Vragen en antwoorden: Commissie stelt nieuwe “zwarte lijst” van luchtvaartmaatschappijen vast

Wat is de lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod of exploitatiebeperkingen in de EU?

De lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod of exploitatiebeperkingen in de EU (“zwarte lijst”) is een lijst van luchtvaartmaatschappijen uit landen buiten de EU die niet voldoen aan de nodige internationale veiligheidsnormen. De luchtvaartmaatschappijen op de lijst mogen niet naar, in en vanuit de EU vliegen. Ook luchtvaartmaatschappijen die niet naar de EU vliegen, kunnen in de zwarte lijst worden opgenomen om reizigers buiten de EU te waarschuwen dat de maatschappijen als onveilig worden beschouwd. Als de veiligheidsinstanties van een derde land hun verplichtingen op het vlak van internationaal veiligheidstoezicht niet kunnen nakomen, kunnen alle luchtvaartmaatschappijen van dat land in de lijst worden opgenomen.

De zwarte lijst is uiteraard niet populair in de desbetreffende landen, maar is wel uitgegroeid tot een zeer krachtig en internationaal erkend middel om de veiligheid van de internationale luchtvaart te verbeteren. Dat geldt voor vluchten naar de EU, maar ook voor de luchtvaart buiten de EU. De lijst wordt ook beschouwd als een krachtig preventief instrument omdat de landen die kritisch worden onderzocht, hun toezicht op de veiligheid doorgaans verbeteren om te voorkomen dat hun luchtvaartmaatschappijen in de lijst worden opgenomen.

Welke luchtvaartmaatschappijen zijn momenteel opgenomen in de zwarte lijst?

Naar aanleiding van de 35e actualisering, in juni 2020, worden 96 luchtvaartmaatschappijen uit het Europese luchtruim geweerd:

• - 

  negentig luchtvaartmaatschappijen die gecertificeerd zijn in zestien verschillende landen* waarvan de autoriteiten onvoldoende toezien op de veiligheid;
• - 

  zes individuele luchtvaartmaatschappijen, wegens veiligheidsproblemen bij die maatschappijen zelf: Avior Airlines (Venezuela), Blue Wing Airlines (Suriname), Iran Aseman Airlines (Iran), Iraqi Airways (Irak), Med-View Airlines (Nigeria) en Air Zimbabwe (Zimbabwe).

Drie andere maatschappijen krijgen exploitatiebeperkingen opgelegd en mogen alleen met specifieke vliegtuigtypes naar de EU vliegen: Air Service Comores (Comoren), Iran Air (Iran) en Air Koryo (Noord-Korea).

Wie is verantwoordelijk voor de actualisering van de zwarte lijst?

Voor de bijwerking van de lijst wordt de Commissie bijgestaan door het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart, dat bestaat uit luchtvaartveiligheidsdeskundigen uit alle EU-lidstaten en dat wordt voorgezeten door de Commissie, met de steun van het Agentschap van de Europese Unie voor de veiligheid van de luchtvaart (EASA). Op voorstel van de Commissie stelt het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart zijn advies vast met gekwalificeerde meerderheid van stemmen. Dat advies wordt vervolgens voorgelegd aan het Europees Parlement, waarna het definitief door de Commissie wordt goedgekeurd en gepubliceerd in het Publicatieblad. Tot vandaag zijn alle besluiten van de Commissie om beperkingen op te leggen of op te heffen, altijd bereikt met de unanieme steun van het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart. Elke update van de zwarte lijst heeft ook de unanieme steun van de commissie Vervoer van het Europees Parlement gekregen.

Wat is de procedure voor de actualisering van de lijst?

