EU bestrijdt crises zonder eigen regering

Er komt geen Europese regering die de eurocrisis te lijf gaat. Wel gaan de landen van de eurozone in elkaars kaarten kijken. Zij die de normen niet naleven krijgen met sancties te doen. De stresstests van de banken worden openbaar gemaakt. Dat is besloten tijdens de Europese Raad i van 17 juni in Brussel. Wellicht was premier Jan Peter Balkenende i er voor het laatst bij.

Het offensief van de Franse president Nicolas Sarkozy i voor de creatie van een ‘gouvernement économique’ voor de eurozone is mislukt. Tegelijk dreigt een uiteenspatten van de eurozone als gevolg van de onbeheersbare schuldenlast van de zuidelijke landen. Toch willen veel hoofdsteden hun autonomie op economisch gebied niet poolen om zo’n ramp te voorkomen. Zij vrezen dat een aparte regering van de landen met de euro de onafhankelijke rol aantast van de Europese Centrale Bank i (ECB).

Wel gaan alle EU-landen voortaan ieder voorjaar hun conceptbegroting voorleggen aan de Europese Commissie i. Bovendien worden de stresstests van de grote banken einde juli publiek gemaakt. Deze tot voor kort onbespreekbare maatregelen moeten het vertrouwen in de financiële wereld herstellen.

De conclusies van de Europese Raad i van 17 juni in Brussel bevatten nog meer suggesties om een nieuwe Griekse eurocrisis te voorkomen. Na de zomervakantie worden deze plannen uitgewerkt. Dat gebeurt door een brede werkgroep onder leiding van Herman Van Rompuy i, de voorzitter van de Europese Raad.

De tegenstanders van een economische regering in Berlijn, Londen, Den Haag en andere noordelijke hoofdsteden verdenken de Fransen er van de rol van de ECB te willen ondergraven. Daar zijn de landen met traditioneel een harde nationale munt mordicus tegen. Deze landen zien de politiek onafhankelijke ECB als garantie voor stabiliteit en een lage inflatie.

Londen is tegen omdat het de euro ter wille van het Britse pond graag bagatelliseert. De Britten en de Polen zijn bovendien tegen een aparte regering van de landen van de eurozone omdat die zichtbaar maakt dat zij, zonder euro, eigenlijk 2^e klasse lidstaten zijn. ‘Wij accepteren geen exclusieve elite binnen de EU’, aldus de Poolse premier Donald Tusk i.

Raadsvoorzitter Herman Van Rompuy vreest dat een economische regering een breuklijn aanbrengt in de Europese Unie i. Uiteraard zijn de Commissie en het Europees Parlement tegen een economische regering omdat die hen aan de kant zet. ‘De Europese Commissie is de eigenlijke coördinator van de EMU i’, aldus Jerzy Buzek i, voorzitter van het Europees Parlement in zijn  toespraak tot de Raad.

Wie het Verdrag van Lissabon i onbevooroordeeld leest krijgt inderdaad de indruk dat er al een ‘economische regering’ is. De Commissie heeft verdragsmatig belangrijke bevoegdheden bij het beheer van de EMU i. Tevergeefs had het Europees Parlement in een breed gedragen resolutie tevoren gevraagd dit alles intact te laten.

Het parlement vroeg de Europese Raad om de klassieke ‘communautaire methode’ te bevestigen als basis voor het functioneren van de Unie. Die bevestiging bleef echter uit. Voorzover valt na te gaan nam alleen het piepkleine Luxemburg het in de Raad uitdrukkelijk voor de ‘communautaire methode’ op.    

Inmiddels geven de Fransen niet op. Successieve regeringen van rechtse en linkse signatuur pleiten daar al jaren voor een economische regering van de landen met de euro. Daaruit is in 1998 de Eurogroep i geboren waar het Verenigd Koninkrijk toen al tegen was. ‘l’UE cherche toujours son gouvernement économique’  aldus een vette kop in de Franse Libération daags na de top in Brussel.

De krant wijst er op dat Sarkozy heeft gezegd blij te zijn ‘dat de eerste elementen van de beoogde ‘gouvernement économique’ zijn overeengekomen’. Wellicht is de wens de vader van de gedachte. De slotverklaring spreekt alleen over ‘een krachtiger economische governance’.

