Hoe Brussel foute vrienden blijft maken in de strijd tegen tabakssmokkel

Ze maken een product waar de helft Dit stelt de Wereldgezondheidsorganisatie. de helft tot zelfs twee derde Over recent onderzoek waaruit dat zou blijken. twee derde van de mensen bij langdurig gebruik aan dood gaat. Met opzet stoppen ze stofjes Over de methoden om sigaretten verslavender en aantrekkelijker te maken, ook voor kinderen. stofjes in sigaretten om ze verslavender te maken. Ze misleiden Dit is onder meer te vinden in een rapport van het RIVM uit 2012, waarin de op de verpakking vermelde gehalten 'misleidend' worden genoemd. misleiden consumenten en overheden door de filters van sigaretten zo te maken dat ze in een testsituatie tot 2,5 keer minder teer, koolmonoxide en nicotine afgeven dan bij echt gebruik. Het Volkswagenschandaal is er niets bij. In strijd met de eigen ethische code proberen ze zelfs kinderen met vernuftige reclamecampagnes Bijvoorbeeld de 'Don't be a maybe'-campagne van Marlboro. vernuftige reclamecampagnes te verleiden. Ze hebben heel wat gevallen van corruptie Een van de jongste schandalen: grootschalige omkoping van overheidsdienaren door British American Tobacco. corruptie op hun kerfstok. En last but not least: ze halen alles uit de kast Over de campagne om de nieuwe Europese tabakswetgeving te ondermijnen. alles uit de kast om strengere tabakswetgeving te voorkomen. Of ze proberen die door het voeren van processen Zo procedeerden Philip Morris en British American Tobacco bij het Europese Hof van Justitie tegen die nieuwe Europese tabaksrichtlijn, een zaak die ze op 4 mei 2016 verloren. processen ongedaan te maken. Het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) De Wereldgezondheidsorganisatie stelt Zie de richtlijn voor de bescherming van de publieke gezondheidszorg tegen de belangen van de tabaksindustrie. stelt dan ook dat de belangen van tabaksfabrikanten en van de publieke gezondheidszorg keihard botsen. Daarom verwerpt ze het sluiten van partnerschappen tussen overheden en deze industrie. En laat dat nu precies zijn wat de Europese Commissie wél doet. Want op één front ziet zij de tabaksindustrie als een wapenbroeder: de bestrijding van tabakssmokkel. Industrie en overheid zouden daarin immers een gemeenschappelijk belang hebben. De industrie houdt niet van de smokkel van namaaksigaretten, want die drukken de eigen omzet. En de overheid houdt er niet van omdat ze belastinginkomsten misloopt en ze illegale sigaretten niet op kwaliteit kan controleren. Klinkt logisch toch, om dan samen op te trekken? Nee. In dit verhaal zal ik aantonen dat de belangen van industrie en overheid maar voor een stukje parallel lopen en voor de rest juist haaks op elkaar staan. Daarom is het nogal onverstandig om met deze industrie in zee te gaan. Toch overweegt de Europese Commissie nu te kiezen voor een door de tabaksfabrikanten zelf ontworpen track and trace-systeem om sigarettensmokkel tegen te gaan. ​Maar laat ik bij het begin beginnen: hoe groot is het probleem van tabakssmokkel? En voor wie is het een probleem? Het meest gesmokkelde goed ter wereld Als je in de avonduren door het stadje Menen op de Frans-Belgische grens rijdt, ga je door een zee van rode lichten. Niet van de hoerenkasten, maar van de sigarettenboeren. Een pakje sigaretten kost in België ongeveer 5,50 euro, in Frankrijk 6,75 euro. Dat prijsverschil is voldoende om horden Fransen naar de noorderburen te lokken. Voor rokers is de prijs van sigaretten een belangrijke factor. Om de consumptie te ontmoedigen, is de verkoopprijs met belastingen flink opgedreven. In de EU bestaat ongeveer 80 procent van de prijs van tabak uit belastingen. Aan illegale sigaretten is dus veel geld te verdienen. Zelfs als je die een stuk goedkoper aanbiedt, blijft er nog veel winst over. Niet voor niets Naast dit aspect van het hoge aandeel belastingen in de verkoopprijs zijn andere factoren de grote afzetmarkt (nog steeds rookt 28 procent van de Europese bevolking) en de relatief lichte sancties die er op tabakssmokkel staan. zijn sigaretten het meest gesmokkelde goed ter wereld. Zie het hoofdstuk over tabak in dit rapport over de georganiseerde misdaad in Europa, p. 64 en verder. meest gesmokkelde goed ter wereld. Ongeveer één op de tien sigaretten