Staat van de Unie – Democratiepakket: vragen en antwoorden over het Europees burgerinitiatief en de financiering van politieke partijen

.

Bron: Europese Commissie: Rapid persberichten

Wat is het Europees burgerinitiatief?

Het Europees burgerinitiatief is een instrument voor burgerparticipatie: het biedt een miljoen EU-burgers de mogelijkheid om mee te beslissen over de agenda van de EU door de Commissie te verzoeken een wetgevingsvoorstel in te dienen. De huidige regels voor het burgerinitiatief zijn gebaseerd op het Verdrag van Lissabon i. Ze worden uitgevoerd door middel van de verordening over het Europees burgerinitiatief, die sinds 1 april 2012 van toepassing is.

Een initiatief kan worden gestart door een comité van ten minste zeven EU-burgers die elk uit een andere lidstaat komen. De organisatoren moeten hun voorstel voor een initiatief door de Commissie laten registreren. Voordat de Commissie het voorstel registreert, moet zij de juridische ontvankelijkheid ervan beoordelen. In deze fase onderzoekt de Commissie het voorstel nog niet inhoudelijk.

Als een initiatief eenmaal is geregistreerd, hebben de organisatoren een jaar de tijd om steunbetuigingen te verzamelen. Als de drempel van een miljoen steunbetuigingen uit ten minste zeven lidstaten is bereikt, kunnen de organisatoren hun succesvolle initiatief bij de Commissie indienen. De organisatoren worden vervolgens uitgenodigd voor een bijeenkomst met de Commissie en een openbare hoorzitting in het Europees Parlement i. Binnen drie maanden moet de Commissie beslissen of zij het verzoek inwilligt of niet; in beide gevallen moet zij haar beslissing toelichten­ in een mededeling.

Wat is er de eerste vijf jaar van het Europees burgerinitiatief bereikt?

Sinds april 2012 zijn er 47 initiatieven geregistreerd en hebben organisatoren naar schatting acht miljoen steunbetuigingen verzameld. Voor drie initiatieven is de drempel van een miljoen handtekeningen bereikt. Voor een vierde initiatief zijn ook een miljoen handtekeningen verzameld en deze worden nu gecontroleerd met het oog op indiening. Van twee van de drie succesvolle initiatieven, nl. 'Right2Water' en'Stop Vivisection', maakt de Commissie momenteel werk.

Hoe ondersteunt de Commissie burgerinitiatieven?

De Commissie heeft de mogelijkheden van de huidige verordening benut om organisatoren van initiatieven te ondersteunen met een aantal praktische maatregelen. Zo biedt de Commissie aan om online systemen voor het verzamelen van steunbetuigingen op haar eigen servers te hosten en helpt zij organisatoren om hun systemen door de betrokken nationale instantie te laten certificeren.

Ook is de Commissie organisatoren gaandeweg beter gaan begeleiden bij het op touw zetten van hun initiatieven, heeft zij haar software voor het - onder meer via mobiele apparaten - online verzamelen van steunbetuigingen verbeterd, en staat zij nu gedeeltelijke registratie van initiatieven toe om het percentage weigeringen te verminderen.

Hoewel een aantal initiatieven succesvol is afgerond en de verordening technisch gezien dus werkt, wordt het instrument nog niet optimaal gebruikt. De verordening dient dan ook te worden herzien om nog een aantal belemmeringen weg te nemen.

Hoe helpt de nieuwe verordening organisatoren bij het registreren van initiatieven en het verzamelen van steunbetuigingen?

Organisatoren zullen hun vragen vóór de registratie rechtstreeks aan de Commissie kunnen stellen en met andere organisatoren kunnen overleggen via een samenwerkingsplatform dat de Commissie beschikbaar zal stellen. Ook zullen zij lokaal advies kunnen inwinnen, in hun eigen lidstaten, waar contactpunten zullen worden opgezet. Verder wordt het mogelijk om voor gedeeltelijke registratie te kiezen.

In het voorstel wordt toegelicht dat gedeeltelijke registratie mogelijk is als het initiatief slechts ten dele duidelijk buiten de bevoegdheden van de Commissie valt. De belangrijkste doelstellingen van het initiatief moeten echter wel tot de bevoegdheden van de Commissie behoren.

