De digitale toekomst van Europa vormgeven — Vragen en antwoorden

De EU volgt een digitale strategie die voortbouwt op onze eerdere successen op het gebied van technologie, innovatie en vindingrijkheid, en die berust op Europese waarden en deze internationaal uitdraagt. Het witboek over kunstmatige intelligentie (KI) en de vandaag gepresenteerde Europese datastrategie laten zien dat Europa mondiale normen voor technologische ontwikkeling kan vaststellen en tegelijkertijd de mens centraal stelt.

Waarom heeft de EU een digitale strategie nodig?

Digitale technologieën verbeteren ons leven aanzienlijk: ze bieden betere toegang tot kennis en inhoud en veranderen de manier waarop we zakendoen, met elkaar communiceren en goederen en diensten kopen. De EU moet ervoor zorgen dat de digitale transformatie iedereen ten goede komt, niet slechts enkelen. Burgers moeten de kans krijgen om succes te hebben, vrije keuzes te maken, actief deel te nemen aan de samenleving en zich tegelijk veilig te voelen online. Bedrijven moeten gebruik kunnen maken van een kader waarbinnen ze onder eerlijk voorwaarden kunnen opstarten, opschalen, data bundelen, innoveren en concurreren met grote ondernemingen. De samenleving moet kunnen genieten van sociale en ecologische duurzaamheid, en van een veilige digitale omgeving waarin de privacy, de waardigheid, de integriteit en andere rechten in volledige transparantie worden geëerbiedigd.

Wat houdt de strategie in?

De Commissie zal in de komende vijf jaar de nadruk leggen op drie belangrijke doelstellingen. Zo zullen technologische oplossingen worden bevorderd die Europa zullen helpen een digitale transformatie te ondergaan die de burgers ten goede komt en onze fundamentele waarden eerbiedigt. Dit zijn de drie doelen:

• · 

  technologie die werkt voor de mensen;

• · 

  een eerlijke en concurrerende economie; en

• · 

  een open, democratische en duurzame samenleving.

De digitale strategie van de EU geeft aan wat Europa moet doen om zijn eigen weg in te slaan: naar een digitaal Europa dat zich van zijn beste kant laat zien. De strategie stelt ook vast hoe digitale technologische ontwikkeling op een ambitieuze manier kan worden aangepakt en hoe technologie zal worden gebruikt om onze doelstellingen op het gebied van klimaatneutraliteit te verwezenlijken.

Het witboek over kunstmatige intelligentie en de Europese datastrategie zijn de eerste pijlers van de nieuwe digitale strategie van de Commissie. Zij zijn volledig afgestemd op de noodzaak om mensen voorop te stellen bij de ontwikkeling van technologie en op de noodzaak om de Europese waarden en rechten te verdedigen en te bevorderen bij de vormgeving, vervaardiging en toepassing van technologie in de reële economie en bij de verbetering van de openbare dienstverlening voor burgers.

Hoe worden de voorstellen inzake data en KI door de EU gefinancierd?

De vereiste investeringen zullen verlopen via het programma Digitaal Europa, de Connecting Europe Facility 2 en Horizon Europa. Wat Horizon Europa betreft, heeft de Commissie voorgesteld 15 miljard euro te investeren in de cluster “Digitalisering, industrie en ruimtevaart”, waarvan KI een van de te ondersteunen kernactiviteiten is. In het kader van Digitaal Europa heeft de Europese Commissie voorgesteld om bijna 2,5 miljard euro te investeren in de invoering van dataplatforms en KI-toepassingen. Daarvan kan 2 miljard euro worden geïnvesteerd in een Europees project met hoge impact voor Europese dataruimten, zoals betrouwbare en energie-efficiënte data-uitwisseling en cloudinfrastructuren. Digitaal Europa zal ook ondersteuning bieden aan nationale autoriteiten bij het ter beschikking stellen van hoogwaardige datasets voor hergebruik in de verschillende gemeenschappelijke dataruimten.

Hoe kan technologie bijdragen tot de Europese Green Deal?