in de EU is illegaal In de Europese Unie loopt de schatkist door de handel in illegale sigaretten jaarlijks naar schatting Deze cijfers zijn gebaseerd op (door de tabaksindustrie gefinancierd) onderzoek van KPMG. naar schatting 11 miljard euro aan belastingen mis. Ongeveer één op de tien van de sigaretten die in de EU in omloop zijn, is illegaal. Het zijn niet alleen kleine criminelen die hun beurzen spekken met deze handel. Hij is ook een financieringsbron voor terroristen op Europese bodem, zegt terrorisme-expert Louise Shelly. Lees dit opiniestuk 'How to beat Islamic State? Crack down on cigarette smuggling'. zegt terrorisme-expert Louise Shelly. En voor IS in Syrië en Irak. Nu de mogelijkheden voor IS om geld te verdienen aan olie voor een belangrijk deel zijn afgesneden, heeft het zijn troeven gezet Dat stelt deze Franse hoogleraar internationale betrekkingen. zijn troeven gezet op de smokkel in onder meer sigaretten. En dan zijn illegale sigaretten vaak ook nog eens veel ongezonder. Onderzoek wijst uit Over de gezondheidsgevaren van illegale sigaretten. wijst uit dat ze tot wel vijf keer meer kankerverwekkende stoffen bevatten. Kortom, er zijn uitstekende redenen om de strijd aan te binden met de handel in illegale sigaretten. Laten de industrie en de overheid daar dan eendrachtig tegen strijden. Ze hebben in dit geval toch hetzelfde belang? Het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) Waarom smokkel gunstig is voor fabrikanten Die vlieger gaat helaas maar voor een deel op. Er zijn namelijk twee soorten illegale sigaretten: namaak en smokkel. In het eerste geval gaat het om in illegale fabriekjes gemaakte sigaretten die worden verkocht alsof het Marlboro's of Lucky Strikes zijn. In het tweede geval om legaal geproduceerde sigaretten die op de zwarte markt terechtkomen. Aan namaak hebben de grote tabaksfabrikanten een bloedhekel. Want aan die business verliezen ze omzet. Maar van smokkel van hun eigen sigaretten houden ze stiekem juist wel. Want die kan hun omzet verhogen. Dat werkt zo. Stel, een Britse tabaksfabrikant overspoelt België met een overschot aan sigaretten. Via smokkelnetwerken keren die saffies, goedkoper, terug op de Britse zwarte markt, wat de vraag opdrijft. Want een hogere prijs remt de consumptie Zie deze overzichtsstudie van het effect van hogere tabaksprijzen. remt de consumptie af, vooral bij kinderen en lagere inkomensgroepen. Dit is geen hypothetische geschiedenis. Eind 2014 kreeg British American Tobacco een boete van 650.000 pond Lees hierover dit bericht. een boete van 650.000 pond van de Britse belastingautoriteiten voor het overvoeren van de Belgische markt. Al veertig jaar houden fabrikanten zich met smokkel bezig Het is bepaald niet de eerste keer dat de tabaksindustrie de verdenking van smokkel op zich laadt. In de jaren negentig ontdekte Deze geschiedenis heeft Joossens opgeschreven in zijn onlangs verschenen boek 'De tabakslobby in België.' ontdekte Luk Joossens, de luis in de pels van de tabaksindustrie over wie ik later meer vertel, door import- en exportstatistieken te vergelijken dat wereldwijd veel meer sigaretten de producerende landen verlaten dan er de consumerende landen binnenkomen. De honderden miljarden in mist opgegane sigaretten moesten wel in de illegaliteit zijn beland. Dat inzicht leidde ertoe dat de autoriteiten het gapende gat gingen onderzoeken. In 2000 spande de EU een rechtszaak aan tegen twee Amerikaanse tabaksgiganten, Philip Morris en R.J. Reynolds. De beschuldiging in de aanklacht De 188 pagina's lange aanklacht bij de rechtbank van New York. aanklacht luidde dat deze bedrijven al sinds eind jaren zeventig betrokken waren bij grootschalige tabakssmokkel, valsheid in geschrifte en witwassen. Het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) Het was het begin van een lange juridische strijd. De rechter verklaarde de klacht eerst niet ontvankelijk. Daarna diende de EU een nieuwe klacht in, met extra beschuldigingen: de fabrikanten hadden sigaretten gesmokkeld naar Irak, waarmee ze het handelsembargo hadden geschonden, Saddam Hoesseins oudste zoon Uday hadden verrijkt en een Koerdische terroristische organisatie gesteund. Maar in 2004 kwam daar plotsklaps een eind aan, toen de EU een contract met Philip Morris