Onderhandelen met Iran: een gevaarlijk schaakspel

De diplomatieke verhouding tussen Iran en het Westen staat op scherp. De VS schaarde zich maandag klip en klaar achter de oppositie, die weer massaal de straat op ging. De Nederlandse minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken noemde het Iraanse regime eerder 'barbaars'.

Hoe om te gaan met het Iraanse regime? Minister Hillary Clinton i van Buitenlandse Zaken kiest voor de vlucht naar voren. Zij zei maandag te hopen dat de protesten in Iran - net als in Egypte - leiden tot meer openheid. Duizenden Iraniërs demonstreerden in Teheran tegen de Iraanse machthebbers. Bij de protesten vielen twee doden en raakten tientallen mensen gewond.

Diplomatie opgeschort

De verhouding tussen Iran en het Westen staat al langer op scherp. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken riep onlangs zijn ambassadeur uit Iran terug, omdat hij zich misleid voelt door het regime. Het kabinet slaagde er niet in om de ophanging van de Nederlands-Iraanse Zahra Bahrami te voorkomen.

Van diplomatie - zelfs 'stille diplomatie' - lijkt de laatste weken geen sprake. Maar de banden helemaal doorsnijden is niet mogelijk, vindt ook de EU, die schande sprak van de ophanging van Bahrami. In de Iraanse gevangenissen zitten nog veel meer Nederlanders, Britten, Duitsers en Fransen, die afhankelijk zijn van de steun van hun regering.

Ze worden bijna allemaal beschuldigd van spionage en het ondermijnen van de nationale veiligheid. Zoals de drie Amerikaanse rugzaktoeristen, die in juli 2009 werden opgepakt, nadat ze - vermoedelijk per ongeluk - de grens tussen Irak en Iran waren gepasseerd.

De Verenigde Staten waren des duivels, maar Iran hield de drie gewoon in de cel. Tot september vorig jaar toen een van hen, Sarah Shourd, in ruil voor een forse borgsom werd vrijgelaten om gezondheidsredenen. Op 6 februari is het proces tegen de andere twee Amerikanen begonnen.

Onvoorspelbaar

Onderhandelen met Iran over de vrijlating van gevangenen is als schaken met een wispelturige tegenstander. Soms doet het regime een opmerkelijke zet. Zo wilde president Mahmoud Ahmadinejad i de Amerikanen wel ruilen voor Iraniërs die in de Verenigde Staten vastzitten. Het Witte Huis heeft altijd ontkend dat er over zo'n deal is gesproken. Overigens hebben de VS en Iran geen directe diplomatieke banden; Washington laat zich in Iran vertegenwoordigen door Zwitserland.

Vorig jaar nog werd de Franse docente Clotilde Reiss (24) vrijgelaten. Ze zou tijdens het volksprotest in 2009 foto's van demonstranten naar de Franse ambassade in Teheran hebben doorgestuurd. Reiss hing een gevangenisstraf van 10 jaar boven het hoofd, maar werd in ruil voor 300.000 dollar vrijgelaten. Niet toevallig liet Frankrijk 48 uur later een Iraanse gevangene vrij.

Publiciteit

Helemaal machteloos staan de landen niet in hun onderhandelingen met Iran. Publiciteit is een machtig wapen waar het regime gevoelig voor is. De Iraans-Amerikaanse journaliste Roxana Saberi werd in 2008 gearresteerd op verdenking van spionage. Saberi ontkende en ging in hongerstaking. Westerse media en mensenrechtenorganisaties spraken er schande van en Saberi werd na vijf maanden vrijgelaten.

Opvallend, want gevangenen met een dubbele nationaliteit hebben het lastig in Iran. Iran erkent die dubbele nationaliteit niet en duldt geen bemoeienis van buitenaf met de 'eigen' staatsburgers. Dat speelt ook de Canadees-Iraanse Saeed Malekpour (35) parten. Hij is tot de doodstraf veroordeeld, omdat hij pornowebsites zou hebben ontwikkeld. Canada kan tot dusver niets voor hem doen.

In de zaak tegen de Iraans-Nederlandse Al-Mansouri, een terrorist in de ogen van Iran, is Nederland er wél in geslaagd de straf te beïnvloeden. De doodstraf voor al-Mansouri is na Nederlandse inmenging uiteindelijk omgezet in een gevangenisstraf van dertig jaar. Er zijn geruchten dat die straf nu is omgezet naar 15 jaar.

Kortom, het Iraanse regime reageert onvoorspelbaar. Sommige gevangenen komen vrij na grote internationale druk. Anderen worden jarenlang opgesloten. Onderhandelen met Teheran is ongewis. Maar tegelijkertijd een zaak van leven of dood.