Digitale technologieën zijn van wezenlijk belang voor de Green Deal: de nieuwe groeistrategie van de EU om tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te worden. Zo kunnen zij voor meer energie-efficiëntie zorgen door te volgen wanneer en waar elektriciteit het hardst nodig is. Slimme verwarming zou ons kunnen helpen het equivalent van 6 miljoen ton olie te besparen, en door het gebruik van data en KI zullen boeren minder pesticiden en meststoffen nodig hebben. Om de voordelen van de digitalisering te kunnen benutten, moet de ICT-sector echter ook zelf een groene transformatie doormaken. Datacentra en telecomsystemen moeten energie-efficiënter worden, meer hernieuwbare energiebronnen gebruiken en klimaatneutraal worden tegen 2030.

Hoe draagt Europa bij tot een open, mondiale digitale economie en samenleving?

De Commissie kan haar regelgevende bevoegdheden, sterkere economische en technologische capaciteiten, diplomatieke kracht en externe financiële instrumenten gebruiken om de Europese aanpak uit te dragen en de mondiale regelingen vorm te geven. Dit is het geval wanneer er wordt gewerkt aan associatie- en handelsovereenkomsten. Europa moet nu het voortouw nemen in het normalisatieproces voor de nieuwe generatie technologie: blockchain, high-performance computing, kwantumcomputing, KI en instrumenten voor de uitwisseling en opslag van data. De Europese Unie is en blijft de meest open regio ter wereld voor handel en investeringen, maar daar hangen wel voorwaarden aan vast. Iedereen kan toegang krijgen tot de Europese markt zolang onze regels worden nageleefd. De Commissie blijft actie ondernemen tegen ongerechtvaardigde beperkingen voor Europese ondernemingen in derde landen, zoals vereisten inzake gegevenslokalisatie, en blijft ambitieuze doelen nastreven op het gebied van markttoegang, onderzoek en ontwikkeling en normalisatieprogramma's.

Waarom stelt de Commissie een witboek over kunstmatige intelligentie voor?

In het witboek over kunstmatige intelligentie staan de Commissievoorstellen die de ontwikkeling van KI in Europa moeten bevorderen en tegelijk de eerbiediging van de grondrechten moeten waarborgen. KI ontwikkelt zich in snel tempo en daarom moet Europa zijn investeringsniveau handhaven en verhogen. Tegelijkertijd brengt KI een aantal potentiële risico's met zich mee die moeten worden aangepakt. In het witboek worden opties uiteengezet om de voordelen van KI maximaal te benutten en de uitdagingen van KI aan te pakken, en wordt belanghebbenden gevraagd hun standpunt daarover te formuleren.

Hoe benadert de Commissie kunstmatige intelligentie?

In het witboek hanteert de Commissie een evenwichtige aanpak op basis van excellentie en vertrouwen.

Om een ecosysteem voor excellentie tot stand te brengen, stelt de Commissie voor het onderzoek te stroomlijnen, de samenwerking tussen de lidstaten te bevorderen en de investeringen in de ontwikkeling en toepassing van KI op te voeren. Deze maatregelen bouwen voort op het in december 2018 met lidstaten opgestelde gecoördineerde plan voor KI.

Om een ecosysteem voor vertrouwen tot stand te brengen, geeft de Commissie een overzicht van de mogelijkheden een rechtskader op te zetten waarin de risico's voor de grondrechten en de veiligheid worden afgedekt. Dat overzicht bouwt voort op de werkzaamheden van de deskundigengroep op hoog niveau inzake kunstmatige intelligentie, en in het bijzonder op de ethische richtsnoeren voor betrouwbare KI die eind 2019 door bedrijven zijn getest. Een rechtskader moet op beginselen gebaseerd zijn en gericht zijn op risicovolle KI-systemen, om te vermijden dat innovatie met een onevenredige regeldruk gepaard gaat.

Hoe zal de EU ervoor zorgen dat de grondrechten worden nageleefd?

