Europa: justitiële coup dreigt in Turkije

Moet de regerende Turkse AK Partij worden verboden? Over die vraag heeft het constitutionele hof in Ankara deze week zowel de openbaar aanklager als de AK Partij gehoord. In de Raad van Europa i wordt al gewaarschuwd voor een justitiële coup tegen een democratisch gekozen partij. Deze Europese waakhond ziet een totaal nieuwe grondwet voor Turkije als de beste remedie. Maar hoeveel tijd is de regering-Erdogan nog gegeven?

Het is een bijna surrealistisch politiek schouwspel met twee spelers: Het Turkse Constitutionele Hof, waarvan de meeste rechters slechts een klein deel van de samenleving vertegenwoordigen: de ultra-secularisten. En aan de andere kant de regerende AK Partij die vorig jaar met 47 procent van de stemmen werd herkozen. Het hof moet beslissen over een verbod op deze partij van premier Recep Erdogan.

Noodklok

Voor de parlementariërs van de Raad van Europa, het belangrijkste orgaan in Europa dat waakt over democratie en mensenrechten, was er dus alle reden om vorige week de noodklok te luiden. Een verbod van de AK Partij zou strijdig zijn met de principes en normen van de Raad van Europa.

Een verbod van de AK Partij kun je beschouwen als een justitiële staatsgreep, concludeert Rene van der Linden i, de Nederlandse oud-voorzitter van het parlement van de Raad van Europa. Hij vreest bovendien dat een verbod vergaande gevolgen zal hebben voor de politieke stabiliteit van Turkije en voor Europa als geheel.

Pro-Europa koers

Het lijkt op het eerste gezicht onlogisch dat de Europese Unie i onderhandelingen is gestart met Turkije, een land waar een democratisch gekozen partij in strijd met alle Europese regels kan worden verboden. Maar Van der Linden bestrijdt die visie. Het was immers juist de AK Partij, zo benadrukt hij, die vele hervormingen doorvoerde om Turkije in lijn met de Europese maatstaven te brengen.

Maar waarom voerde de regering dan geen nieuwe liberale en democratische grondwet in, zoals ook de Raad van Europa sterk bepleit? De huidige grondwet werd in 1980 ingevoerd door de militairen na hun staatsgreep. Het ontwerp voor zo'n nieuwe grondwet is al lang gereed. Erdogan had 'm door het parlement kunnen loodsen en per (verplicht) referendum grondwet aan de bevolking kunnen voorleggen. Had hij zich daarmee niet de ellende bespaard door het Constitutionele Hof te worden verboden? Metin Heper, socioloog aan de Bilkent Universiteit van Ankara gelooft van niet.

Een nieuwe grondwet was vrijwel zeker door de seculiere oppositie aan het Hof voorgelegd met het verzoek deze ongeldig te verklaren. Ook begrijpt Heper wel waarom Erdogan geen haast maakte. Hij stond al zo onder druk van het seculiere kamp, dat hij kennelijk koos voor de weg van de kleine stapjes. Hij wil elke indruk vermijden dat hij een verborgen agenda heeft en via de achterdeur een islamitische staat in Turkije zal invoeren.

Islamitische staat

De ultra-secularisten waarschuwen dat Erdogan een nieuwe "West-Europese" grondwet zal misbruiken om zijn macht te verankeren in alle instellingen en onderdelen van de samenleving. Met alle machtsapparaten onder zijn controle, van de president en het Constitutionele Hof tot aan de veiligheidsdienst en het politieapparaat, zal hij vervolgens een islamitische staat invoeren naar Iraans model, zonder dat er maar één schot wordt gelost, zo is de theorie.

Maar eerst is het Constitutionele Hof aan zet. Het zal waarschijnlijk de AK Partij verbieden met als belangrijkste argument dat premier Erdogan hoofddoekjes weer wilde toestaan voor studentes op universiteiten. Binnen de Europese Unie is er geen land dat hoofddoekjes op universiteiten verbiedt. Frankrijk kent alleen een verbod op scholen.

Streep door onderhandelingen

En als de partij van Erdogan verboden wordt, dan hebben de tegenstanders van een Turks EU-lidmaatschap zoals Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk meteen een alibi om de onderhandelingen met Turkije op te schorten, vreest Rene van der Linden. In dat geval wordt Erdogan dus gestraft voor zijn pro-Europese hervormingskoers, concludeert de oud-voorzitter van de Raad van Europa.

Anderen denken dat de EU eerst zal afwachten hoe de zaken zich in Turkije ontwikkelen. En die worden er niet eenvoudiger op. Eerder deze week werden twee ex-generaals gearresteerd. Ze worden verdacht van een complot om Turkije met aanslagen te destabiliseren. Dat zou het leger vervolgens een alibi verschaffen voor een militaire staatsgreep. De spanning in Turkije loopt op. Het zal nog enkele weken duren voordat het Hof beslist over het lot van de AK partij.