sloot. In ruil voor 1,25 miljard dollar van de tabaksfabrikant legde de Europese Commissie alle geschillen neer. De vijand was opeens een partner geworden: de EU besloot met de sigarettenfabrikanten te gaan samenwerken bij de bestrijding van tabakssmokkel. Contracten Overzicht van alle contracten tussen de EU en de tabaksfabrikanten. Contracten met drie andere grote jongens volgden. Het blijft een wonderlijke wending. Wat bezielde de EU om in zee te gaan met een industrie die ze tot kort daarvoor te vuur en te zwaard had bestreden? Voor een niet bijzonder spectaculair bedrag van in totaal 2,15 miljard dollar over een periode van vijfentwintig jaar. Na het contract met Philip Morris zijn er nog contracten gesloten met Japan Tobacco, British American Tobacco en Imperial Tobacco Limited. Het laatste verloopt in 2029. En met ongewisse opbrengsten en onbekende keerzijden. Daarover schreef ik eerder dit verhaal. ongewisse opbrengsten en onbekende keerzijden. In 2016 verliep het contract met Philip Morris. Uit het Europees Parlement kwam grote druk In een op 9 maart aanvaarde resolutie sprak het Parlement zich tegen verlenging uit. grote druk om het niet te verlengen. Een parlementariër vond Die uitspraak tekende ik op in deze notitie. vond dat de samenwerking net zoiets was als Al Capone verzoeken mee te helpen aan de misdaadbestrijding. Op 6 juli dit jaar kwam het verlossende woord: Verklaring van de Europese Commissie over dit besluit. het verlossende woord: de Europese Commissie besloot de deal te beëindigen. Eind goed, al goed? Heeft de Commissie nu eindelijk ingezien dat de belangen van overheid en industrie bij de bestrijding van tabakssmokkel niet overlappen? Het is nog maar de vraag. Want daar komt de nieuwste 'oplossing' in beeld: Codentify. De helpende hand van Philip Morris Dé grote beslissing die de Europese Commissie binnenkort moet nemen, is de keuze voor een systeem om sigaretten te markeren en volgen. In de in 2014 na lange strijd aangenomen nieuwe Europese tabakswetgeving Vind hier de richtlijn voor productie, presentatie en verkoop van tabak. Europese tabakswetgeving staat dat elk pakje een unieke identificatiemarkering moet hebben. Nu heeft Philip Morris International (PMI) heel behulpzaam een dergelijk systeem gemaakt, Codentify, Recentelijk deed Philip Morris een nogal doorzichtige poging te verhullen dat Codentify van de tabaksindustrie is. Ze bracht het onder in de nv Inexto. Een woordvoerder van PMI : 'Inexto is volledig onafhankelijk van Philip Morris.' Alleen werkten drie van de vier mensen die vermeld staan onder Inexto in het bedrijvenregister tot voor kort bij PMI. dat op basis van productielijn en -tijd een unieke code van twaalf karakters genereert. Daar is inhoudelijk heel wat op af te dingen. Daarover later meer. Maar eerst hoe Philip Morris het aan de man bracht. Het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) In 2010 sloot het een akkoord met de andere drie grote tabaksfabrikanten Dat zijn: British American Tobacco (BAT), Imperial Tobacco (IT) en Japan Tobacco International (JTI). voor het mondiale, eeuwige en royaltyvrije gebruik van dit systeem. Dat blijkt uit een intern strategiedocument dat ik in bezit heb. De grote spelers besloten samen overheden te overtuigen dat Codentify goed en goedkoop is. En ze namen zich voor pilot programs aan te bieden om de voordelen ervan zichtbaar te maken. Zo gebeurde het ook. In juni 2012 doneerde Philip Morris 15 miljoen euro aan politiedienst Interpol, om illegale handel in onder meer tabak te bestrijden, meldde het persbericht. Het persbericht van PMI (waarin de naam Codentify nog niet valt). het persbericht. Een maand later kondigde Interpol Die aankondiging is te vinden in dit persbericht. kondigde Interpol aan te gaan samenwerken met Codentify in het kader van het Interpol Global Register, 'een vooruitstrevende oplossing om de handel in illegale goederen tegen te gaan.' Nogal merkwaardig dat 's werelds grootste politiedienst zich laat financieren door een tabaksfabrikant. Desgevraagd meldt de woordvoerder dat het project helemaal niet is gelanceerd, omdat het niet in lijn was met de 'strategische prioriteiten.' Dergelijke donaties zal Interpol in de toekomst niet meer accepteren, want in zijn nieuwe regels staat dat het