Minister-president Jan Peter Balkenende zei in zijn persconferentie dat ‘governance’ iets heel anders betekent dan ‘gouvernement’ ofwel ‘regering’. Sarkozy wil(de) een regering samengesteld uit de staatshoofden of regeringsleiders van alleen de landen van de eurozone met een zetel in Parijs. Dat is dus een nieuwe instelling. Invloedrijke zuidelijke regeringsleiders zoals de Spanjaard José Luis Zapatero i en de Italiaan Silvio Berlusconi i steunen Sarkozy.

Kanselier Angela Merkel i heeft Sarkozy op 14 juni tijdens vooroverleg Sarkozy het idee van een economische regering als ‘politiek onhaalbaar’ uit het hoofd gepraat. Zij kon dat doen omdat daarvoor unanimiteit nodig is tussen de staatshoofden en regeringsleiders. Merkel van haar kant moest haar plan loslaten om de landen die voortdurend uit de pas lopen uit de eurozone te kunnen zetten.

Zij wilde dit verdragsmatig vastleggen. Daarvoor ontbreekt in de Unie eveneens de vereiste unanimiteit. De Europese Raad is het er nu over eens dat de beoogde ‘economic governance’ álle EU-landen omvat en niet alleen die van de eurozone. Merkel gaf op haar persconferentie in Brussel hieraan een opmerkelijke uitleg.

‘Er is overeenstemming dat een aantal kwesties die tot nu toe in de specifieke Ministerraden speelden –zoals het toezicht op de overheidstekorten, innovatiebeleid, energiepolitiek –naar de Europese Raad gaan.

Dat is wat Frankrijk en Duitsland een economische regering noemen. Laten wij nu maar eens zien hoe dat werkt’, aldus Merkel’s tegenover Frankrijk verzoenende taal. De Britse conservatieve premier David Cameron i die hier debuteerde, kan leven met dit besluit omdat alle lidstaten aldus meepraten, zo zei hij.

Premier Balkenende repte op zijn persconferentie  met geen woord over de uitleg van Merkel. Nederland wil niet horen van meer macht voor de Europese Raad. Balkenende had trouwens gelijk. In de slotconclusies is de uitleg die Merkel aan het besprokene gaf niet terug te vinden.

De Luxemburgse premier Jean-Claude Juncker i die al vijftien jaar in de Europese Raad zit, concludeerde dat er over een economische regering (waar hij tegen is) helemaal niets is besloten. ‘Laat ze eerst ‘s een definitie geven van wat zij met een economische regering precies bedoelen’, mompelde Juncker toen hij de vergadering binnenstapte.

Deels op basis van voorbereidend Frans-Duitse beraad namen de 27 nationale leiders in Brussel bijeen de volgende besluiten.

• - 

  Vóór eind juli publiceert het Europees Comité van Toezichthouders op de Banken (CEBS) de resultaten van de stresstest die 25 internationale banken in de EU ondergaan. Via deze ongekende openheid wil de overheid tonen dat de solvabiliteit van deze financiële reuzen in orde is.   
• - 

  Banken gaan een speciale belasting betalen. De opbrengst dient als reserve voor crisissituaties. De EU en de VS willen de banktaks op basis van een akkoord in de G20 i wereldwijd invoeren. Of dat lukt is onzeker. Australië, Brazilië, Canada, China en Japan liggen dwars. Europa maakt invoering van de taks daarvan niet afhankelijk. Veel minder vast staat het Europese plan voor een wereldwijde heffing op financiële transacties. Het VK is daar tegen. 
• - 

  Er komen meer verfijnde Maastrichtnormen. Een land dat zijn pensioenverplichtingen via kapitaaldekking (dus als reserve) heeft geregeld (zoals Nederland) wordt voortaan anders beoordeeld dan een land zonder veel pensioenreserves zoals Frankrijk.
• - 

