Vragen en antwoorden: Westelijke Balkan, een geloofwaardig uitzicht op toetreding en grotere betrokkenheid van de EU

Waarom kiest de Europese Commissie deze strategie?

In zijn toespraak over de Staat van de Unie van 2017 bevestigde voorzitter Jean-Claude Juncker opnieuw dat de landen van de Westelijke Balkan een Europese toekomst hebben: “Willen we meer stabiliteit in onze buurlanden, dan zullen we de landen van de Westelijke Balkan ook een geloofwaardig vooruitzicht op uitbreiding moeten blijven geven”.

De voorzitter: “De Europese Unie zal meer dan 27 leden tellen. Toetredingskandidaten moeten aan de rechtsstaat, justitie en de grondrechten de allerhoogste prioriteit geven bij de onderhandelingen”. Het op verdiensten gebaseerde vooruitzicht op EU-lidmaatschap voor de Westelijke Balkan is zowel politiek, economisch als op veiligheidsgebied in het belang van de EU en komt neer op een geostrategische keuze voor een stabiel, sterk en verenigd Europa met gemeenschappelijke waarden als basis.

De strategie mikt op een frisse hervormingsdynamiek in de regio om de specifieke problemen van de Westelijke Balkan aan te pakken. Dat betekent ook meer EU-steun voor de inspanningen die de Westelijke Balkan levert op weg naar zijn Europese bestemming, in de vorm van extra financiering en middelen. Op 17 mei wordt in Sofia een top over de Westelijke Balkan gehouden, waar de EU-leiders hun gesprekken en contacten met hun partners van de Westelijke Balkan zullen verdiepen.

Het uitbreidingsbeleid van de Unie moet verankerd zijn in de ruimere strategie ter versterking van de Unie tussen nu en 2025. Die strategie hoort bij de bredere Routekaart naar een meer verenigde, sterkere en meer democratische Unie aan de hand waarvan de Commissie initiatieven ontplooit om het democratische, institutionele en beleidskader voor de Unie van 2025 te verbeteren. Eerst moet onze Unie sterker, solider en efficiënter worden en pas dan groter.

Wat is nieuw in de strategie?

In de strategie wordt uiteengezet met welke uitdagingen de Westelijke Balkan op weg naar zijn Europese bestemming wordt geconfronteerd. Nieuw in de strategie is dat de partners herhaaldelijk sterk op het hart wordt gedrukt de nodige hervormingen door te voeren en advies te volgen betreffende de maatregelen die nodig zijn om zo snel mogelijk te kunnen afstevenen op EU-lidmaatschap. In het geval van Servië en Montenegro - met wie al toetredingsonderhandelingen worden gevoerd - gaat het om indicatieve maatregelen die nodig zijn met het oog op de voltooiing van het toetredingsproces in 2025. Door middel van vlaggenschipinitiatieven op zes cruciale gebieden versterkt de strategie bovendien de betrokkenheid van de EU in de samenwerking met onze partners op de Westelijke Balkan. Hierin ligt vervat hoe wij onze gemeenschappelijke toekomst zien en hoe wij deze willen waarmaken.

Wijzigt de Commissie haar uitbreidingsbeleid?

In de strategie staat duidelijk dat de deur van de EU open blijft staan voor verdere toetredingen, maar alleen mits de individuele landen de criteria vervullen. De Commissie wijzigt haar uitbreidingsbeleid niet: het proces is en blijft gebaseerd op verdienste. Elk land wordt beoordeeld op basis van zijn eigen verwezenlijkingen.

Hoe zal de strategie worden uitgevoerd?

Of de toetreding van de Westelijke Balkan dichterbij komt, hangt in de allereerste plaats van de landen zelf af. Ze moeten vastberaden handelen en dringend hun inspanningen verdubbelen, broodnodige hervormingen doorvoeren - meer bepaald op het gebied van de rechtsstaat, de onafhankelijkheid van het rechtsstelsel en de grondrechten - en hun politieke, economische en sociale transformatie voltooien. Zelf zal de EU haar beleid verder en beter blijven afstemmen op het transformatieproces in de regio. De strategie bevat een actieplan met zes concrete vlaggenschipinitiatieven voor specifieke domeinen van algemeen belang: de rechtsstaat, veiligheid en migratie, sociaal-economische ontwikkeling, connectiviteit op het gebied van vervoer en energie, digitale agenda, verzoening en goede betrekkingen met de buurlanden. Tussen 2018 en 2020 worden concrete maatregelen op deze gebieden gepland.

Wat zijn de zes vlaggenschipinitiatieven?

