Grote problemen weet Europa altijd op te lossen

Jan Werts met een tussenbalans van de commissie Juncker-periode

'Met Juncker i halfweg weten wij inmiddels dat ook deze Commissie weer (precies als de vorige) niet durft op te treden tegen de grote landen Frankrijk en Italië. Ongestraft laten die het tekort op hun overheidsuitgaven jaar na jaar de afgesproken normen overschrijden.' Onze correspondent in Brussel, Jan Werts noemt dit 'zeer ernstig'. Het maakt de Commissie als officieel toezichthouder ongeloofwaardig. 'Duitsland zal nu aansturen op een Europees toezichthoudend IMF, buiten de Europese Commissie i om', zo voorspelt Werts.

Europese Crises

Jan Werts blikt vooruit en terug op de commissie Juncker-periode: zowel de Commissie, het Europees Parlement i en de Europese Raad i passeerden onlangs de meridiaan van hun vijfjarige termijn (2014-2019). Wat is er de afgelopen tweeëneenhalf jaar bereikt en welke uitdagingen staan de EU de komende tweeëneenhalf jaar nog te wachten? Werts benadrukt dat Europa de echte problemen altijd weet op te lossen. Zo zijn drie grote problemen, de vluchtelingenstroom, het uiteenvallen van de eurozone vanuit Griekenland en de lekke grenzen van Schengen, alle drie opgelost. Dat verliep precies zoals Jan Werts het voorheen al tientallen jaren heeft zien gebeuren: 'Europa komt tot handelen zodra de nationale leiders in nachtelijk beraad met de rug tegen de muur staan.'

Zo verliep het nu ook. De besluiten vielen in de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders na slopende marathonvergaderingen. Waarbij de Europese kust en grenswacht ten bate van Schengen er kwam mede dank zij het ijverige Nederlandse EU-voorzitterschap van vorig jaar. Maar het geeft echter wel te denken dat de Europese leiders pas in actie komen als er een crisis is. Dit betekent dat de slagkracht van de EU zwak is zolang zij alleen in noodsituaties nog tot overeenstemming kan komen.

Tussenbalans

Voor een 'tussenbalans' pakt Jan Werts de balans erbij die Junckers kabinetschef, de Duitser Martin Selmayr, op 3 mei in Berlijn op initiatief van het Amerikaanse vakblad Politico (ook al een opmerkelijk nieuw fenomeen van de afgelopen 2,5 jaar) opmaakte. Volgens Selmayr wordt Brexit de komende twee jaar niet het hoofdthema in Europa. Selmayr wees daarbij naar Michel Barnier i, die ingehuurd is om namens 'Brussel' met de Britten te onderhandelen. Al eerder zette Jan Werts daar vraagtekens bij: 'Dit wordt een vechtscheiding met veel pijn aan beide kanten. Die Britten gaan proberen 'Brussel' te ontregelen en zo doende te verzwakken.'

Selmayr constateerde verder:

• - 

  Voorop staat dat de Commissie nu tachtig procent minder wetsvoorstellen oppakt dan voorheen.
• - 

  Dank zij het 'oneindige geduld' en het doorzettingsvermogen van voorzitter Juncker zit Griekenland nog in de eurozone. Een zware eurocrisis is zo vermeden. Griekenland is weer goed op weg. 'Dat wordt de grootste verdienste van Junckers termijn als Commissievoorzitter.' (aldus Selmayr)
• - 

  Ondanks alle verzet, vooral in Wallonië maar ook wel in Nederland, kwam het handelsakkoord met Canada toch tot stand.
• - 

  Economisch gaat het prima met Europa. Er zijn in enkele jaren vijf miljoen banen bijgekomen.
• - 

  De vluchtelingenstroom is dank zij de deal EU-Turkije tot stilstand gekomen. Vanuit Turkije is de toestroom met 98% verminderd. Dit is opmerkelijk als je weet hoe algemeen destijds de kritiek op de deal met Turkije wel was.

Volgens Jan Werts is hier nogal wat op af te dingen: zo laat Selmayr de stroom migranten vanuit Noord-Afrika, 180.000 per jaar, buiten beeld. Hij vergeet verder de rol van die andere volhouder, onze eigen Jeroen Dijsselbloem i, voorzitter van de Eurogroep i. Dat Griekenland op eigen benen staat is sterk overdreven. Het IMF zegt dat dit alleen lukt na een forse schuldkwijtschelding. Maar dat is een taboe in Berlijn, zoals ook weer vorige week bleek, toen Duitsland dwarslag.

De vraag is vervolgens wat het team rond Juncker de komende tweeënhalf jaar nog denkt te oogsten. Selmayr noemde de totstandkoming van een Europese digitale markt met overal gratis Wifi; een handelsakkoord met Japan en meer Europese samenwerking bij defensie, via een gemeenschappelijk fonds, waarbij het niet alleen gaat om de twee procent van het van de welvaart die aan defensie uitgegeven moet worden, zoals Washington wil. 'Even belangrijk is, dat geld voortaan via Europese samenwerking efficiënter te besteden', citeert Werts Selmayr.

