Voedselverspilling terugdringen: het antwoord van de EU op een wereldwijde uitdaging

Er wordt in de EU jaarlijks ongeveer 88 miljoen ton voedsel verspild - ongeveer 20 % van al het geproduceerde voedsel, met daaraan verbonden kosten geraamd op 143 miljard EUR. We onderzoeken alle mogelijkheden om voedselverspilling te voorkomen en de duurzaamheid van het voedselsysteem te versterken.

Wat is voedselverspilling?

Voedselverspilling is afval dat wordt geproduceerd bij de productie, distributie en consumptie van voedingsproducten. Met het oog op de bestrijding van voedselverspilling moeten we weten waar we voedingsproducten verliezen, in welke mate en waarom. Daarom zal de Commissie een methodologie uitwerken om de voedselverspilling te meten, als onderdeel van het in 2015 goedgekeurde pakket circulaire economie. Deze methodologie zal aantonen welk materiaal als voedselverspilling wordt beschouwd, in elke fase van de voedselvoorzieningsketen, op basis van de EU-definities van "levensmiddel" en "afvalstof”. Middels consistente meting en verslaglegging van de niveaus van voedselverspilling in de EU kunnen de lidstaten en de actoren in de voedingswaardeketen de niveaus van levensmiddelenafval vergelijken en monitoren, en daardoor de doeltreffendheid van initiatieven ter preventie van voedselverspilling beoordelen.

Wat is de omvang van het probleem?

Voedselverspilling is in Europa een belangrijk punt van zorg: Er wordt naar schatting in de EU jaarlijks ongeveer 88 miljoen ton voedsel verspild - ongeveer 20 % van al het geproduceerde voedsel - met daaraan verbonden kosten die op 143 miljard EUR worden gewaardeerd[1]. Voedsel gaat verloren of wordt verspild in de gehele voedingswaardeketen: in de landbouw, bij verwerking of productie, in winkels, in restaurants en kantines, en thuis. Voedselverspilling legt een bovenmatige druk op schaarse natuurlijke hulpbronnen en het milieu. Ongeveer een derde van al het wereldwijd geproduceerde voedsel gaat verloren of wordt verspild, aldus de Voedsel- en Landbouworganisatie, waarvoor akkerland ter grootte van China benodigd is en wat ongeveer 8 % van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt. Naast de aanzienlijke economische en milieugevolgen heeft voedselverspilling ook een belangrijk economisch en sociaal aspect in een wereld waar 800 miljoen mensen honger hebben — de opvang en herverdeling van overtollig voedsel zou moeten worden vergemakkelijkt, zodat veilig en eetbaar voedsel terechtkomt bij diegenen die dat het hardst nodig hebben.

Doet de EU hier al wat aan? Hoe zit het met het nationale beleid?

Sinds 2012 pleegt de Commissie overleg met alle actoren en werkt zij actief met hen samen om na te gaan waar in de voedselketen voedsel wordt verspild, waar zich moeilijkheden hebben voorgedaan bij de preventie van voedselverspilling en op welke gebieden maatregelen op EU-niveau nodig zijn. Dit vormt het fundament voor de uitwerking van een geïntegreerd actieplan ter preventie van voedselverspilling, dat is aangekondigd als onderdeel van het pakket circulaire economie -

Het doeltreffend voorkomen van voedselverspilling vereist maatregelen op alle niveaus (mondiaal, Europees, nationaal, regionaal en lokaal) en de inzet van alle belangrijke spelers, om de voor de uitvoering van veranderingen in de hele voedingswaardeketen benodigde geïntegreerde programma's op te zetten. Op nationaal niveau hebben sommige lidstaten nationale afvalpreventieprogramma's ontwikkeld die al concrete resultaten opgeleverd [2]. Twee lidstaten (Frankrijk [3] en Italië [4]) hebben in 2016 tevens specifieke wetgeving vastgesteld om de uitvoering van preventieve actie tegen voedselverspilling en samenwerking tussen de belangrijkste actoren te bevorderen en te vergemakkelijken.

