Rusland draait gaskraan dicht

Rusland heeft woensdag alle gasleveringen voor Europa via Oekraïne stilgelegd. Het is de volgende stap in het gasconflict tussen Kiev en Moskou. Nu de ruzie over gasbetalingen tussen beide landen verder escaleert, worden de gevolgen in Europese landen steeds sterker gevoeld.

Mede door de strenge winterkou zijn de gevolgen voor de Bulgaren nu al merkbaar. Door het wegvallen van de gasdruk zouden bovenste verdiepingen van gebouwen moeilijk of niet te verwarmen zijn. De Bulgaarse regering spreekt van een 'crisissituatie' en adviseert haar burgers om de kachel lager te zetten. Industriële grootverbruikers, zoals raffinaderijen of de chemische industrie moeten overstappen op andere - vaak duurdere - brandstoffen, zoals olie.

Noodtoestand

Ook Hongarije, Tsjechië en Slowakije melden dat zij nagenoeg door hun reserves heen zijn. Hongarije beperkt inmiddels de gaslevering aan consumenten en in Slowakije heeft de regering dinsdag zelfs de noodtoestand uitgeroepen.

Eerder deze week verhardde het conflict tussen Rusland en Oekraïne, nadat het Russische staatsbedrijf Gazprom de gaskraan naar Oekraïne op Nieuwjaarsdag gedeeltelijk dicht draaide. Op last van de Russische premier Vladimir Poetin werd de gastoevoer naar buurland Oekraïne met nog eens eenderde van de dagelijkse export gereduceerd; een hoeveelheid die Oekraïne volgens Moskou stiekem aftapt. Naast de beschuldigingen over diefstal is Oekraïne volgens Gazprom te laat met betalingen en kunnen de partijen het niet eens worden over een nieuwe gasprijs. Nu zou er volgens het Oekraïense staatsbedrijf Naftogaz helemaal geen gas meer door de pijplijn naar Oekraïne stromen.

Totaal onacceptabel

De situatie doet sterk denken aan het gasconflict tussen beiden landen begin 2006, toen de Europese landen eveneens geconfronteerd werden met de gevolgen. Ongeveer tachtig procent van de gasleveranties aan Oekraïne is bestemd voor andere Europese landen. Met name de Balkanlanden die volledig afhankelijk zijn van de toevoer vanuit Oekraïne lijken slachtoffer van het dispuut.

De Europese Commissie vindt het 'totaal onacceptabel dat EU-landen, ondanks eerder gedane toezeggingen vanuit Moskou, opnieuw de dupe worden van het conflict tussen beide landen.

De Tsjechische voorzitter en de Europese Commissie eisen dat de toevoer van gas onmiddellijk wordt hersteld, en dat beide partijen hun onderhandelingen onmiddellijk hervatten en hun bilaterale zakelijke geschil oplossen, aldus de woordvoerder van de Commissie-Laitenberger.

Kredietcrisis

Brussel dringt aan op een snelle oplossing, maar weigert partij te trekken in wat het een 'bilateraal zakelijk geschil' noemt. Toch kan de crisis nauwelijks los gezien worden van de politieke situatie. Het is geen geheim dat staatsbedrijf Gazprom in praktijk vaak op gezag van het Kremlin opereert. Landen die op bevriende voet staan met Moskou betaalden de afgelopen jaren een vriendenprijs. Sinds Oekraïne de politieke koers op het Westen heeft gericht en zelfs NAVO-lid wil worden, stijgt de gasprijs gestaag. Sinds 1 januari verlangt Gazprom 250 dollar per 1000 kubieke meter gas. Dat ligt nog altijd ver onder de West-Europese prijs.

Toch is het de vraag of Oekraïne het gewenste bedrag zo eenvoudig op tafel kan leggen. Het land wordt - evenals Rusland - zwaar getroffen door de kredietcrisis, en is bovendien politiek verlamd door een voortslepende ruzie tussen de pro-westerse president Viktor Joesjenko en de meer op Moskou georiënteerde premier Julia Timosjenko. Mogelijk zal zij straks de rol van succesvol bemiddelaar krijgen toebedeeld door Moskou. Een mooie opsteker in de aanloop naar de vervroegde parlementsverkiezingen in Oekraïne.

Winterkou

Een oplossing van het conflict zal naar verwachting geen weken op zich laten wachten. Al was het maar omdat Gazprom zijn gas kwijt moet en Oekraïne de belangrijkste transitroute naar Europa is, zegt de Hongaarse energiedeskundige Peter Tordai: "Op een gegeven moment lopen de opslag depots vol en moet Gazprom zijn productie verminderen op moment dat het bedrijf normaal goede zaken doet vanwege de winterkou in grote delen van Europa. En door de strenge vorst in Oekraine zal Kiev ook snel door zijn reserves heen zijn."

Voor de EU-landen, die een kwart van al hun gas uit Rusland halen, blijft het de vraag hoe een dergelijke crisis in de toekomst wél te voorkomen is. Moskou redeneert dat het conflict opnieuw aantoont dat Oekraïne de bottleneck is bij de gastoevoer naar West-Europa. Dat vergroot de noodzaak tot het zoeken naar alternatieven, zoals de bouw van een -omstreden - gaspijplijn door de Oostzee en de Zwarte Zee.

Landen als Polen zijn fel gekant tegen deze routes, mede omdat zij hierdoor doorvoerinkomsten mis zullen lopen. Maar volgens energieanalist Andrzej Szczesniak is het momentum voor deze omleidingen door de nieuwe gascrisis een stuk dichterbij gekomen. "Iedereen in Europa heeft na drie jaar genoeg van de conflict. Men wil gasveiligheid en geen onzekerheid door toedoen van Oekraïne."

Enige leverancier

Maar volgens energiedeskundige Peter Tordai zijn de problemen voor de toekomst daarmee niet verholpen, zolang Europa niet op zoek gaat naar alternatieven. "Andere routes bieden geen oplossing, zolang Rusland de enige leverancier is."

De EU-landen praten vrijdag over eventuele noodmaatregelen om de tekorten van de gedupeerde landen aan te vullen via de reserves van andere EU-landen. De Bulgaarse president Georgi Padanov benutte de situatie door alvast te speculeren op de heropening van een kerncentrale, die vorig jaar om veiligheidsredenen dicht moest van de Europese Unie.

Meer over: gas, Gazprom, Oekraïne, Rusland