geen giften aanneemt van de alcohol-, gok-, seks-, tabaks- en wapenindustrie. Interpol mag tot het inzicht zijn gekomen dat het toch niet zo handig is je in de watten te laten leggen door de tabaksindustrie, andere overheden laten zich nog steeds verleiden. Philip Morris gaf Landrovers aan de Litouwse politie. Deze gift kwam er nadat het Litouwse ministerie van Financiën in juni 2014 een contract met Codentify Artikel over de donaties van Philip Morris aan Litouwen. een contract met Codentify sloot. Eind vorig jaar maakte Philip Morris afspraken met de Spaanse politie Bericht van British Medical Journal over dit contract. afspraken met de Spaanse politie over de financiering van onderwatercamera's en scanners voor de bestrijding van tabakssmokkel. Het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) Het systeem dat ze gebruiken is misleidend en ineffectief Maar is dit allemaal zo erg, als het systeem prima werkt? Nou, dat is sowieso zeer de vraag. Lees bijvoorbeeld de kritiek op Codentify in dit wetenschappelijke artikel. zeer de vraag. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt Codentify 'misleidend en ineffectief' en raadt het gebruik ervan ten stelligste af. Dat is te vinden in deze Q&A over een effectief systeem voor 'track and trace.' ten stelligste af. Met de volgende argumenten: Het is een door de industrie ontworpen systeem, dat niet transparant is, en dat eigenschappen kan hebben waarvan alleen de industrie weet. Het is vooral geschikt om namaaksigaretten te bestrijden, niet om smokkel tegen te gaan. Zelfs voor namaaksigaretten is het niet waterdicht, want de codes zijn makkelijk na te maken. Codentify is in strijd met het door de Europese Unie aangenomen 'Protocol voor de uitbanning van de handel in illegale sigaretten.' Daarin is vastgelegd Dat staat in artikel 8.2 van het protocol. is vastgelegd dat het volgsysteem gecontroleerd moet worden door de partij die het protocol heeft ondertekend (de EU), niet door de industrie. Een glasheldere zaak, zou je denken. Het systeem doet niet wat het moet doen en het voldoet niet aan internationaal geldende afspraken. Einde van Codentify dus? Dat is te vroeg gejuicht. In juli publiceerde de Europese Commissie een eerste verkenning Vind hier de 'Inception Impact Assessment.' eerste verkenning van de opties. De allereerste mogelijkheid Een dergelijke oplossing heeft voordelen, lezen we, zoals 'de dekking van de productie van tabaksartikelen buiten de EU.' Alsof een niet door de tabaksfabrikanten zelf gebouwd systeem dat kunstje niet zou kunnen. Met de industrie in zee gaan zou wel, erkent de verkenning, een 'nadere juridische analyse' vergen of en hoe het verenigbaar kan worden gemaakt met het protocol voor de bestrijding van tabakssmokkel. Alsof het niet glashelder is dat het, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie zonder ruimte voor een greintje twijfel aangeeft, daarmee niet verenigbaar is. die daarin wordt genoemd is een industry operated solution. Lees: Codentify. In het stadje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) Beslissingen in Brussel kosten vaak jaren. Eerst worden er studies van de gevolgen gemaakt en alle belanghebbenden gepolst. Als je het rooskleurig ziet, zeg je dat dit alles bedoeld is om rationele, democratisch gedragen keuzes te maken. Als je achterdochtiger bent, vrees je dat de bureaucratische mallemolen juist als een mistmachine werkt waaruit een voorgekookte beslissing als een onvermijdelijkheid tevoorschijn komt. Op de lange weg naar een besluit over Codentify zijn nu een 'publieke consultatie' en een 'implementatiestudie' de volgende etappes. In de vragenlijst Hier staat de vragenlijst voor de publieke consultatie. de vragenlijst van de consultatie die tot 4 november loopt, is een industry operated solution opnieuw de eerste optie. Een van de twee uitvoerders De twee uitvoerders zijn te vinden in deze notulen van de werkgroep die zich bezighoudt met het sigarettenvolgsysteem. twee uitvoerders van de implementatiestudie is consultancyfirma PwC. Laat dat net de huisauditor Dit vermeldt Philip Morris zelf op zijn website. huisauditor van Philip Morris zijn. Wie de schijn van belangenverstrengeling volledig wil vermijden, had beter een andere uitvoerder gekozen. Maar waarom? Ik vraag