  De nationale overheden leggen in het voorjaar hun voorlopige begrotingsplannen en verwachte economische ontwikkeling ter beoordeling voor aan de Commissie. Nederland was daar aanvankelijk tegen. De maatregel betreft volgens Balkenende vooral de landen die achter lopen op de normen van het Stabiliteits en Groeipact i (SGP). 
• - 

  Het mag niet langer mogelijk zijn dat een regering jarenlang vervalste economische gegevens naar Eurostat i stuurt (zoals Griekenland deed).
• - 

  Zowel het preventieve deel van het SGP als het corrigerende deel worden met sancties versterkt. Kortom versterking van de budgettaire discipline. Hoe dat verloopt bleef nog onduidelijk. Tot nu toe beslissen de eurolanden zelf over toepassing van de sancties. Daarom zijn ze nog nooit toegepast. President Jean-Claude Trichet i van de ECB wil dat sancties min of meer vanzelf ingaan als een nationale overheid in gebreke blijft.
• - 

  Een Europees scorebord gaat de verschuivingen in de concurrentieverhoudingen zichtbaar (dus bespreekbaar) maken.

Wie de conclusies van de bijeenkomst leest denkt ‘waarom is die tekst zo wollig?’. Het antwoord is eenvoudig: de regeringen die jarenlang aan de vereisten van het SGP hebben voldaan willen zich niet laten knevelen om de zondaars te dwingen hun leven te beteren. Anderzijds geeft bovenstaande waslijst de richting aan waarheen de EU koerst. Bij de Europese Raad van oktober zal voorzitter Van Rompuy een uitgewerkte aanpak presenteren.

Inzet: hoe een landencrisis zoals met Griekenland  in de toekomst te voorkomen. De Commissie, de ECB en uiteraard de regeringen worden door Van Rompuy tevoren uitvoerig geconsulteerd. Na die Europese Raad van oktober komt de Commissie met de officiële voorstellen.

Daarover spreken de Europese Ministerraad en het Europees Parlement in de loop van 2011 het laatste woord. Wat daaruit voortkomt is bindende wetgeving voor alle 27 EU-lidstaten. Herziening van het SGP vereist geen verdragswijziging. 

Van Rompuy verklaarde na afloop voor de media dat de vergadering vastbeslotenheid had getoond om tot een gezamenlijke koers te komen. ‘Iedereen erkent nu dat de besluiten van één land tegelijk alle andere landen raken’. Dat oordeel sloeg overigens eigenlijk meer op de vorige vergadering op 7 mei.

Daaruit is het Europees Stabiliseringsfonds van totaal 750 miljard euro voortgekomen. Commissievoorzitter José Manuel Barroso kondigde nog deze zomer eigen voorstellen aan om het beheer van de eurozone en het economisch beleid te verbeteren.

Deze demonstratie van harmonie na afloop van de Europese Raad is gebruikelijk. Zij doet er niets aan af dat Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk voor de bijeenkomst fundamenteel verschillende opinies ventileerden.

Tijdens de vergadering zijn die meningsverschillen bijgelegd dan wel verzwegen. Inmiddels heeft Duitsland ongekende bezuinigingen van 80 miljard euro op zijn begroting aangekondigd. Frankrijk daarentegen bezuinigt voorlopig niet. Sarkozy heeft kritiek op de volgens hem eenzijdige aanpak van zijn oosterburen.

Omstreden ‘striptease’ banken

Is publicatie van de stresstests van de 25 grote systeembanken (die essentieel zijn om de economie draaiende te houden) zoals ING vertrouwenwekkend? Bij zo’n test wordt gekeken hoe het een bank zou vergaan onder extreme omstandigheden. Behalve onverwacht is dit echter een riskant besluit. Onverwacht omdat dit tot voor kort onbespreekbaar was wegens de risico’s. Wat te doen wanneer blijkt dat banken niet echt tegen een stootje kunnen? Volgt dan de gevreesde ‘run op de bank’?

‘De betrokken overheden zullen dan met garanties optreden’, aldus Balkenende. Riskant is de openbaarmaking bovendien omdat de nationale toezichthouders de tests afnemen. Bij gebrek aan Europese normen hanteren zijn uiteenlopende maatstaven. Topdirecteur Bruggink van de Rabobank sprak van een ‘overhaast besluit dat de onzekerheid alleen maar zal  doen toenemen’.