Alle lidstaten en het EASA moeten de Commissie in kennis stellen van informatie die van belang kan zijn voor de actualisering van de lijst. De Europese Commissie en het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart raadplegen diverse informatiebronnen om te beoordelen of de internationale veiligheidsnormen in acht worden genomen. Die bronnen zijn onder meer de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO), de Federale Luchtvaartadministratie (FAA), het EASA, en de SAFA**- en TCO***-verslagen, evenals informatie die door de afzonderlijke lidstaten en de Commissie zelf wordt verzameld. Belangrijk is dat de beoordeling is gebaseerd op internationale veiligheidsnormen, met name op de normen van de ICAO, en niet op de veiligheidsnormen van de EU, die soms nog strenger zijn.

Op welke maatschappijen is de lijst van toepassing?

De regels voor de opstelling van de zwarte lijst zijn van toepassing op alle luchtvaartmaatschappijen uit de EU en daarbuiten, ongeacht hun nationaliteit. De regels gelden alleen voor commercieel luchtvervoer, d.w.z. voor het luchtvervoer van passagiers en vracht tegen vergoeding of betaling van huur. De regels zijn niet van toepassing op particuliere en niet-commerciële vluchten, bijvoorbeeld positioneringsvluchten voor onderhoudsdoeleinden.

Hoe vaak wordt de lijst geactualiseerd en wat is het tijdschema? Bestaat het risico dat de lijst snel achterhaald is?

De lijst kan worden bijgewerkt zodra de Commissie dat nodig acht of op verzoek van een EU-lidstaat. Het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart komt gewoonlijk twee of drie keer per jaar bijeen. In noodgevallen geldt een specifieke procedure.

Hoe kan een luchtvaartmaatschappij van de lijst worden geschrapt?

Landen en luchtvaartmaatschappijen kunnen van de lijst worden geschrapt. Als een luchtvaartmaatschappij meent dat zij van de lijst moet worden geschrapt omdat zij voldoet aan de relevante veiligheidsnormen, kan zij rechtstreeks of via haar burgerluchtvaartautoriteit een verzoek tot de Commissie richten. Om een verbod te kunnen opheffen, moet de EU voldoende bewijsmateriaal krijgen waaruit blijkt dat de luchtvaartmaatschappij en haar toezichthoudende autoriteit over genoeg capaciteit beschikken om de internationale veiligheidsnormen toe te passen. De diensten van de Commissie beoordelen vervolgens het bewijsmateriaal dat de luchtvaartmaatschappij en/of haar toezichthoudende autoriteit heeft verstrekt om haar verzoek tot schrapping van de zwarte lijst te staven. Als het resultaat van de beoordeling positief is, dient de Commissie een voorstel in bij het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart.

Niettegenstaande het geval van individuele luchtvaartmaatschappijen moet een land, als de onderliggende reden om een luchtvaartmaatschappij in de lijst op te nemen toe te schrijven is aan de slechte naleving van de ICAO-normen door haar veiligheidsautoriteiten, de belangrijke gevallen van niet-naleving verhelpen voordat die luchtvaartmaatschappij van de lijst kan worden geschrapt.

In de praktijk moeten de luchtvaartmaatschappij en het land schriftelijke informatie verstrekken, vergaderingen met de Commissie en de lidstaten bijwonen, soms een bezoek ter plaatse onder leiding van de Commissie toestaan en gehoord worden door het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart.

Hoe wordt een luchtvaartmaatschappij in de lijst opgenomen?

Als de Commissie of een lidstaat bewijsmateriaal heeft verkregen waaruit blijkt dat ergens in de wereld een luchtvaartmaatschappij of haar toezichthoudende autoriteit ernstige gebreken op het vlak van de veiligheid vertoont, wordt de lijst geactualiseerd en worden die luchtvaartmaatschappij of alle luchtvaartmaatschappijen van dat land erin opgenomen.

Als een luchtvaartmaatschappij in de lijst wordt opgenomen, betekent dat dan altijd dat zij niet langer mag vliegen in de EU?

