Turkije glijdt weg in diepe crisis

Turkije gaat maanden van politieke onzekerheid tegemoet nu het Constitutionele Hof de aanklacht om de regerende AK-partij te verbieden, ontvankelijk heeft verklaard. Aansluiting bij de Europese Unie i lijkt verder weg dan ooit.

Veel politici in leidinggevende posities binnen de AK-partij van de Turkse premier Erdogan zullen deze week slecht slapen. Maandag besloot het Constitutionele Hof om de aanklacht van openbaar aanklager Yalçinkaya dat de AK-partij een bolwerk van anti-seculiere activiteiten is geworden en daarom verboden dient te worden, in behandeling te nemen.

Het hof had maar vijf uur overleg nodig om die beslissing te nemen. Alle rechters verklaarden zich voorstander van de ontvankelijkheidsverklaring.

Woelige maanden

Secularisme is het hart van het Turkse bestel en in het verleden zijn vaker 'religieuze' partijen verboden. Na maandag staat vast dat het hof de aanklacht tegen de AK-partij zeer serieus neemt en dat Turkije uiterst woelige maanden tegemoet gaat.

Hoe diep de crisis in Turkije inmiddels is, werd de afgelopen weken al duidelijk op de financiële markten. Natuurlijk, Istanbul is niet de enige beurs die het momenteel moeilijk heeft. Maar een verlies van meer dan 20 procent sinds januari is wel erg groot. Het geeft aan dat de financiële markten zich grote zorgen maken over het land. De Turkse lire, de nationale munteenheid, verloor de afgelopen weken maar liefst 20 procent van haar waarde tegenover de euro.

Verbod voorkomen

Verwonderlijk zijn die zorgen niet. Turkije zou zich moeten concentreren op economische hervormingen en stappen moeten ondernemen om dichter bij de Europese Unie te komen. In plaats daarvan zal de regerende AK-partij alles uit de kast halen om een verbod te voorkomen.

Waarschijnlijk willen Erdogan en de zijnen op korte termijn de grondwet aanpassen om zo een verbod van politieke partijen moeilijker te maken. Mocht dat niet in het parlement lukken (de streng-nationalistische MHP-partij zou dan met de AK-partij mee moeten stemmen, maar de MHP lijkt daar weinig zin in te hebben), dan zou de AK-partij de kwestie zelfs via een referendum aan het volk willen voorleggen. Devlet Bahçeli, de leider van de MHP, heeft al laten weten dat zo'n referendum een zekere weg is naar 'vechtpartijen'.

Diepere crisis

Zo is de politieke crisis in Turkije na maandag aanzienlijk dieper geworden. Bij het Constitututionele Hof loopt al een rechtszaak tegen het besluit van het door de AK-partij gedomineerde parlement om de hoofddoek binnen Turkse universiteiten toe te staan. Zowel de kwestie van de hoofddoek als de dreigende sluiting van de AK-partij verdeelt Turkije tot op het bot.

Oudere mensen hebben het sinds enige tijd weer over de jaren zeventig toen overal in Turkije straatgevechten plaats hadden tussen 'links' en 'rechts'. Zo ver is het nog niet, maar elke dag wordt de tweedeling groter.

Seculiere Turken beschuldigen de AK-partij ervan de maatschappij steeds 'geloviger' te maken: als je niet vijf keer per dag bidt, kun je een goede baan bij de overheid wel vergeten, zeggen zij.

Aanhangers van de AK-partij (die daarbij grote steun vanuit Europa krijgen) verklaren daarentegen keer op keer dat de partij vorig jaar maar liefst meer dan 40 procent van de stemmen kreeg bij de parlementsverkiezingen. Daarom zou het rechters niet passen een democratisch gekozen partij te verbieden.

Strijd tussen elites

Sociologen verklaren de huidige crisis in Turkije vaak als een strijd tussen elites. Tientallen jaren lang had een seculiere elite het in Turkije voor het zeggen, maar die moet nu haar plaats langzaam maar zeker afstaan aan een meer gelovige elite. Dat doet natuurlijk pijn en dat verklaart gedeeltelijk waarom het politieke conflict in Turkije zo bikkelhard aan het worden is.

De oude seculiere elite is goed vertegenwoordigd in de rechterlijke macht en mede daarom vreest de leiding van de AK-partij (van wie maar liefst 71 leden, onder wie premier Erdogan, een politiek verbod opgelegd krijgen, als het aan de aanklager ligt) het ergste.

Trein

Turkije lijkt op een trein die afstevent op een grote muur, schreef een Turkse journalist vorige week. Maar in plaats van de trein stil te zetten, verdoen de inzittenden hun tijd met vechtpartijen met elkaar. Na maandag is de muur stukken dichterbij gekomen en vooralsnog lijkt niemand van zins de trein stil te zetten.