Conclusies van de Raad over de EU-aanpak van gedwongen ontheemding en ontwikkeling

• 1. 

  Wereldwijd zijn meer dan 60 miljoen mensen - vluchtelingen en intern ontheemden - verdreven door conflicten, geweldpleging en schendingen van mensenrechten. In het licht van de vluchtelingen- en migratiecrisis waardoor ook Europa wordt getroffen, is dat voor de Raad een grote bron van zorg. Klimaatverandering, natuurlijke en door de mens veroorzaakte rampen, alsook een gebrek aan mogelijkheden tot ontwikkeling of aan menselijke veiligheid vormen in dit verband extra uitdagingen. De Raad wijst erop dat 86 % van de vluchtelingen in de wereld in ontwikkelingsregio's leeft en dat de minst ontwikkelde landen (MOL’s) 25 % van alle vluchtelingen herbergen. De Raad herhaalt zijn toezegging om te streven naar vreedzame oplossingen voor de conflicten en naar duurzame en waardige oplossingen voor vluchtelingen en intern ontheemden, waaronder veilige vrijwillige terugkeer, en wijst andermaal op het belang van preventie en capaciteitsopbouw als bouwstenen voor weerbaarheid.

• 2. 

  De Raad herinnert aan zijn conclusies van 19 juli 2013 inzake de dialoog op hoog niveau van 2013 over migratie en ontwikkeling en over de verruiming van het verband tussen ontwikkeling en migratie, alsmede aan zijn conclusies van december 2014 over migratie in de ontwikkelingssamenwerking van de EU, waarin hij pleit voor "een samenhangende en gecoördineerde ontwikkelingsaanpak van vraagstukken inzake vluchtelingen en intern ontheemden, en voor het waarborgen van passende reacties in de vorm van financiering". Deze vraag werd herhaald tijdens de zitting van de Raad van 26 mei 2015.

• 3. 

  De Raad beklemtoont dat er nu dringend kordate beleidsmaatregelen moeten worden genomen om langdurige toestanden van ontheemding aan te pakken, en is derhalve ingenomen met de mededeling van de Commissie "Waardig leven: van afhankelijkheid van steun tot zelfredzaamheid. Gedwongen ontheemding en ontwikkeling".

• 4. 

  De Raad erkent dat gedwongen ontheemding ernstige gevolgen heeft, niet alleen voor de ontheemden en hun families, maar ook voor de ontvangende landen en gemeenschappen. Het humanitaire systeem alleen kan geen oplossing bieden voor de groeiende en veranderende behoeften van de gedwongen ontheemden en van de landen en gemeenschappen die hen ontvangen, zeker niet als meer crises langer aanhouden. Gedwongen ontheemding is een probleem uit het oogpunt van politiek, mensenrechten, veiligheid, ontwikkeling en economie, dat nog wordt verergerd door smokkel, mensenhandel en uitbuiting. Deze kwestie moet worden aangepakt vanuit een op behoeften gebaseerde invalshoek in combinatie met een op rechten gebaseerde aanpak die alle mensenrechten omvat, via ondersteuning van ontwikkeling op lange termijn, waarbij in de regel, indien dat mogelijk is, reeds in een vroeg stadium de actoren op het gebied van ontwikkeling, ook de lokale, worden betrokken, en dat gedurende de gehele crisis, als een gecoördineerde en coherente aanvulling op de humanitaire benadering, en ondersteund door een politieke dialoog. Er dient te worden gestreefd naar duurzame mondiale en lokale oplossingen voor ontheemden door de dieperliggende oorzaken aan te pakken en iets aan de lange duur van gedwongen ontheemding te doen, teneinde verbetering te brengen in hun bestaan en van steunafhankelijkheid te gaan naar zelfredzaamheid. Anderzijds moeten de ontvangende landen en gemeenschappen adequate en langdurige ondersteuning krijgen, en moeten zij tegelijkertijd zoveel mogelijk baat kunnen vinden bij hetgeen de ontheemden kunnen bieden. Een sterkere strategische en operationele band tussen ontwikkelings- en humanitaire benaderingen zou moeten worden nagestreefd om een kader voor brede partnerschappen te creëren die een betere bescherming bieden en duurzame sociale en economische kansen scheppen, met inbegrip van onderwijs op alle niveaus, voor de gedwongen ontheemden en hun gastgemeenschappen, rekening houdend met de prioriteiten, financiële omstandigheden en behoeften van de landen en gemeenschappen die gedwongen ontheemden opvangen.