JA. Zolang voor de luchtvaartmaatschappij een volledig verbod geldt, mag zij haar luchtvaartuigen en personeel niet laten vliegen in de EU. De luchtvaartmaatschappij wordt opgenomen in bijlage A bij de verordening tot actualisering van de lijst. Zolang voor een luchtvaartmaatschappij een gedeeltelijk verbod geldt, mag zij alleen vliegen met de in die verordening genoemde luchtvaartuigen. De luchtvaartmaatschappij wordt opgenomen in bijlage B bij de verordening tot actualisering van de lijst.

Luchtvaartmaatschappijen waarvoor een verbod geldt, kunnen op basis van “wet lease-overeenkomsten” wel vliegtuigen en personeel gebruiken van andere luchtvaartmaatschappijen die niet in de lijst zijn opgenomen. Zo kunnen nog altijd passagiers en vracht worden vervoerd met tickets die worden verkocht door luchtvaartmaatschappijen op de zwarte lijst, terwijl de eigenlijke vlucht wordt uitgevoerd door luchtvaartmaatschappijen die volledig aan de veiligheidsvoorschriften voldoen. Voorts vallen luchtvaartuigen die worden gebruikt voor overheids- of staatsdoeleinden (zoals het vervoer van staatshoofden en/of regeringsleiders, humanitaire vluchten), niet onder de veiligheidsvoorschriften van de ICAO. Dergelijke luchtvaartuigen worden geacht “staatsvluchten” uit te voeren en mogen de EU binnenvliegen, ook al geldt een verbod voor commerciële vluchten naar de EU. Voor dergelijke vluchten is echter speciale (“diplomatieke”) toestemming nodig van de lidstaat van bestemming en van alle lidstaten die door het staatsluchtvaartuig worden overvlogen.

In wezen mogen luchtvaartmaatschappijen waarvoor een geheel of gedeeltelijk verbod geldt, het soevereine luchtruim van de lidstaten niet binnenvliegen en het grondgebied daarvan niet overvliegen terwijl het verbod van kracht is.

Belet de zwarte lijst de EU-lidstaten om individuele veiligheidsmaatregelen op nationaal niveau te nemen?

NEEN. In principe moet elke maatregel die op nationaal niveau wordt overwogen, ook op het niveau van de Unie worden onderzocht. Als een luchtvaartmaatschappij door één lidstaat als onveilig wordt beschouwd en daarom een verbod krijgt opgelegd, moet die maatregel op EU-niveau worden onderzocht met het oog op de toepassing ervan in de hele Europese Unie. Maar zelfs als dat verbod niet tot de EU wordt uitgebreid, mogen de lidstaten in bepaalde uitzonderlijke gevallen op nationaal niveau blijven optreden, met name in noodgevallen of als reactie op een veiligheidskwestie waardoor zij specifiek worden getroffen.

Welk “recht van verdediging” hebben luchtvaartmaatschappijen?

Luchtvaartmaatschappijen waarop een verbod rust of die worden onderzocht met het oog op een eventueel verbod, hebben het recht hun standpunt te verdedigen, alle documenten in te dienen die zij dienstig achten voor hun verdediging, en mondelinge en schriftelijke presentaties te houden voor de Commissie en het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart. Zij mogen schriftelijke opmerkingen indienen, nieuwe punten aan hun dossier toevoegen en vragen om te worden gehoord door de Commissie of het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart. Dat laatste brengt vervolgens advies uit op basis van die procedures en de vóór of tijdens de hoorzitting ingediende informatie.

Past de Commissie een bestraffende aanpak toe?

De Commissie wil op geen enkele wijze de economische of sociale ontwikkeling van een land beïnvloeden, maar alleen de veiligheid van de luchtvaart verbeteren, wat in het belang is van iedereen. De betrokken landen kunnen maatregelen voor technische bijstand treffen en luchtvaartmaatschappijen helpen om een bevredigend veiligheidsniveau te bereiken. Hoewel in het verleden de klemtoon werd gelegd op de opname van landen en luchtvaartmaatschappijen in de zwarte lijst, concentreert de Commissie zich nu ook op samenwerking met de betrokken landen om hen te helpen hun veiligheidssituatie te verbeteren, zodat zij van de lijst kunnen worden geschrapt zodra het vereiste veiligheidsniveau is bereikt.

