Coronacrisis en geopolitiek: 'China breidt invloed nu versneld uit'
China steekt niet onder stoelen of banken dat het de machtigste natie van de wereld wil worden. Waar kan Europa op rekenen nu de EU en de rest van de wereld in een recessie verzeild raken? En waarom wil de Amerikaanse president Trump niet langer bijdragen aan de Wereldgezondheidsorganisatie? Rob de Wijk, hoogleraar International Relations and Security in Den Haag, legt het uit.
Het bericht van het Internationaal Monetair Fonds i sloeg op 14 april in als een bom: door de coronacrisis stevenen Europa en het grootste deel van de rest van de wereld aan op een stevige recessie. Slechts een paar landen, waaronder China, houden een bescheiden groei van de economie vast. Het is bekend dat China leidend wil worden in de wereld, wat gaat het land in Europa doen nu de economie op apegapen ligt?
De nieuwe zijderoute
Rob de Wijk, naast hoogleraar bij het Centre for Security and Global Affairs en directeur van de denktank HCSS, ook opiniemaker op het gebied van geopolitiek, denkt niet dat China ineens dolle dingen gaat doen. Het land zal eerder de investeringen die het al doet, intensiveren. Zo is het land al jaren actief in grondstofrijk Afrika. In Europa richt het immense land met de onuitputtelijk diepe zakken zich vooral op de zogenoemde nieuwe zijderoute. Dat is niet één route, maar zes trajecten van wegen en spoorwegen met her en der strategisch gelegen overslaghavens. De trajecten zijn handelsroutes van China, via andere Aziatische landen naar Europa (en Afrika en Rusland). In maart tekenden China en Italië een economische overeenkomst waarin ook de haven van Genua een rol moet gaan spelen. Via staatsbedrijf Cosco heeft China daar een aandeel in genomen. Eveneens via Cosco is China al eigenaar van de haven in de Griekse stad Piraeus. En er ging al meer dan tien miljard naar niet-EU-lid Servië.‘
Waarschuwing?
Als opiniemaker lijkt De Wijk onophoudelijk te waarschuwen tegen de opkomende grootmacht China, maar zelf ziet hij dat niet zo. ‘Ik ben een koele hoogleraar, ik zeg hoe het zit. Emoties voel ik daar niet bij. Als mensen ongerust worden van de opkomst van China, hebben ze pech. Wat ik wel doe is oproepen tot debat, tot nadenken. Hoe gaan we om met die kantelende wereldorde?’
De Wijk ziet overigens nu dat de EU wel degelijk als eenheid naar buiten kan treden. ‘Ik zie - afgezien van wat gekissebis - een redelijke eensgezindheid om samen de crisis te bestrijden. In economisch opzicht dan, want de volksgezondheid is de verantwoordelijkheid van elk land afzonderlijk.’
China verwierf de Griekse haven Piraeus en heeft de ambitie er de grootste haven van West-Europa van te maken.
Liberaal kapitalisme versus staatskapitalisme
‘Wie de baas van de wereld is, stelt ook de regels vast’, zegt De Wijk. ‘Het westen heeft lang de hegemonie over de wereld gehad. Daardoor hebben ook alle internationale instituties een westers karakter: het IMF, de VN, de OESO en de WHO. Het gaat om vrijheid en democratie, er is een verbod op martelen en op genocide.’ Kenmerkend voor China is dat het geen liberaal kapitalisme kent maar staatskapitalisme, dat het zijn burgers nauwgezet in de gaten houdt en controleert, en geen liefhebber is van andersdenkenden in de samenleving. Dat geeft aan hoe groot de verschillen met het westen zijn.
Veel investeringen van China in landen hebben de vorm van leningen en maken die landen afhankelijk van China, ook in Europa. De Wijk: ‘Economische invloed is ook politieke invloed. Ik denk dus dat we onder invloed van China op den duur in Europa ook meer de kant van de staatsgeleide economie uitgaan.’ De Wijk denkt niet dat China Europa wil ‘koloniseren’, maar een debat over de toekomst vindt hij wel broodnodig. ‘We moeten er in Europa over nadenken hoe we onze economie en waarden willen beschermen.’
Richting autocratie
Een van de obstakels in de discussie over het behoud van westerse waarden, gesteld dat dat het streven is, is dat landen als Hongarije en Polen zich de autocratische kant uit ontwikkelen. ‘Die vinden het Chinese systeem misschien best okay. De EU kan daar niet veel tegen doen’, zegt De Wijk. ‘In theorie kan men het stemrecht bij de EU ontnemen of een artikel 7-procedure voor uitzetting uit de EU beginnen. Maar dat gebeurt allemaal niet zo snel.’
Trump via de WHO tegen China
Ander opmerkelijk nieuws is dat president Trump op 15 april zei dat de VS zijn betaling aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van jaarlijks zo’n 400 miljoen stopzet. ‘Ook dit is tegen China gericht,’ zegt De Wijk. ‘China heeft de WHO onjuist geïnformeerd maar die is niettemin op die gebrekkige informatie gaan varen, zo is de redenering van Trump. Alles hangt met alles samen.’
Europa is te verdeeld om China tegenwicht te bieden, ziet De Wijk. ‘Trump is zeer onbehouwen, maar je kunt niet zeggen dat hij zich door China als een mak schaap naar de slachtbank laat leiden. En dat zal onder Biden, mocht die president worden, niet anders zijn. In de nieuwe wereldorde krijgen de VS en Europa domweg minder invloed. Daar wordt in Europa nog onvoldoende rekening mee gehouden.’
De Wijk houdt nadrukkelijk een slag om de arm. ‘Misschien komt er een tweede virusgolf en stort de hele wereldeconomie in elkaar, inclusief China. Je weet het niet. Ik houd me bij de geopolitieke kennis waar ik nu over beschik en als die verandert, verandert ongetwijfeld ook mijn denken.’
-
-In 2019 kwam van Rob de Wijk het boek De nieuwe wereldorde; Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt uit. € 23,99, ebook € 11,99, 368 pp, uitgeverij Balans
-
-Rob de Wijk en Arend Jan Boekestijn hebben samen een Podcast bij BNR: onder leiding van Hugo Reitsma zijn ze op zoek naar de nieuwe wereldorde
Tekst: Corine Hendriks