Defensie: creëert de EU een Europees leger?

Hoewel er geen Europees leger is en defensie uitsluitend een nationaal voorrecht blijft, heeft de EU onlangs grote stappen gezet om de defensiesamenwerking te versterken.

Sinds 2016 is er aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van veiligheid en defensie van de EU. Verschillende concrete EU-initiatieven bevorderen de totstandbrenging van samenwerking en de versterking van het vermogen van Europa om zichzelf te verdedigen. Lees het overzicht van de nieuwste ontwikkelingen.

Hoge verwachtingen van de EU-defensie

EU-burgers verwachten dat de EU veiligheid en vrede garandeert. Driekwart (75%) is voorstander van een gemeenschappelijk EU-beleid inzake defensie en veiligheid, aldus een speciale Eurobarometer over veiligheid en defensie in 2017. Een meerderheid (55%) was voorstander van de oprichting van een Europees leger. Recent gaf 68% van de EU-burgers aan dat de EU meer zou moeten doen voor defensie (Eurobarometer-enquête van maart 2018).

EU-leiders beseffen dat geen enkel EU-land de huidige veiligheidsrisico's individueel kan aanpakken. De Franse president Macron gaf zijn impuls voor een gezamenlijk Europees militair project in 2017. Ook de Duitse kanselier Merkel verklaarde in haar toespraak in het Parlement in 2018 dat we zouden moeten werken aan de visie "om ooit een echt Europees leger te creëeren." Daarnaast was de veiligheids- en defensieunie een van de prioriteiten van de Commissie-Juncker.

Recente EU-acties ter versterking van de defensiesamenwerking

Het Verdrag van Lissabon voorziet een gemeenschappelijk EU-defensiebeleid (artikel 42, lid 2, VEU). Het verdrag vermeldt echter ook duidelijk de prioriteit van het nationale defensiebeleid, inclusief het NAVO-lidmaatschap en neutraliteit.

De afgelopen jaren is de EU begonnen met het implementeren van ambitieuze initiatieven om meer middelen beschikbaar te stellen, efficiëntie te stimuleren, samenwerking te vergemakkelijken en de ontwikkeling van vermogens te ondersteunen:

• - 

  De permanente gestructureerde samenwerking (PESCO) werd in december 2017 gelanceerd, en sinds juni 2019 doen 25 EU-landen mee. Momenteel werkt het op basis van 34 concrete projecten met bindende toezeggingen, waaronder een Europees medisch commando, maritiem surveillancesysteem, wederzijdse bijstand voor cyberveiligheid, snelle responsteams en een gezamenlijke EU-intelligentieschool.
• - 

  Het Europees Defensiefonds (EDF) werd in juni 2017 gelanceerd. Het is de eerste keer dat de EU-begroting wordt gebruikt voor de cofinanciering van defensiesamenwerking. Het fonds moet deel uitmaken van de volgende langetermijnbegroting (2021 - 2027). Het EDF-fonds zal nationale investeringen aanvullen en zowel praktische als financiële prikkels bieden voor gezamenlijk onderzoek, gezamenlijke ontwikkeling en aanschaf van defensiematerieel en technologie.
• - 

  De EU versterkte de samenwerking met de NAVO op 74 gebieden, waaronder cyberveiligheid, gezamenlijke oefeningen en terrorismebestrijding.
• - 

  Een plan om de militaire mobiliteit binnen en tussen de EU te vergemakkelijken, zodat het voor militair personeel en materieel mogelijk wordt sneller te handelen bij crises.
• - 

  Het effectiever maken van de financiering van civiele en militaire missies en operaties. Momenteel heeft de EU 16 dergelijke missies op drie continenten, met een breed scala aan mandaten en de inzet van meer dan 6000 civiele en militaire personeelsleden.
• - 

  Om het crisisbeheer van de EU te verbeteren, wordt sinds juni 2017 een nieuw militair plannings- en uitvoeringsvermogen (MPCC) benut.

Access to video: Europees leger

Samen doelgericht en meer investeren

Tijdens de NAVO-top in Wales in 2014 hebben EU-landen die lid zijn van de NAVO toegezegd om voor 2024 2% van het bbp aan defensie te besteden. Het Europees Parlement heeft de EU-landen opgeroepen die belofte waar te maken.

NAVO-schattingen uit 2018 weergeven dat slechts zes landen (Griekenland, Estland, het VK, Letland, Polen en Litouwen) 2% van het BBP besteden aan defensie.

Het opbouwen van EU-defensie gaat niet alleen om meer geld uitgeven, maar ook om het efficiënt te besteden. EU-landen zijn, na de VS, gezamenlijk de op een na grootste defensiemedewerker ter wereld. Echter wordt naar schatting jaarlijks 26,4 miljard euro verspild vanwege verdubbeling, overcapaciteit en barrières voor overheidsopdrachten. Als gevolg hiervan worden in Europa meer dan zes keer zoveel verdedigingssystemen gebruikt dan in de VS. Dit is waar de Unie de EU-landen kan aansporen om samen te werken, of hen regelgevende kaders te bieden.

Gezien China naar schatting tegen 2025 de op één na grootste defensieafdeling ter wereld zal worden na de VS, moet Europa de beste capaciteiten bundelen en integreren als het wereldwijd wil concurreren.

Het standpunt van het Europees Parlement

Het Parlement heeft herhaaldelijk aangedrongen om te werken aan een Europese defensie-unie. Het ondersteunt consequent meer samenwerking, meer investeringen en bundeling van middelen om op Europees niveau synergieën tot stand te brengen die EU-burgers beter beschermen.

Zijn hoge verwachtingen realistisch?

Afgezien van praktische uitdagingen, moet de EU verschillende tradities en verschillende strategische culturen met elkaar verzoenen. Het Parlement is van mening dat een EU-witboek over defensie een nuttige manier is om dit te verwezenlijken, en om de ontwikkeling van een toekomstig EU-defensiebeleid te ondersteunen.