De verzamelperiode blijft 12 maanden. Nieuw is echter dat de organisatoren de startdatum zelf mogen kiezen binnen drie maanden na de registratie.

De organisatoren zullen gratis kunnen gebruikmaken van een centraal online verzamelsysteem dat door de Commissie wordt beheerd. Het systeem biedt de mogelijkheid om initiatieven via eID te ondersteunen, op papier ingediende steunbetuigingen in gescande vorm te uploaden, en steunbetuigingen ter verificatie digitaal door te geven aan de bevoegde instanties in de lidstaten. De Commissie is verantwoordelijk voor de verwerking van persoonsgegevens via dit systeem, waardoor de aansprakelijkheid van de organisatoren beperkt is. Desgewenst kunnen organisatoren nog steeds hun eigen systeem opzetten en laten certificeren.

Mits de betrokkenen daarvoor toestemming geven, mogen de organisatoren en de Commissie ook e-mailadressen van ondertekenaars van een burgerinitiatief verzamelen, om hen op de hoogte te kunnen houden van de ontwikkelingen rond het initiatief en/of eventuele vervolgmaatregelen.

Hoe maakt de nieuwe verordening het gemakkelijker voor burgers om initiatieven te ondersteunen?

Volgens de nieuwe regels moet de Commissie alle initiatieven in alle officiële talen van de EU laten vertalen om zoveel mogelijk burgers te bereiken en de communicatie te verbeteren.

Ook stelt de Commissie voor om de minimumleeftijd voor het ondersteunen van een initiatief te harmoniseren en te verlagen van 18 tot 16 jaar. Dankzij deze veranderingen kunnen ineens 10 miljoen jonge Europeanen extra zich uitspreken en kunnen alle EU-burgers een initiatief ondersteunen, ongeacht het land waar zij wonen.

Het voorstel zorgt er ook voor dat burgers minder persoonsgegevens hoeven te verstrekken. Afhankelijk van de lidstaat volstaat het dat burgers ofwel hun voornaam, achternaam, geboortedatum en -plaats, ofwel hun voornaam, achternaam en de laatste vier cijfers van hun persoonlijke identiteitsnummer melden.

Doordat deelname in het nieuwe systeem wordt gebaseerd op nationaliteit (en niet op een combinatie van nationaliteit en woonland, zoals voorheen), moeten de nieuwe regels ervoor zorgen dat ook alle EU-burgers die niet in het land wonen waarvan zij de nationaliteit hebben, kunnen gebruikmaken van hun recht om een burgerinitiatief te ondersteunen.

Hoe komt de nieuwe verordening het debat over succesvolle initiatieven ten goede?

De onderzoeksfase wordt verlengd van drie tot vijf maanden, zodat er meer tijd komt voor debat. De Commissie komt binnen een maand na de indiening van het initiatief bijeen met de organisatoren. Ook wordt er binnen drie maanden een openbare hoorzitting in het Europees Parlement georganiseerd, waarbij wordt gestreefd naar een evenwichtige vertegenwoordiging van alle belanghebbenden en de andere instellingen en adviesorganen van de Unie. Vervolgens komt de Commissie binnen vijf maanden met een mededeling naar aanleiding van het initiatief (de huidige termijn is drie maanden).

Welke rol spelen de Europese politieke partijen?

Democratie is een van de fundamentele waarden waarop de Europese Unie is gegrondvest. Om de goede werking van de representatieve democratie op Europees niveau te waarborgen, is in de Verdragen bepaald dat de burgers van de Europese Unie rechtstreeks worden vertegenwoordigd in het Europees Parlement. Dit komt ook tot uitdrukking in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Europese politieke partijen en stichtingen worden dan ook gefinancierd uit de EU-begroting.

Een Europese politieke partij kan worden gevormd als aan verschillende criteria wordt voldaan. Zij dient met name de waarden waarop de Unie berust, in acht te nemen, overeenkomstig artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.

Waarom stelt de Commissie voor de huidige verordening betreffende Europese politieke partijen te wijzigen?