Een coherente, op ontwikkeling gebaseerde aanpak van gedwongen ontheemding

• 5. 

  De Raad is ingenomen met de aanpak en richtsnoeren, die het potentieel van vluchtelingen en binnenlandse ontheemden erkennen om actief bij te dragen en deel te nemen aan de economie en de samenleving van de ontvangende landen en gemeenschappen, totdat een veilige terugkeer mogelijk is. De Raad is van mening dat de regeringen van de gastlanden gesteund moeten worden bij het aannemen en uitvoeren van nationale rechtssystemen en beleidsmaatregelen die in overeenstemming zijn met de internationale normen en bevorderlijk zijn voor de zelfredzaamheid van ontheemden, en zodoende hun rechten en menselijke waardigheid garanderen. De EU zal, in het kader van nationale en lokale ontwikkelingsplannen, samenwerken met de regeringen en lokale overheden van de gastlanden bij de geleidelijke uitvoering van de plannen en beleidsmaatregelen voor de sociaaleconomische integratie van de gedwongen ontheemden. Toegang tot arbeidsmarkt, onderwijs en diensten zijn in dit verband van cruciaal belang. Dit werk moet worden gebaseerd op partnerschappen met alle ontwikkelingsactoren, met inbegrip van diaspora. De betrokkenheid van plaatselijke maatschappelijke organisaties en de particuliere sector, bijvoorbeeld door publiek-private partnerschappen, is van cruciaal belang om de broodnodige diensten en mogelijkheden te bieden voor werkgelegenheid, ondernemingen en investeerders voor zowel de gedwongen ontheemden als hun gastgemeenschappen. Deze inspanningen moeten worden geschraagd door solidariteit, lokale inbreng, duurzaamheid en eerbiediging van de mensenrechten, en stoelen op alle concrete economische en sociale lessen die getrokken kunnen worden uit de opvang van vluchtelingen en intern ontheemden.

• 6. 

  De Raad verbindt zich ertoe en verzoekt de EU en haar lidstaten, alsmede de internationale actoren om gedwongen ontheemden en hun gastgemeenschappen systematisch integraal te betrekken bij het ontwerpen, programmeren en uitvoeren van internationale samenwerking en bijstandsinterventies. Interventies ter ondersteuning van duurzame oplossingen moeten contextgebonden zijn en afgestemd zijn op de specifieke behoeften en de kwetsbaarheden van de gedwongen ontheemden, los van de wettelijke status. De vroegtijdige betrokkenheid en nauwe coördinatie van de politieke en ontwikkelingsactoren bij het uitbreken van een crisis moet de regel zijn, als aanvulling op en voortzetting van de humanitaire noodhulp en de eerste herstelmaatregelen, met volledige eerbiediging van het internationaal humanitair recht, het internationaal vluchtelingenrecht en het internationaal recht inzake de mensenrechten. Dit is in overeenstemming met de toezegging dat niemand wordt achtergelaten, die is verankerd in de agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling, door empowerment van de meest kwetsbaren, inclusief vluchtelingen en intern ontheemden. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan vrouwen, jongeren, kinderen en kwetsbare groepen zoals personen met een handicap. Onderwijs is in dit verband van cruciaal belang, als onderdeel van een langetermijnperspectief.

• 7. 

  De Raad erkent dat duidelijk feitenmateriaal, gezamenlijke beoordelingen van ontwikkeling en humanitaire situaties, betrouwbare gegevens en een alomvattende analyse van vluchtelingen- en migratiestromen, mede van de effecten op gastgemeenschappen, van cruciaal belang zijn voor het uitstippelen van een empirisch onderbouwd en resultaatgericht beleid. Om dit te verbeteren zullen de Commissiediensten en de lidstaten samenwerken met alle betrokken actoren.

• 8. 