Een mensgerichte aanpak houdt in dat ervoor wordt gezorgd dat KI-systemen zo worden ontwikkeld en gebruikt dat het EU-recht en de grondrechten worden geëerbiedigd. Zo kunnen gendervooroordelen in algoritmen of opleidingsdata die worden gebruikt voor aanwervingssystemen met KI, onrechtvaardige en discriminerende resultaten opleveren, die volgens de non-discriminatiewetgeving van de EU illegaal zouden zijn. Het is belangrijk om inbreuken op de grondrechten te voorkomen en indien deze zich toch voordoen, ervoor te zorgen dat die inbreuken door de nationale autoriteiten kunnen worden aangepakt. Risicovolle KI-systemen moeten worden gecertificeerd, getest en gecontroleerd, zoals dat ook gebeurt met auto's, cosmetica en speelgoed. Voor andere KI-systemen stelt de Commissie vrijwillige keurmerken voor op voorwaarde dat bepaalde normen in acht worden genomen. De Europese markt staat open voor alle KI-systemen en -algoritmen, zolang deze aan de EU-regels voldoen.

Wat is gezichtsherkenning?

Gezichtsherkenning kan verschillende vormen aannemen. Gebruikers kunnen ermee worden geauthenticeerd, bijvoorbeeld bij het ontgrendelen van een smartphone of bij identificatie aan een grensovergang om te controleren of de identiteit van een persoon overeenkomt met die op de reisdocumenten (een-op-een-matching). Gezichtsherkenning kan ook worden gebruikt voor biometrische identificatie op afstand, waarbij een afbeelding van een persoon wordt vergeleken met afbeeldingen in een databank (een-op-veel-matching). Dit is de meest intrusieve vorm van gezichtsherkenning, die in de EU in beginsel verboden is.

Zal de EU gezichtsherkenning voor identificatie op afstand reguleren?

Het verzamelen en gebruiken van biometrische gegevens voor identificatie op afstand houdt specifieke risico's voor de grondrechten in. De EU-regels inzake gegevensbescherming verbieden in beginsel de verwerking van biometrische gegevens met het oog op de unieke identificatie van een natuurlijke persoon, behalve onder specifieke voorwaarden. Met name biometrische identificatie op afstand kan alleen plaatsvinden om redenen van zwaarwegend algemeen belang. Dit kan alleen op grond van nationaal of EU-recht, in naar behoren gemotiveerde en evenredige gevallen en met passende waarborgen. Gezichtsherkenning kan dus momenteel eigenlijk uitsluitend bij wijze van uitzondering worden toegestaan. Met het KI-witboek wil de Commissie een breed debat op gang brengen over de vraag welke omstandigheden eventuele uitzonderingen in de toekomst zouden kunnen rechtvaardigen.

Wat gebeurt er als iemand schade ondervindt door KI?

Het is niet nodig om de regels voor aansprakelijkheid op EU- of nationaal niveau volledig te herschrijven. De Commissie peilt de standpunten over de vraag hoe het best kan worden gewaarborgd dat de veiligheid op een hoog niveau blijft en dat potentiële slachtoffers niet meer moeilijkheden ondervinden om hun schade vergoed te krijgen dan mensen die schade ondervinden als gevolg van traditionele producten of diensten.

Waarom heeft de EU een datastrategie nodig?

Data liggen aan de basis van verschillende innovatiegolven. Hoe we de toegang en het hergebruik van gegevens organiseren, is bepalend voor ons toekomstig innovatievermogen. Hoewel momenteel een klein aantal grote technologiebedrijven een groot deel van de mondiale data onder zich heeft, liggen er grote kansen voor Europa. De komende jaren zullen snel groeiende hoeveelheden data worden gegenereerd, en zullen we, wat de opslag daarvan betreft, een verschuiving zien van de cloud naar de edge. De EU kan voortbouwen op een krachtig rechtskader waar het gaat om gegevensbescherming, de grondrechten, veiligheid en cyberbeveiliging, op haar interne markt en op een hoge mate van interconnectie tussen openbare diensten.

Burgers, bedrijven en organisaties moeten in staat worden gesteld betere beslissingen te nemen op basis van inzichten die uit niet-persoonsgebonden gegevens zijn verkregen. Die gegevens moeten voor iedereen beschikbaar zijn: voor publieke en particuliere organisaties, van start-ups tot de allergrootste ondernemingen.

De vandaag gepresenteerde Europese datastrategie is erop gericht data beter te benutten, wat enorme voordelen zal opleveren voor burgers en bedrijven. Zo worden nieuwe producten en diensten mogelijk, kunnen bedrijven productiviteitswinsten boeken en hulpbronnen efficiënt gebruiken, en kan de dienstverlening van de openbare sector worden verbeterd. Betere benutting van data kan bijvoorbeeld bijdragen tot de ontwikkeling van gepersonaliseerde geneeskunde voor patiënten, de mobiliteit van forenzen verbeteren en ertoe bijdragen dat Europa tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent wordt.