Deze initiatieven ondersteunen de transformatie van de Westelijke Balkan op een aantal gebieden waar versterkte samenwerking van wederzijds belang is. Tussen 2018 en 2020 worden concrete maatregelen op de zes betrokken gebieden gepland. Zoals:

• - 

  Rechtsstaat: gedetailleerde actieplannen voor aanpassing aan de EU-normen worden uitgebreid tot de hele Westelijke Balkan. Intensievere beoordeling van de hervormingsinspanningen, onder meer via nieuwe adviesmissies.
• - 

  Veiligheid en migratie: meer samenwerking in de aanpak van georganiseerde misdaad, terrorisme en gewelddadig extremisme en verbetering van grensbeveiliging en migratiebeheer met ondersteuning van Europese instrumenten en deskundigheid. Betere coördinatie met EU-agentschappen op het gebied van grensbeveiliging en migratiebeheer.
• - 

  Sociaal-economische ontwikkeling: sterkere garanties voor particuliere investeringen, steun voor start-ups en kmo's en meer handelsfacilitering. Versterkte nadruk op werkgelegenheid en sociaal beleid, met meer financiële bijstand ter ondersteuning van de sociale sector, met name onderwijs en volksgezondheid. De financiering in het kader van Erasmus+ wordt verdubbeld.
• - 

  Connectiviteit op het gebied van vervoer en energie: initiatieven in de regio en met de EU, met inbegrip van nieuwe investeringssteun. Uitbreiding van de energie-unie in de regio.
• - 

  Digitale agenda: een routekaart voor het verlagen van de roamingkosten, steun voor de introductie van breedband en voor e-overheid, e-aanbesteding, e-gezondheid en digitale vaardigheden.
• - 

  Verzoening en goede betrekkingen met buurlanden: ondersteuning van de strijd tegen straffeloosheid en van overgangsjustitie, onder meer met een regionale commissie voor de vaststelling van feiten over oorlogsmisdaden. Meer samenwerking op het gebied van onderwijs, cultuur, jongeren en sport; bevordering van cultureel erfgoed en het programma Creatief Europa.

Hoe zullen de nieuwe vlaggenschipinitiatieven worden uitgevoerd? Wordt de financiële steun voor de Westelijke Balkan verhoogd?

Om de nieuwe vlaggenschipinitiatieven in deze strategie te ondersteunen, stelt de Commissie voor de huidige financiering voor de Westelijke Balkan tot 2020 in het kader van het instrument voor pretoetredingssteun te verhogen, naast de 1,07 miljard euro die voor 2018 al is vastgelegd voor de regio. Voor belangrijke investeringen zal extra financiering nodig zijn, meer bepaald in vervoers-, energie- en digitale infrastructuur. In het voorjaar wordt een specifieke groep opgericht om de uitvoering van de initiatieven te coördineren.

Welke hervormingen zijn prioritair voor de Westelijke Balkan met het oog op een realistisch uitbreidingsperspectief?

Het meest dringend zijn hervormingen op het gebied van de rechtsstaat, de grondrechten en goed bestuur en samenwerking op het gebied van verzoening en goede betrekkingen met buurlanden. De regio moet deze fundamentele waarden van de EU veel krachtiger en overtuigender omarmen. Anders worden investeringen en handel afgeremd. Ten tweede moeten de economieën van de regio's worden versterkt. Hun concurrentiekracht blijft zwak, er is teveel politieke inmenging en de particuliere sector is onderontwikkeld, hetgeen slecht uitpakt voor de groei en de werkgelegenheid, vooral de jongeren in de regio. Ten derde bestaan tussen landen in de regio nog steeds bilaterale geschillen die moeten worden bijgelegd. De EU wil deze geschillen en de bijbehorende instabiliteit allerminst importeren. Geschillen met buurlanden moeten definitief en bindend worden beslecht alvorens een land kan toetreden.

Pint de EU zich vast op 2025 als datum voor de toetreding van nieuwe landen?

2025 is geen vastgelegde termijn of streefdatum voor toetreding, maar wel een mogelijk tijdskader, waarmee Europa zich gehecht toont aan een geloofwaardig uitbreidingsperspectief voor de Westelijke Balkan. Op die datum zou de EU meer dan 27 lidstaten kunnen tellen. De toetredingsonderhandelingen met Montenegro en Servië zijn volop bezig. Met sterke politieke wil, tastbare en aanhoudende hervormingen en definitieve oplossingen voor geschillen met buurlanden zouden deze landen in 2025 klaar kunnen zijn voor toetreding. Dit vooruitzicht is uiterst ambitieus. De haalbaarheid ervan hangt volledig af van de objectieve verdiensten en resultaten van elk land.

