Ver na Troelstra
Troelstra zou er van opkijken.
Als het nieuwe plan van de PvdA voor modernisering van het koningschap iets duidelijk maakt, is het wel hoe lang geleden sociaaldemocraten de republiek wilden afkondigen.
Op het eerste gezicht oogt het voorstel van de adviescommissie onder aanvoering van staatsrechtkenner prof.dr. J.Th.J. van den Berg i revolutionair. Heel breed is het uitgelegd als een nieuwe linkse poging om de politieke macht van de koning te fnuiken. Maar wie scherp kijkt, kan maar tot één conclusie komen: de PvdA wil niet zo verschrikkelijk veel veranderen aan het koningschap zoals het onder koningin Beatrix vorm heeft gekregen.
Zeker, er worden enkele veranderingen gesuggereerd. De eerste is dat de Koning niet langer voorzitter van de Raad van State zal zijn. En de tweede komt er op neer dat het voortouw bij kabinetsformaties bij de Tweede Kamer komt te liggen.
Dat zijn twee plannen die niet zo veel om het lijf hebben.
Het koninklijke voorzitterschap van het hoogste adviesorgaan, tevens bestuursrechter in laatste instantie, is louter symbolisch. Al sinds jaar en dag bemoeit het staatshoofd zich niet met wat binnen de Raad van State omgaat. Het mocht zelfs al een tijdje wettelijk niet.
Dat de Tweede Kamer na verkiezingen een formateur of informateur moet gaan aanwijzen - Plan II - is iets dat al veertig jaar mogelijk is. Gevolg van een motie van de KVP’er Kolfschoten, maar na 1971 nooit in de praktijk gebracht. Ook niet toen de PvdA het kon. Zelfs vorig jaar heeft fractieleider Cohen geen poging ondernomen.
De PvdA laat - dat is het belangrijkste onderdeel van het advies - de kern van de constitutionele monarchie in stand. Volgens het plan van de commissie-Van den Berg blijft de koning deel uit maken van de regering. Er zijn veel goede redenen voor, zoals de commissie aangeeft. Alleen al dat in een parlementaire democratie als de Nederlandse de Tweede Kamer via de ministeriële verantwoordelijkheid zicht moet houden op het doen en laten van het koningshuis. Wie die constitutionele banden doorknipt - het kern van een zgn. ceremonieel koningschap, een koning die buiten de regering staat - loopt het risico dat de monarchie op een kwade dag wordt uitgespeeld tegen kabinet en kamer. Dat wilde iets als Thorbecke i nou juist voorkomen…
Het is daarom meer dan verstandig dat sociaaldemocraten niet meegaan met die veel gehoorde, veel te gemakzuchtige en vooral ondoordachte pleidooien voor een koning-buiten-de-regering: van SP via D66 en GroenLinks tot PVV. Door de opstelling van de PvdA lijken dat soort al te drastische moderniseringplannen in de Tweede Kamer niet op een meerderheid te kunnen rekenen.
De PvdA als steunpilaar van de constitutionele monarchie - dat had Troelstra i bijna honderd jaar geleden niet durven denken, vermoed ik.
Jan Schinkelshoek (adviseur van het Montesquieu Instituut en oud-lid van de Tweede Kamer voor het CDA. Hij was o.a. woordvoerder over constitutionele zaken)
augustus 2011
Deze bijdrage verscheen in de Hofvijver van 29 augustus 2011.