaarlijk zijn voor de menselijke gezondheid of het milieu, aangezien zij gevolgen hebben die levenslang voortduren. De in het kader van de strategie voor chemische stoffen opgestelde niet-uitputtende lijst van tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen omvat zowel de stoffen die in het kader van Reach als zeer zorgwekkend zijn aangemerkt, als de stoffen die overeenkomstig de verordening betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels (CLP-verordening) chronische gevolgen voor de gezondheid en het milieu hebben.
Om negatieve langetermijneffecten te voorkomen, moet de blootstelling van mens en milieu aan deze tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen tot een minimum worden beperkt, en moeten deze stoffen zoveel mogelijk worden vervangen. De schadelijkste stoffen moeten met name uit consumentenproducten worden geweerd en alleen worden toegestaan indien het gebruik ervan aantoonbaar essentieel is voor de samenleving en er geen aanvaardbaar alternatief bestaat.
De ontwikkeling van inherent veilige en duurzame chemische stoffen en het tot een minimum beperken van de aanwezigheid van deze stoffen in producten en afval zijn essentieel voor de verwezenlijking van een schone circulaire economie.
Wat wordt bedoeld met inherent veilig en duurzaam? Wat zijn niet-toxische materiaalcycli?
Inherent veilig en duurzaam betekent dat met betrekking tot chemische stoffen, materialen en processen al vanaf de ontwerpfase en gedurende de hele levenscyclus ervan hoeveelheden en chemische eigenschappen worden vermeden die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van de mens of voor het milieu. Het gaat hierbij met name om groepen chemische stoffen die waarschijnlijk (eco)toxisch, persistent, bioaccumulerend of mobiel zijn.
Wanneer materialen en producten gedurende hun hele levenscyclus veilig zijn, van de productie tot de verwijdering en recycling ervan, spreken we over niet-toxische materiaalcycli. De verwezenlijking van dergelijke materiaalcycli en de transitie naar een schone circulaire economie vereisen dat de aanwezigheid van tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen in nieuwe en gerecyclede materialen wordt beperkt en dat verontreinigd afval wordt gesorteerd en gifvrij wordt gemaakt.
De duurzaamheid moet worden gewaarborgd door de ecologische voetafdruk van chemische stoffen vanuit een levenscyclusperspectief tot een minimum te beperken, met name wat betreft klimaatverandering, het gebruik van hulpbronnen, ecosystemen en de biodiversiteit. In de strategie wordt voorgesteld om, samen met de belanghebbenden, criteria voor het algemene concept vast te stellen.
Bestaat er een verband tussen chemische stoffen in ons milieu en de COVID-19-pandemie?
Blootstelling van mensen aan gevaarlijke chemische stoffen verzwakt onze veerkracht en vergroot onze kwetsbaarheid, onder meer ten aanzien van overdraagbare ziekten. Chemische stoffen kunnen de werking van het menselijk lichaam op verschillende manieren beïnvloeden. In de context van de COVID-19-pandemie zijn chemische stoffen die onze immuun- en ademhalingsstelsels aantasten, van bijzonder belang.
Wat zijn hormoonontregelaars en in welke producten komen zij voor?
Hormoonontregelaars zijn chemische stoffen die de werking van het endocriene systeem (hormoonstelsel) veranderen en daardoor op verschillende manieren een negatief effect hebben op de gezondheid van mens en dier (bijvoorbeeld door een negatieve invloed op de reproductieve gezondheid of een rol bij de ontwikkeling van hormoongerelateerde vormen van kanker). Sommige van deze stoffen zijn te vinden in producten voor dagelijks gebruik, zoals cosmetica, speelgoed en levensmiddelenverpakkingen. Naar aanleiding van de mededeling van de Europese Commissie “Een alomvattend EU-kader voor hormoonontregelende stoffen” uit 2018 werken de Commissie en de lidstaten aan opname van de identificatie van hormoonontregelende stoffen in de verordening betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels (CLP-verordening) en, in een tweede fase, in het wereldwijde systeem (het wereldwijd geharmoniseerd systeem van de VN).
Tegelijkertijd werken we ook aan een wijziging van de Reach-bijlagen die het mogelijk maakt stoffen als hormoonontregelaars te identificeren.
Wat wordt bedoeld met de gecombineerde effecten van chemische stoffen?
Gedurende ons hele leven worden we blootgesteld aan allerlei chemische stoffen in voedsel, water, geneesmiddelen, de lucht die we inademen, en allerhande producten. Het totale risico als gevolg van de blootstelling aan een combinatie van chemische stoffen is doorgaans groter dan het risico als gevolg van de blootstelling aan elk van de afzonderlijke chemische stoffen op zich. Blootstelling aan een combinatie van chemische stoffen kan daarom negatieve gevolgen voor de gezondheid en het milieu hebben, zelfs bij blootstellingsniveaus die als “veilig” worden beschouwd voor de afzonderlijke chemische stoffen op zich.
Vanwege het zeer grote aantal mogelijke combinaties van chemische stoffen vormen de risicobeoordeling en het beheer van gecombineerde effecten van chemische stoffen een bijzondere uitdaging vanuit wetenschappelijk en regelgevingsoogpunt.
Wat is het “één stof, één beoordeling”-beginsel en hoe zal dit in de praktijk worden gebracht?
Met “één stof, één beoordeling” streven we naar vereenvoudiging, stroomlijning en betere coördinatie van de processen die ten grondslag liggen aan de gevaren- en risicobeoordelingen van chemische stoffen, zoals het opstarten van beoordelingsprocedures, de toewijzing van verantwoordelijkheden voor beoordelingen, de toepassing van methodologieën, het gebruik van gegevens en de toepassing van transparantieregels. Het doel is de consistentie en kwaliteit van beoordelingen in het kader van alle toepasselijke wetgeving te verbeteren, efficiënter gebruik te maken van deskundigheid en middelen, de lasten voor belanghebbenden te verminderen en hun vertrouwen in de wetenschappelijke onderbouwing van de beoordelingen te vergroten. Met dit beginsel wordt tevens beoogd tot snellere en beter voorspelbare besluitvorming te komen.
Meer informatie
Persbericht - de strategie voor duurzame chemische stoffen
Factsheet - de strategie voor duurzame chemische stoffen