In september 2105 zijn op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling voor 2030 vastgesteld, waaronder een doelstelling om de voedselverspilling per hoofd op het niveau van de detailhandel en de consument te halveren en het voedselverlies in de productie- en toeleveringsketens terug te dringen. De EU en de lidstaten hebben zich ertoe verbonden dit doel te bereiken.

Wat stelt de Commissie voor om het optreden van de EU op dit gebied opnieuw vaart te geven?

Het pakket circulaire economie van de Commissie heeft preventie van voedselverspilling aangemerkt als een van de prioriteiten voor maatregelen en verzoekt de lidstaten om voedselverspilling terug te dringen conform de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. In het nieuwe wetgevingsvoorstel voor afvalstoffen wordt de lidstaten verzocht om voedselverspilling in iedere fase van de voedingswaardeketen terug te dringen, toezicht te houden op de niveaus van voedselverspilling en hierover verslag uit te brengen om de tussen de verschillende actoren geboekte vooruitgang gemakkelijker te kunnen vergelijken.

Het actieplan van de Commissie ter voorkoming van voedselverspilling in de EU omvat:

• - 

  het ontwikkelen van een gemeenschappelijke EU-methodologie om voedselverspilling te meten en relevante indicatoren vast te stellen (uitvoeringshandeling voor te stellen na de aanneming van het Commissievoorstel tot herziening van de kaderrichtlijn afvalstoffen);
• - 

  het opzetten van een EU-platform inzake voedselverlies en -verspilling waar de lidstaten en alle actoren in de voedingsketen worden samengebracht om de maatregelen te laten bepalen die nodig zijn om de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling op het gebied van voedselverspilling te verwezenlijken, en beste praktijken en behaalde resultaten uit te wisselen;
• - 

  het treffen van maatregelen om de EU-wetgeving op het gebied van afval, levensmiddelen en diervoeders te verduidelijken, en het doneren van voedsel te vergemakkelijken, en het benutten van voormalige voedingsmiddelen en bijproducten in de diervoederproductie zonder de veiligheid van levensmiddelen en diervoeders in gevaar te brengen;
• - 

  een analyse van manieren voor een beter gebruik van datumweergave door actoren in de voedingsketen en het begrip daarvan bij de consument, met name de houdbaarheidsmarkering.

Wat gaat de Commissie doen om te voorkomen dat eetbaar voedsel wordt verspild?

De Commissie zal, in samenwerking met de lidstaten en belanghebbenden, EU-richtsnoeren voor voedseldonatie opstellen voor voedseldonoren, voedselbanken en andere liefdadigheidsorganisaties, met uitleg over de manier waarop aan de toepasselijke EU-wetgeving (voedselveiligheid, traceerbaarheid, levensmiddelenhygiëne, etikettering, enz.) kan worden voldaan.

De Commissie zal verder de richtsnoeren voor het gebruik van voormalige voedingsmiddelen in diervoeders uitwerken en heeft voedermiddelen al duidelijk uitgesloten van het toepassingsgebied van het wetgevingsvoorstel voor afvalstoffen. Hierdoor wordt ervoor gezorgd dat voormalige voedingsmiddelen (zoals gebroken biscuit of oud brood) die veilig voor consumptie zijn maar om marketingredenen niet meer in de voedingsketen kunnen worden teruggebracht, nergens in de EU als "afval" worden beschouwd en dus kunnen worden gebruikt bij de productie van diervoeders.

Wat is het EU-platform inzake voedselverlies en -verspilling?

