Primaat, primaat... wat was dat ook al weer?

Het door de Eerste Kamer aannemen van de motie-Kox tot afkeuring van het huurbeleid van minister Ollongren was een vergaande stap. De Eerste Kamermeerderheid stelt zich vierkant op tegenover de meerderheid van de Tweede Kamer. Die verwierp eerder een motie-Beckerman waarin om een tijdelijke huurstop werd gevraagd. De Eerste Kamermeerderheid wil die juist wel.

Waar beide Kamers een tegenovergestelde mening hebben - op zich niet uniek - gold tot nu toe de 'conventie' dat het politieke primaat bij de rechtstreeks gekozen Tweede Kamer berust. Dat was in 1979 reden voor de meerderheid van de CDA-Eerste Kamerfractie om tegen een motie van de VVD te stemmen over deelname van een Zuid-Afrikaans sportteam aan de Paralympics in Assen. Daardoor werd de motie verworpen en een conflict vermeden. Overweging was dat uiteindelijk toch de Tweede Kamer als overwinnaar uit de bus zou komen en dat daarmee per saldo de positie van de Senaat verzwakt zou worden.

Vraag is of dat nu ook zo zal aflopen en of de minister (met steun van haar Tweede Kamermeerderheid) de wens van de Eerste Kamermeerderheid zal blijven negeren. Doet zij dat, dan zit er voor de Eerste Kamer niet veel anders op dan zich daarbij neerleggen. Of denken ze de minister, ondanks haar steun in de Tweede Kamer, weg te kunnen sturen? Of er een vertrouwensrelatie tussen Senaat en een minister bestaat, is onduidelijk. Minister De Gaay Fortman i zei er ooit over: 'zij sluimert'.

Als de Eerste Kamer echter 'wint' is er feitelijk direct een conflict met de Tweede Kamermeerderheid, die immers tegen een tijdelijke huurstop is. Bovendien is dan het primaat van de Tweede Kamer blijvend ondermijnd. Nu kun je altijd al de vraag stellen wat dat primaat precies behelst, want de Eerste Kamer ging ook bij verwerping van wetsvoorstellen wel eens - om politieke redenen - tegen de wens van de Tweede Kamer in. Ik noem de verwerping van het minderheidsrecht op enquëte in 1981 en 1987. Toen ging het echter over wetgeving, nu over een actuele beleidskwestie.

Indiener Tiny Kox erkent het primaat overigens niet. Dat mag. Hij stelt: wij zijn een politiek lichaam en politieke uitspraken mogen gewoon. Alle andere partijen hebben het primaat van de Tweede Kamer echter wel altijd erkend. Er zijn daarover tientallen citaten te vinden van PvdA- en GroenLinks-Eerste Kamerleden. Maar nu blijkt voor hen dus te gelden: de Tweede Kamer heeft het politieke primaat, behalve nu het even niet uitkomt.

Als PvdA en/of GroenLinks straks gaan regeren in een kabinet dat met een andere meerderheid in de Eerste Kamer (VVD/CDA/FVD/PVV/PvdD/SP/50PLUS) te maken krijgt (en de kans daarop is reëel), kunnen zij hun lol nog op. Ga dan nog maar eens protesteren als de meerderheid van de Eerste Kamer zich niks van het primaat van de Tweede Kamer aantrekt en geen boodschap heeft aan gesloten compromissen. Als die Eerste Kamer zich daarna in meerderheid via moties van afkeuring tegen het kabinetsbeleid gaat keren, wie kan haar dat dan verwijten?

Dan zal de nu aangenomen motie van afkeuring als een boemerang terugkomen. Staatsmanschap betekent dat je verder kijkt dan het heden. Aan dat staatsmanschap heeft het - in ieder geval bij PvdA en GroenLinks - duidelijk ontbroken.