Eerste aanzet tijdens Tweede Wereldoorlog

Diverse Europese verzetsbewegingen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog geprobeerd om een na-oorlogs Europa te voorzien, waarin oorlog voorkomen kon worden. Al in 1941 schreef de Italiaanse communist Altiero Spinelli i zijn beroemde 'Manifest van Ventotene'. Spinelli was opgepakt door Mussolini, en gevangengezet op het eilandje Ventotene. Het Manifest werd op sigarettenvloeitjes geschreven en naar het vasteland gesmokkeld, waarna het snel verspreid en vertaald werd. Het document wordt algemeen beschouwd als de eerste aanzet tot een Europese Grondwet.

Verzetsbewegingen uit verschillende landen hadden tijdens de Tweede Wereldoorlog clandestiene ontmoetingen om mogelijkheden tot het opstellen van een Europese Grondwet te bespreken. Ook Duitse verzetsbewegingen werden hierin betrokken. Premier Jan Peter Balkenende i bracht tijdens een herdenkingsbijeenkomst in Berlijn (20 juli 2004) de activiteiten van Kreisauer Kreis onder de aandacht. Hiermee ontketende de premier in komkommertijd een stormpje op de opiniepagina's van NRC Handelsblad en De Volkskrant - de laatste krant beschuldigde hem van 'historische acrobatiek'.