Het platform, dat 29 november 2016 voor het eerst bijeenkwam, vormt het belangrijkste forum op Europees niveau om alle actoren in kaart te brengen en oplossingen voor voedselverspillingpreventie uit te voeren, ter verwezenlijking van de daarmee samenhangende doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. Bovendien zal het platform intersectorale samenwerking en de uitwisseling van beste praktijken en resultaten bevorderen. Het EU-platform inzake voedselverlies en -verspilling beoogt steun te verlenen aan alle actoren bij het ontwikkelen van een andere kijk op de voedingswaardeketen, waar voedselverspilling tot een minimum wordt beperkt en de waarde van het geproduceerde voedsel wordt geoptimaliseerd, waardoor onze overgang naar een circulaire economie en duurzamere voedselsystemen wordt vergemakkelijkt.

De Commissie heeft bij de samenstelling van het platform niet alleen gestreefd naar een hoog niveau van deskundigheid maar ook naar een evenwichtige vertegenwoordiging van expertise en interessegebieden in de voedingswaardeketen, met inachtneming van het mandaat van het platform en de toekomstige werkgebieden.

Uiteindelijk zullen in totaal 70 leden deel uitmaken van het platform. 33 overheidsorganen - EU-lidstaten, EVA-landen, EU-organen (Comité van de Regio's en Europees Economisch en Sociaal Comité), internationale organisaties (OESO, de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) en het Milieuprogramma van de VN (UNEP) en 37 vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, geselecteerd na een openbare oproep tot kandidaatstelling, zullen worden vertegenwoordigd.

De leden - benoemd voor de ambtstermijn van de huidige Commissie (d.w.z. tot en met 31 november 2019) - zullen geregeld bijeenkomen (twee vergaderingen zijn reeds gepland voor 2017).

Een uitwisseling en een dialoog met niet in het platform vertegenwoordigde organisaties zijn ook gepland in adviesnetwerken en -instrumenten, vergaderingen en openbare conferenties.

De Commissie kan ook, op ad-hocbasis, extra organisaties uitnodigen voor de vergaderingen van het platform of de subgroepen daarvan om bijkomende expertise op specifieke gebieden te veschaffen.

De Commissie zal regelmatig op haar website informatie over de werkzaamheden van het platform bekendmaken en beoogt de vergaderingen van het platform te webstreamen voor een groter bereik.

Hoe zit het met datumaanduidingen? Is dit een goede manier om deze kwestie aan te pakken?

Een in 2015 gehouden Eurobarometer-enquête [5] bracht aan het licht dat de meeste consumenten (58 %) verklaren dat zij tijdens het winkelen en het bereiden van maaltijden altijd naar datumaanduidingen (d.w.z. de op voedselverpakkingen te vinden “te gebruiken tot-datum” en “ten minste houdbaar tot-datum”) kijken, maar dat minder dan de helft de betekenis ervan begrijpt. Een verkeerd begrip bij consumenten van de betekenis van datumaanduidingen lijkt een aanzienlijk effect te hebben op de voedselverspilling in huis (15-33 %, afhankelijk van de studie).

Bovendien kan de manier waarop de datum door exploitanten van levensmiddelenbedrijven wordt gebruikt om de voedselvoorzieningsketen te beheren, ook een aanzienlijke invloed op voedselverspilling hebben.

De Commissie onderzoekt daarom methoden ter verbetering van het gebruik van datumvermeldingsregels door alle actoren om in alle stadia van de voedselvoorzieningsketen te voorkomen dat veilig en nog eetbare voedsel wordt weggegooid.

De Commissie heeft een brochure in alle talen van de EU en een infografiek geproduceerd om uitleg te geven over het verschil tussen deze twee data op voedselverpakkingen.

Hoe gaat de Commissie de verwarring rond de data op de voedselverpakkingen aanpakken?

Met het oog op beter geïnformeerde toekomstige werkzaamheden met betrekking tot datumaanduidingen heeft de Commissie opdracht gegeven tot een externe studie om in kaart te brengen hoe de datumaanduiding in de markt door de exploitanten van levensmiddelenbedrijven en de controleautoriteiten wordt gebruikt. De bevindingen van dit onderzoek worden eind 2017 verwacht en zullen een basis vormen voor beleidsvorming met betrekking tot datumaanduiding en voedselverspillingspreventie.