het de man die het weten kan Het is een feit waar Luk Joossens fijntjes op wijst, als ik hem in zijn woonkamer spreek. Hij is al decennia de angstgegner van de tabaksindustrie. In de Tobacco Industry Papers De database van documenten uit de tabaksindustrie. Tobacco Industry Papers van openbaar geworden interne documenten van de industrie komt zijn naam 1.500 keer voor. Op zijn afscheidssymposium Over deze 'academische bijeenkomst ter ere van Luk Joossens.' afscheidssymposium vertelde hij dat de industrie eens had afgetast of hij om te kopen was. Nadat hij dat had afgeslagen, waren ze bepaald niet zachtzinnig met hem omgesprongen. Voor zijn strijd tegen tabakssmokkel kreeg hij in 2015 een prijs Persbericht over WHO-prijs voor Joossens. een prijs van de Wereldgezondheidsorganisatie. Hij is niet van plan op zijn lauweren te gaan rusten, nu hij met pensioen is. Waar hij zich vooral op wil richten: Codentify. 'Dit is de belangrijkste beslissing van komend jaar,' zegt hij. 'Als die verkeerd uitpakt, zijn we echt fout bezig.' De race is naar zijn inzicht bepaald nog niet gelopen. De strategie van de tabakslobby zal vooral het masseren van de EU-lidstaten zijn, voorspelt hij. 'Ze hebben contracten gesloten met de ministers van Financiën van Letland, Litouwen en Luxemburg om te gaan werken aan traceerbaarheid. Ze hebben ook nauwe contacten in Polen en Italië. Polen verzette zich sterk tegen de nieuwe Europese tabaksrichtlijn. De Italiaanse premier Matteo Renzi heeft onlangs een nieuwe fabriek geopend Bericht met foto over dit evenement. geopend van Philip Morris in Bologna. Tsjechië heeft ook nauwe banden met Philip Morris. Ze zullen al hun contacten gebruiken om het systeem te promoten.' De lopende publieksraadpleging vindt hij 'een ramp': die stuurt naar Codentify toe. Dat de Commissie een optie serieus neemt die volledig in strijd is met de regels van de Wereldgezondheidsorganisatie, acht hij 'totaal onbegrijpelijk.' Als ik dé man die het weten kan vraag of hij toch niet een verklaring heeft, zwijgt hij. Dan zegt hij: 'Ik weet het echt niet.' Het is een raadsel waarom de Europese Commissie het lonken naar de tabaksindustrie niet kan laten. Voor wat grijpstuivers? Uit gebrek aan ethisch inzicht? Hoe het ook zij, één ding is zeker: oh oh oh oh daar kwam narigheid van. Regel uit het lied 'Zij kon het lonken niet laten' van Wim Sonneveld. oh oh oh oh daar kwam narigheid van. Het dorpje Menen op de grens tussen België en Frankrijk. Foto: Franky Verdickt (voor De Correspondent) Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Schrijf je in voor mijn persoonlijke nieuwsbrief en ontvang een e-mail als er een nieuw artikel verschijnt. Schrijf je hier in Meer lezen? Hoe twee miljard dollar van de tabaksindustrie achter een Brussels rookgordijn verdwijnt De vier grootste tabaksproducenten ter wereld maken ruim twee miljard dollar aan de EU over voor de bestrijding van tabakssmokkel. Maar niemand weet waar dat geld precies voor wordt gebruikt en of de tabaksindustrie voordelen geniet in ruil voor haar vrijgevigheid. Ook de methodes van het Europees Bureau voor fraudebestrijding liggen onder vuur. Documenten in handen van De Correspondent laten zien hoe de organisatie op belangrijke vragen het antwoord schuldig blijft. Meer over de contracten tussen de tabaksindustrie en de Europese Commissie Dalligate: de val van een eurocommissaris en het masterplan van de tabakslobby Twee jaar geleden werd eurocommissaris John Dalli gedwongen af te treden. Hij zou 60 miljoen aan smeergeld van een tabaksbedrijf hebben gevraagd in ruil voor afgezwakte regels. Documenten in handen van De Correspondent en informatie uit een recent uitgezonden Franse documentaire maken aannemelijk dat zijn val heel andere oorzaken had dan zijn vermeende misdragingen. Lees hier het verhaal over Dalligate 4 × gedeeld Facebook Twitter LinkedIn Whatsapp E-mail Link November 2, 2016 04:45 Vind jij het belangrijk dat verhalen als deze gemaakt worden? De Correspondent bestaat dankzij onze 47.000 leden. Jij kunt ons ook mogelijk maken. Sluit jij je ook aan? Ja, ik word lidAl lid? Log in Over ons Over De Correspondent Colofon Vacatures Voorwaarden Contact En verder Kiosk Evenementen Veelgestelde vragen Cadeaulidmaatschappen Word lid Volg De Correspondent