Wat is het doel van de datastrategie?

Het is de bedoeling een echte eengemaakte markt voor data te creëren, waar zowel persoonsgegevens als niet-persoonsgebonden gegevens (met inbegrip van vertrouwelijke en gevoelige gegevens) veilig zijn en waar bedrijven en de openbare sector, om te creëren en te innoveren, gemakkelijk toegang hebben tot enorme hoeveelheden hoogwaardige data. Die markt moet een ruimte zijn waar alle datagestuurde producten en diensten de regels en waarden van de EU volledig respecteren. Dit kan de technologische soevereiniteit van Europa in een geglobaliseerde wereld waarborgen en het enorme potentieel ontsluiten van nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie.

Hoe verhoudt de datastrategie zich tot de algemene verordening gegevensbescherming?

Elke dag genereren mensen steeds grotere hoeveelheden gegevens als gevolg van hun dagelijkse activiteiten. Wanneer die gegevens worden verzameld en hergebruikt, moeten allereerst de rechten en belangen van de mensen worden gerespecteerd, zo schrijven de Europese waarden en regels voor. Met de algemene verordening gegevensbescherming (AVG) heeft de EU een solide basis gelegd voor een mensgerichte data-economie, want dankzij de AVG houden mensen de volledige controle over hun data. Een groot aantal landen heeft zich dan ook wat de bescherming van de privacy betreft door de EU laten inspireren.

Tegelijkertijd kunnen particulieren gebruikmaken van technische instrumenten en normen die het hun gemakkelijk maken hun rechten uit te oefenen, met name het recht op dataportabiliteit. Dit zou ook nieuwe datastromen mogelijk maken, de consument beschermen en concurrentie bevorderen.

De datastrategie die vandaag wordt gepresenteerd, geeft mensen door middel van persoonlijke dataruimten meer zeggenschap over wie toegang krijgt tot de data die zij genereren, met inbegrip van IoT-data, en hoe die worden gebruikt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen worden ondersteund door strengere eisen te stellen aan interfaces voor realtime toegang tot data of door de neutraliteit van de persoonlijke dataruimten te waarborgen.

Hoe kunnen nog meer data voor hergebruik beschikbaar komen?

Het is de bedoeling dat met het wetgevingskader dat in de datastrategie wordt voorgesteld, de essentiële structuren en mechanismen voor databeheer in de lidstaten en op EU-niveau worden versterkt, zodat meer data beschikbaar komen voor hergebruik. De gegevensbeschermingswetgeving moet daarbij volledig worden nageleefd.

Dat zou ertoe bijdragen dat voorrang wordt gegeven aan normen en sterker geharmoniseerde datasets, zodat data-interoperabiliteit binnen en tussen sectoren wordt gestimuleerd; dat voor wetenschappelijk onderzoek (ook op het gebied van KI) gevoelige gegevens (zoals gezondheids- en sociale gegevens) toegankelijk kunnen worden gemaakt en het hergebruik ervan kan worden toegestaan, met inachtneming van de wetgeving op het gebied van gegevensbescherming; dat mensen hulp kunnen krijgen wanneer zij hun data beschikbaar willen stellen voor het algemeen belang en voor innovatief onderzoek ten behoeve van de samenleving.

Hoe kunnen data worden gebruikt op een manier die de EU-burgers ten goede komt?

Data kunnen inzichten verschaffen die nuttig zijn bij noodsituaties, zoals overstromingen en bosbranden, om onze steden groener en schoner te maken en om mensen langer en gezonder te laten leven. De richtlijn betreffende open data zorgt er nu al voor dat grote hoeveelheden data beschikbaar zijn voor hergebruik ten behoeve van de samenleving. Het delen van gegevens tussen bedrijven en overheden kan een een wereld van verschil betekenen voor het bevorderen van het algemeen welzijn in de EU.