Geldt deze strategie alleen voor de “koplopers” Servië en Montenegro, en niet voor de hele regio?

De strategie geldt voor de hele Westelijke Balkan. Montenegro en Servië zijn momenteel de enige kandidaten met wie toetredingsonderhandelingen worden gevoerd en zijn dus koplopers. De strategie bevat een indicatief overzicht van de stappen die Montenegro en Servië moeten zetten om hun toetredingsproces mogelijk in 2025 te voltooien. Wel wordt in de strategie verduidelijkt dat andere landen kunnen inlopen of elkaar kunnen inhalen naargelang van de vooruitgang die wordt geboekt.

Treden Montenegro en Servië dus in 2025 toe tot de EU?

Dat hangt volledig af van de twee landen in kwestie en meer bepaald van hun eigen objectieve verdiensten. 2025 als mogelijke datum is ambitieus. Hiervoor zijn een sterke politieke wil en substantiële en tastbare resultaten nodig. Montenegro moet met name concrete resultaten voorleggen op het gebied van de rechtsstaat en de strijd tegen corruptie en de georganiseerde misdaad. In het geval van Servië is een sterke en ononderbroken politieke wil vereist met het oog op een consensus over de noodzakelijke ingrijpende hervormingen op het gebied van de rechtstaat, de economie, en ter bevordering van het verzoeningsproces. Dit moet worden onderbouwd met een volledige normalisering van de betrekkingen met Kosovo. Om dat ambitieuze vooruitzicht in 2025 waar te maken, zal een omvattende juridisch bindende overeenkomst over normalisering van de betrekkingen moeten worden gesloten en toegepast.

Hangt Europese vooruitgang voor Servië af van genormaliseerde betrekkingen met Kosovo?

De vooruitgang van Servië en Kosovo op hun Europese trajecten hangt nauw samen met vooruitgang bij het normaliseren van hun onderlinge betrekkingen. Zonder effectieve en omvattende normalisering van de betrekkingen tussen Belgrado en Pristina in het kader van de door de EU gefaciliteerde dialoog kan geen sprake zijn van duurzame stabiliteit in de regio. Een omvattende, juridisch bindende normaliseringsovereenkomst is dringend noodzakelijk zodat Servië en Kosovo verder kunnen op weg naar hun Europese bestemming.

Wat heeft de strategie in petto voor landen die geen koplopers zijn? Wat zijn hun vooruitzichten op toetreding tot de EU? Worden ze anders behandeld en krijgen ze minder aandacht van de Commissie?

Alle landen van de Westelijke Balkan hebben de mogelijkheid vooruit te komen op hun Europese traject. De Commissie beoordeelt alle landen eerlijk en objectief op basis van hun verdiensten en het ritme waarmee ze vooruitgang boeken. Montenegro en Servië zijn de enige landen die op dit moment onderhandelen en zijn dus koplopers in dat proces. De andere landen kunnen inlopen of elkaar inhalen naargelang van de vooruitgang die zij boeken. Albanië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië gaan significant vooruit op weg naar EU-toetreding en de Commissie is bereid te werken aan aanbevelingen voor het aanvatten van toetredingsonderhandelingen, mits de voorwaarden zijn vervuld. De Commissie zal beginnen met het opstellen van een advies over de aanvraag tot toetreding van Bosnië-Herzegovina na de ontvangst van complete en omstandige antwoorden op haar vragenlijst. Met duurzame inspanningen en inzet kan Bosnië-Herzegovina een kandidaat-lidstaat worden. Kosovo kan duurzame vooruitgang boeken met de tenuitvoerlegging van de Stabilisatie- en associatieovereenkomst en vooruitkomen op zijn Europese traject zodra de objectieve omstandigheden het mogelijk maken.

Wat als nieuwe lidstaten de toetreding van andere Westelijke Balkanlanden tegenhouden?

De koplopers op weg naar de Unie hebben er strategisch belang bij het streven van hun buurlanden te ondersteunen en niet te dwarsbomen. De landen van de regio hangen onderling sterk af van elkaar en zullen sneller vooruitgang boeken wanneer ze elkaar ondersteunen. Geen enkel land mag in het EU-toetredingsproces misbruik maken van onopgeloste kwesties. Met de nieuwe strategie beveelt de Commissie aan dat speciale regelingen en onomkeerbare verbintenissen worden gesloten zodat nieuwe lidstaten de toetreding van andere Westelijke Balkankandidaten niet kunnen tegenhouden.

MEMO/18/562