De rol van Selmayr

'De jongensachtig ogende maar autoritaire en op macht beluste Selmayr (47) stuurt zijn chef Juncker dag en nacht aan. Hij kent altijd alle details en trucs; is begaafd en gevreesd. Wie Juncker wil spreken moet langs Selmayr en dat geldt zelfs voor de commissarissen. Selmayr weet precies wat Juncker wil', aldus Werts.

Wat Werts opvalt, is dat Selmayr nauwelijks verwees naar de 'Tien Juncker Prioriteiten' van destijds. Hij sprak voorbijgaand over de energiepolitiek, nauwelijks over klimaatbeleid, industriepolitiek, of de half voltooide monetaire unie. Selmayr zegt ook niets over de beloofde Europese migratieregeling, laat staan over de spreiding van vluchtelingen. Allemaal urgente kwesties die al in 2014 de hoogste prioriteit kregen. De Commissie heeft daarover intussen kant en klare voorstellen gedaan. Die liggen ter discussie in de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Maar… de Europese regeringsleiders staan bij deze problemen nog niet met de rug tegen de muur. Pas dan beslissen zij. Juncker probeert hen alsnog over te halen. Vanwege de onzekere afloop zwijgt Selmayr er kortom maar liever over.

Politieke commissie

Juncker had aangekondigd met een politieke Commissie te komen, die de strijd zou aangaan met de hoofdsteden. Hij zou presidentieel gaan opereren, dat was toch de inzet? Jan Werts stelde deze vraag ook aan een van de commissarissen. Die antwoordde met een tegenvraag. 'Was de succesvolle Commissie Delors van de jaren 90 soms een politieke Commissie?' Werts: 'Geen enkele lidstaat zit verlegen om een politieke Commissie. Integendeel. Dat was een miscalculatie van Juncker. De hoofdsteden zien de Commissie als uitvoerder van wat is besloten en als toezichthouder om regeringen aan te manen'.

Juncker deed als 'president' goed werk met zijn recente Witboek over de Toekomst van Europa met vijf opties voor de periode tot 2025. Dertig jaar geleden slaagde Delors' kabinetschef Pascal Lamy er in Delors als commissievoorzitter omhoog te duwen tot 'de president van Europa'. Maar dat is Selmayr niet gelukt. De 'president' van Europa zit voorlopig in Berlijn: Merkel i. Met de nieuwe Franse president Macron i zal zij proberen de Frans-Duitse as weer draaiend te krijgen om daarmee vanuit de eurozone een kopgroep van lidstaten te formeren. 'Zo'n kopgroep heeft alleen kans van slagen als de regeringen schouder aan schouder gaan staan', zeggen Juncker en Timmermans i. En dat lijkt dan alleen weer te lukken in geval van een crisis, bij bittere noodzaak.

De Duits-Franse as

Tot 2010 hadden wij 'Merkozy', het Duits-Franse koppel dat succesvol optrok. Krijgen wij nu 'Mecron' als duo? Werts: 'De Franse president wil een Europese minister van Financiën met een fonds voor de zwakke broeders. Dat is voorlopig onbespreekbaar in Berlijn. De Duitsers zijn als de dood voor een Transferunion, dus een EU waarbij zij opdraaien voor de tekorten. De media in Duitsland komen daar steeds op terug, dat leeft daar echt'.

'Tegelijk zegt Macron dat hij het tekort op de Franse begroting wil beperken. In dagblad La Libre Belgique van 24 maart erkent hij dat Frankrijk en Duitsland elkaar vandaag wantrouwen. Macron wil dat doorbreken. Kanselier Merkel heeft daar logisch op gereageerd. 'Breng eerst de Franse begroting op orde en dan praten wij graag over de rest'. Slaagt Macron binnenlands, dan zet Berlijn graag in op versterking van de eurozone'.

Het Europees Parlement

Het parlement is medewetgever, samen met de Raad i van Europese Ministers. Werts: 'nu de Commissie haar wetgevende activiteiten vrijwel heeft gestaakt, hoor je van het parlement in dat verre Straatsburg niet veel meer. Dat wordt nog een probleem over twee jaar bij de Europese verkiezingen! Hoe krijgen ze dan de kiezers naar de stembus?'

Nieuwe poppetjes

Over twee jaar, in mei 2019, is de strijd over de opvolgers al losgebarsten. Jean-Claude Juncker i wil geen tweede termijn en Donald Tusk i is niet herbenoembaar. Dat geldt trouwens ook voor Mario Draghi i, de machtige president van de Europese Centrale Bank i. Tegelijk treedt dan een nieuw Europees Parlement aan. Voor de opvolging van Juncker noemt Werts behalve Frans Timmermans i als serieuze kandidaat ook de Finse vicevoorzitter Jyrki Katainen i.