Aangezien de exploitanten van levensmiddelenbedrijven verantwoordelijk zijn voor het bepalen van de datumaanduiding kan de Commissie ook in de toekomst richtsnoeren ontwikkelen ter ondersteuning van de industrie en ten behoeve van een consequenter gebruik van data op basis van een gedeelde opvatting van terminologie.

Met betrekking tot de etiketteringsvoorschriften overweegt de Commissie mogelijke opties voor eenvoudiger datumaanduidingen voor levensmiddelen; bijvoorbeeld een uitbreiding van de lijst van levensmiddelen die zijn vrijgesteld van de verplichting om een houdbaarheidsdatum op de voedselverpakking op te nemen. Momenteel staan daar nog zaken bij als azijn, suiker, zout en kauwgom, maar de lijst kan ook andere levensmiddelen omvatten waarvoor de opheffing van de datumaanduiding geen gevaar voor de veiligheid vormt.

De Commissie kan ook een voorstel doen tot wijziging van de terminologie die wordt gebruikt voor de datumaanduiding op levensmiddelenetiketten als er bewijs is dat een alternatieve formulering beter wordt begrepen en nuttiger voor de consumenten is.

De Commissie zal deze opties uitvoerig bespreken met de lidstaten en de belanghebbenden, zodat de eventuele voorgestelde veranderingen bijdragen tot voedselverspillingpreventie, tegemoet komen aan de consumentenbehoeften en vooral de consumentenveiligheid niet op het spel zetten.

De Commissie zal ook blijven informeren over de betekenis van datumaanduidingen op levensmiddelen en op die manier de initiatieven van overheidsinstanties en belanghebbenden op nationaal niveau trachten aan te vullen. Binnen dit kader zal het EU-platform inzake voedselverlies en -verspilling voor zijn leden een belangrijk forum bieden om ervaringen te delen en beste praktijken voor het stimuleren van het begrip van datumaanduidingen bij de consumenten uit te wisselen.

Wat kan ik als EU-consument doen om bij te dragen tot minder voedselverspilling?

We kunnen iedere dag eenvoudige dingen doen om voedsel te besparen en onze boodschappenrekening te verlagen. De Commissie heeft een eenvoudige folder uitgebracht met 10 tips om consumenten te helpen bij de bestrijding van voedselverspilling: Wat kan ik in het dagelijkse leven doen om minder voedsel te verspillen?

Voorbeelden van de campagnes ter preventie van voedselverspilling die zijn georganiseerd op lokaal, regionaal, nationaal en mondiaal niveau zijn te vinden op de website over voedselverspilling van de Commissie. Deze bevatten de Love Food — Hate Waste-campagne in het VK, die heeft bijgedragen tot een 15 % vermindering van de hoeveelheid huishoudelijke voedselverspilling tussen 2007 en 2012 alsmede wereldwijde campagnes van verscheidene belanghebbenden zoals de campagne Think Eat Save van de UNEP, de FAO en partners in het kader van het Save Food-initiatief.

Meer informatie

http://ec.europa.eu/food/safety/food_waste_en

[1]Ramingen van de hoeveelheidheid Europese voedselverspilling, FUSIONS, Maart 2016

[2] EU FUSIONS - landenverslagen: http://www.eu-fusions.org/index.php/country-reports

[3] LOI n° 2016-138 du 11 février 2016 relative à la lutte contre le gaspillage alimentaire

[4] Legge sugli sprechi alimentari (Legge 19 agosto 2016 n.166).http://www.gazzettaufficiale.it/eli/id/2016/08/30/16G00179/sg

[5] Flash Eurobarometer 425 on food waste and date marking, October 2015

MEMO/16/3989