Hoe wordt het publiek geïnformeerd over de zwarte lijst?

De recentste lijst wordt online voor het publiek beschikbaar gesteld op https://ec.europa.eu/transport/modes/air/safety/air-ban_en. Telkens als de lijst wordt gewijzigd, onderhoudt de Commissie ook nauwe contacten met Europese en internationale verenigingen van reisagenten zodat zij hun klanten - de passagiers - zo goed mogelijk kunnen helpen bij het nemen van weloverwogen beslissingen als zij hun reis plannen. Bovendien zijn de nationale burgerluchtvaartautoriteiten, het EASA en de luchthavens op het grondgebied van de lidstaten volgens de “zwartelijstverordening” verplicht om de lijst onder de aandacht van de passagiers te brengen, zowel via hun websites als, in voorkomend geval, in hun gebouwen.

In welke zin draagt de zwarte lijst bij tot de rechten van Europese reizigers?

Volgens de “zwartelijstverordening” hebben alle passagiers het recht om te weten met welke luchtvaartmaatschappijen zij tijdens hun reis vliegen. De luchtvaartmaatschappij die de boeking heeft verricht, moet de passagiers in kennis stellen van de identiteit van elke luchtvaartmaatschappij die een vlucht uitvoert, ongeacht de middelen die voor de boeking werden gebruikt. De passagier moet ook op de hoogte worden gebracht als de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert, wordt gewijzigd, hetzij bij het inchecken, hetzij uiterlijk bij het instappen. Volgens de verordening hebben passagiers ook het recht op terugbetaling of een andere vlucht als de luchtvaartmaatschappij waarbij de boeking is verricht, vervolgens aan de zwarte lijst wordt toegevoegd en de vlucht wordt geannuleerd.

Hoe worden burgers die buiten de EU reizen door de zwarte lijst geholpen?

De zwarte lijst bevat in de eerste plaats luchtvaartmaatschappijen die niet naar, vanuit en in de EU mogen vliegen. Maar personen die buiten de Europese Unie willen reizen, vinden er ook nuttige informatie over onveilige luchtvaartmaatschappijen die zij beter vermijden. De lijst beschermt ook de rechten van consumenten die bij een reisagent een reis hebben geboekt die een vlucht met een luchtvaartmaatschappij op de zwarte lijst omvat.

Meer informatie

Persbericht: Luchtvaartveiligheid: Commissie stelt nieuwe “zwarte lijst” van luchtvaartmaatschappijen vast

• * 

  Afghanistan, Angola (behalve twee luchtvaartmaatschappijen), Armenië, Congo, Democratische Republiek Congo, Djibouti, Equatoriaal-Guinea, Eritrea, Kirgizië, Liberia, Libië, Moldavië (behalve drie luchtvaartmaatschappijen), Nepal, São Tomé en Príncipe, Sierra Leone en Sudan.

** Binnen het SAFA-programma (Safety Assessment of Foreign Aircraft) worden luchtvaartuigen die op luchthavens in de EU landen, geïnspecteerd om te zien of zij aan de ICAO-normen voldoen. De resultaten worden geanalyseerd door het Agentschap van de Europese Unie voor de veiligheid van de luchtvaart en de gegevens worden gebruikt om de veiligheidsprestaties van luchtvaartmaatschappijen uit derde landen te bepalen.

*** Volgens het TCO-programma (Third Country Operator) van het EASA moet elke luchtvaartmaatschappij van buiten de EU een veiligheidsvergunning van het EASA krijgen voordat zij naar de EU mag vliegen.