Hoewel er enige vooruitgang is geboekt, maakten de criteria inzake de vereiste vertegenwoordiging in ten minste een vierde van de lidstaten het mogelijk om politieke partijen te vormen die slechts in naam Europees zijn. Deze partijen, die hoofdzakelijk bestaan uit afzonderlijke politici en worden gedomineerd door een of twee nationale politieke partijen, zijn niet transparant tegenover de kiezer en ontvangen, hun democratische vertegenwoordiging in aanmerking nemend, een onevenredig groot deel van de EU-financiering. De Commissie stelt daarom voor de volgende wijzigingen in de wetgeving aan te brengen.

• - 

  Om Europese politieke partijen een werkelijk Europese dimensie te geven en te voorkomen dat een en dezelfde nationale partij of een en dezelfde persoon kunstmatig meerdere Europese politieke partijen steunt, zou bij de berekening van de vereiste vertegenwoordiging voor het vormen van een partij alleen rekening moeten worden gehouden met politieke partijen, en niet meer met personen.
• - 

  De financiering van Europese politieke partijen moet beter overeenkomen met het aandeel van de stemmen dat er bij de Europese verkiezingen daadwerkelijk op is uitgebracht. Momenteel wordt 15 % van het totale budget gelijkelijk verdeeld over alle partijen, ongeacht het aantal stemmen dat op die partijen is uitgebracht. De Commissie heeft nu voorgesteld de democratische legitimiteit van de EU-financiering van politieke partijen te verbeteren door de financiering duidelijker te koppelen aan het behaalde aantal zetels in het Europees Parlement: 95 % van het totale budget zou moeten worden toegewezen op basis van de stemverdeling bij de Europese verkiezingen.
• - 

  De burgers hebben het recht te weten op wie en op welke partij zij stemmen bij de Europese verkiezingen. Om de transparantie te vergroten en de democratische verantwoordingsplicht van Europese politieke partijen te versterken, stelt de Commissie ook voor dat deze partijen ervoor moeten zorgen dat hun leden het betrokken programma en logo op hun eigen website publiceren en tevens de genderbalans van hun leden van het Europees Parlement vermelden.

Welke veranderingen houdt het voorstel verder in voor de financiering van politieke partijen en stichtingen?

Dankzij het voorstel van de Commissie zullen Europese politieke partijen en stichtingen een groter deel kunnen opnemen van de middelen die in de begroting van de Europese Unie voor hen zijn uitgetrokken.

Aangezien er Europese politieke partijen en stichtingen zijn die moeite hebben om de huidige medefinancieringsdrempel van 15 % te halen, zou deze drempel moeten worden verlaagd. Zo kan een groter deel van de publieke middelen die voor Europese partijen en stichtingen zijn uitgetrokken, passend worden benut, bijvoorbeeld in de campagne voor de Europese verkiezingen in 2019. De Commissie stelt voor de medefinancieringsvereiste te verlagen tot 10 % voor Europese politieke partijen en tot 5 % voor Europese politieke stichtingen.

Hoe worden deze nieuwe regels zo toegepast dat het geld van de belastingbetaler beter wordt beheerd?

Met het oog op rechtszekerheid en transparantie wordt uitdrukkelijk bepaald dat als een Europese politieke partij of stichting door veranderde omstandigheden niet langer aan de voorwaarden voor registratie voldoet of onjuiste of onvolledige informatie blijkt te hebben verstrekt, deze partij of stichting uit het register moet worden geschrapt.

De financiële belangen van de EU zullen beter worden beschermd door ervoor te zorgen dat de middelen bij overtreding van de regels doeltreffender kunnen worden teruggevorderd. Ten onrechte betaalde middelen zullen worden teruggevorderd, ook van de natuurlijke personen die voor de betrokken inbreuk verantwoordelijk zijn.

Meer informatie:

Toespraak over de Staat van de Unie 2017

Brochure Staat van de Unie 2017

Voorstel voor een verordening: herziening van de verordening over het Europees burgerinitiatief

Voorstel voor een verordening: wijziging betreffende het statuut en de financiering van Europese politieke partijen en Europese politieke stichtingen

Persbericht: Hervorming van het burgerinitiatief en financiering van politieke partijen

MEMO/17/3168