De datastrategie is bedoeld om meer data die in particulier en openbaar bezit zijn, beschikbaar te maken door overheidsinformatie met een grote commerciële en maatschappelijke waarde, zoals milieugegevens en aardobservatiegegevens, vrij te geven; het gebruik van gevoelige data die bij de overheid berusten, te bevorderen voor wetenschappelijk onderzoek en voor het algemeen belang; de ontwikkeling van EU-brede wetgeving betreffende het gebruik door de openbare sector van door de particuliere sector gegenereerde data in het algemeen belang te onderzoeken.

Wat hebben bedrijven aan de Europese datastrategie?

De toegang tot data is cruciaal om voor concurrentie te zorgen en nieuwe zakelijke mogelijkheden te scheppen, zowel voor kleinere als voor grotere ondernemingen. Bedrijven hebben behoefte aan gemeenschappelijke normen en duidelijke regels over de wijze waarop datadoorgifte moet plaatsvinden. Dat vereist ook investeringen in nieuwe technologieën en infrastructuren, waarbij data de basis vormen voor toekomstige innovatieve producten, diensten en versterkte efficiëntie.

Bedrijven moeten ook vrij zijn om te beslissen aan wie en onder welke voorwaarden toegang kan worden verleend tot hun niet-persoonsgebonden data. De Commissie is al begonnen met de aanpak van dit probleem: zij heeft voor de uitwisseling van gegevens door bedrijven niet-bindende richtsnoeren opgesteld, die tot doel hebben eerlijke en open markten voor IoT-gegenereerde data tot stand te brengen.

Tot slot is de Commissie van plan een “Data Act” voorstellen om verschillende soorten scenario's voor het delen van data te regelen en manieren te vinden om de positie van burgers zodanig te verbeteren dat zij sterker betrokken zijn bij de data-economie.

Hoe kunnen data bijdragen aan het algemeen welzijn?

Data kunnen inzichten verschaffen die nuttig zijn bij noodsituaties, zoals overstromingen en bosbranden. Ze kunnen onze steden groener en schoner maken en ertoe bijdragen dat mensen langer leven in een veilige omgeving. De richtlijn betreffende open data zorgt er nu al voor dat grote hoeveelheden data beschikbaar zijn voor hergebruik ten behoeve van de samenleving. Er zijn echter waardevolle, maar zeer gevoelige datasets die door sommige openbare instellingen zijn verzameld en buiten het toepassingsgebied van die richtlijn vallen, maar die onder strikte voorwaarden zouden kunnen worden hergebruikt in het algemeen belang. Zo kan bijvoorbeeld het hergebruik van openbare medische dossiers of sociale gegevens bijdragen tot de ontwikkeling van gepersonaliseerde geneeskunde of geavanceerd onderzoek naar remedies voor specifieke ziekten. Bedrijven verzamelen ook enorme hoeveelheden data die nuttig zijn voor de samenleving. Als de publieke sector toegang krijgt tot bepaalde data die door particuliere bedrijven zijn gegenereerd en deze kan hergebruiken, zou dit tot betere openbare dienstverlening en beleidsmaatregelen kunnen leiden.

Wat zijn de volgende stappen?

Later dit jaar zal de Commissie verdere maatregelen voorstellen, zoals een wet inzake digitale diensten die duidelijke regels moet brengen voor de toegang van bedrijven tot de eengemaakte markt, de versterking van de aansprakelijkheid van onlineplatforms en de bescherming van de grondrechten. Zij zal ook een herziening van de eIDAS-verordening voorstellen, zodat veilige elektronische identiteiten kunnen worden gecreëerd die de mensen controle geven over de data die zij online delen. Bovendien zal de Commissie een sterke nadruk leggen op cyberbeveiliging, door samenwerking te bevorderen in het kader van een gezamenlijke cybereenheid die kritieke Europese infrastructuur beschermt en de eengemaakte markt voor cyberbeveiliging versterkt. Europa zal ook allianties blijven sluiten met partners wereldwijd, en daarvoor gebruikmaken van haar regelgevingsbevoegdheid, capaciteitsopbouw, diplomatie en financiering om het Europese digitaliseringsmodel te bevorderen.

Het witboek over kunstmatige intelligentie staat tot en met 19 mei 2020 open voor openbare raadpleging. De Commissie verzamelt ook feedback over de datastrategie. Op basis van die feedback wil de Commissie verdere actie ondernemen om de ontwikkeling van betrouwbare KI en een data-agile economie te ondersteunen.