  Een coherentere aanpak is gericht op het verbeteren van de relevantie, efficiëntie en kosteneffectiviteit van EU-bijstand bij langdurige ontheemdingssituaties — als gecoördineerde aanvulling op humanitaire hulp om tegemoet te komen aan de behoeften op de korte en middellange termijn, waarbij gebruik wordt gemaakt van ontwikkelingsmethoden die ook langetermijnperspectieven omvatten en die de waardigheid van de ontheemden respecteren en hun zelfredzaamheid, alsook de veerkracht van de gastgemeenschappen en gastlanden bevorderen, met volledige inachtneming van de humanitaire beginselen als grondslag van humanitaire hulp.

Volgende stappen en de weg vooruit

• 9. 

  De Raad constateert dat er — als onderdeel van de Europese agenda voor migratie — belangrijke nieuwe programmatische en financieringsinstrumenten worden ontwikkeld die onmiddellijke hulp koppelen aan steun voor ontheemden en gastlanden op de middellange en lange termijn. Deze omvatten onder meer de speciale EU-trustfondsen, de Faciliteit voor vluchtelingen in Turkije, de toekomstige akkoorden met de gastlanden, zoals Jordanië en Libanon, en de regionale ontwikkelings- en beschermingsprogramma’s (RDPP) in het Midden-Oosten, de Hoorn van Afrika en Noord-Afrika. In dit verband ziet de Raad uit naar komende herzieningen, waaronder die van de financieringsinstrumenten, als leidraad voor de EU-programmering, zodat de diepere oorzaken beter op passende wijze kunnen worden aangepakt, en de langetermijnperspectieven voor gastgemeenschappen, vluchtelingen, intern ontheemden, alsmede personen die vrijwillig terugkeren, kunnen worden verbeterd. Daartoe roept de Raad de Commissiediensten en de EDEO op nauwer met de partnerlanden samen te werken bij de uitvoering van relevante programma’s, overeenkomstig internationale overeenkomsten.

• 10. 

  De EU streeft naar een beleidskader voor een doeltreffender, contextspecifieke en waardige reactie op het wereldwijde probleem van gedwongen ontheemding, en naar een maximale impact van de EU-steun aan vluchtelingen en intern ontheemden, in overeenstemming met de Europese agenda voor migratie, met bijzondere nadruk op langdurige ontheemding als probleem van langetermijnontwikkeling. De bestrijding van geweld tegen vrouwen moet een prioriteit zijn. Er moet worden voortgebouwd op hetgeen de gastlanden, internationale organisaties en maatschappelijke organisaties reeds doen om een geïntegreerd pakket van maatregelen op te stellen: onderwijs, basisvoorzieningen, levensonderhoud, kansen op fatsoenlijk werk, instrumenten van de particuliere sector, handel en bijzondere aandacht voor de bescherming, in het bijzonder van kinderen, en de volledige participatie van de ontheemden, met name van de meest kwetsbare groepen. Dit zal aanzienlijke inspanningen van de EU en de volledige samenwerking van de landen in kwestie vergen, maar dat zijn omstandigheden die de EU en de lidstaten, mede met steun van internationale financiële instellingen (IFI’s), waaronder de Europese Investeringsbank, kunnen helpen te creëren door middel van innovatieve en effectieve ontwikkelingssamenwerking, economische bijstand en investeringen in infrastructuur en bedrijven, alsook politieke dialoog en actie.

• 11. 

  De Raad verwelkomt de wereldtop over humanitaire hulp van mei 2016 onder leiding van de VN, met inbegrip van de agenda voor de mensheid, gepresenteerd in het verslag van de secretaris-generaal van de VN, en de bijeenkomst op hoog niveau over vluchtelingen en migranten in het kader van de Algemene Vergadering van de VN in september 2016, die politieke, ontwikkelings- en humanitaire actoren de kans bieden zich aan een meer samenhangende en alomvattende mondiale aanpak van gedwongen ontheemding te committeren als onderdeel van de bredere agenda op het gebied van migratie.

• 12. 

  De Raad roept de Commissiediensten, de EDEO en de lidstaten op het nieuwe beleidskader voor gedwongen ontheemding uit te voeren door de nodige politieke, beleidsmatige, wettelijke en financiële stappen te zetten, gevolgd door concrete actie en een resultaatgerichte follow-up daarvan. De Raad roept de Commissiediensten en de EDEO tevens op om hem vanaf 2016 regelmatig verslag uit te brengen over de genomen maatregelen en de stand van de uitvoering, en om betrokkenheid van de belanghebbenden te bevorderen.

[1] 12415/13.

[2] 16901/14.