Overigens hebben in oktober vorig jaar 22 grote banken al zo’n test ondergaan. Toen is alleen bekend gemaakt dat er geen probleem was gevonden. De openbaarmaking komt er vooral op aandringen van Spanje. Dat land gaat volgens speculanten de kant op van het failliete Griekenland. De Spaanse regering zegt dat zijn banken in feite gezond zijn. Overwogen wordt overigens later ook de stresstest van de vele kleinere banken in de EU openbaar te maken.

• - 

  De Europese Raad heeft zonder veel discussie de ’Europa 2020-strategie’ voor meer banen en duurzame economische groei vastgelegd. Er zijn vijf kerndoelen:
• - 

  Drie op de vier mensen tussen 20 en 64 aan betaald werk helpen;
• - 

  Minimaal drie procent van het BNP besteden aan onderzoek en ontwikkeling;
• - 

  De uitstoot van broeikasgassen vergeleken met 1990 met twintig procent verminderen;
• - 

  De schooluitval onder de tien procent brengen zodat veertig procent van de jeugd minstens middelbaar onderwijs voltooit;
• - 

  De armoede wegwerken van twintig miljoen personen in de EU.

Ieder land bepaalt zelf welke maatregelen het zal nemen om bovenstaande doelstellingen te bereiken. Overtuigend is de overeengekomen aanpak daardoor niet. Prime Minister Cameron sloeg de spijker op de kop toen hij er op wees dat de begrotingsdiscipline het onmogelijk maakt om tegelijk EU2020 te realiseren.

EU 2020 komt in de plaats van de Lissabonstrategie. Dit plan uit 2000 waarmee Europa de Verenigde Staten in 2010 economisch had willen kloppen is mislukt.

De Raad gaf het groene licht voor onderhandelingen met IJsland over toetreding tot de EU. Dat land wil lid worden omdat het anders de economische crisis niet aankan. Vastgelegd is wel dat Reykjavik al zijn verplichtingen nakomt.

Vanwege de ondergang van de bank Icesave hebben Nederland en het Verenigd Koninkrijk vier miljard euro spaargeld van IJsland tegoed. Balkenende onderstreepte dat Nederland op ieder moment met een veto de onderhandelingen kan stilleggen zou IJsland in gebreke blijven.

Estland mag ‘dank zij een gezond economisch en financieel beleid’ komend Nieuwjaar toetreden  tot de eurozone, zo besloot de Europese Raad.

Voor minstens vier regeringsleiders was dit de wellicht laatste bijeenkomst. Behalve Balkenende betreft het Robert Fico i (Slowakije), Matti Vanhanen i,  (Finland) en Yves Leterme i (België). Dit feit is door voorzitter Van Rompuy gemarkeerd. Balkende zei na afloop dat het bijzondere jaren waren waarin veel is gebeurd.

Belangrijk was in 2004 de uitbreiding met twaalf landen waardoor Europa een andere toekomst kreeg. ‘Vanaf  het begin merkte ik dat de contacten tussen Frankrijk en Duitsland hier belangrijk zijn’. Balkenende heeft geen probleem met de Frans/Duitse as ‘zolang ze maar niet dominant wordt op alle fronten’.

Voorzitter Van Rompuy, waarrond de aanvankelijke kritiek is verstomd, wil zowat maandelijks gaan vergaderen. Normaal komt de Europese Raad vier keer per jaar bijeen. Nederland is niet gelukkig met al die extra meetings heeft Balkenende gezegd.

Er zijn al vergaderingen gepland voor september, oktober, december, februari en maart. Barst de crisis rond Griekenland of andere zuidelijke landen weer los dan volgt extra beraad. Van Rompuy heeft toestemming om dan een extra top van de landen van de Eurogroep bijeen te roepen.

Niet de vaste voorzitter van de Eurogroep, premier Juncker, maar Van Rompuy is dan de voorzitter. Zo zet de ‘grijze muis’ Van Rompuy zoals zijn critici hem eens noemden, zijn opmars als ‘president van de Europese Unie’ pragmatisch voort.