Besluit 2018/813 - Sectorale referentiedocument betreffende de beste milieubeheerpraktijken, sectorale milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties voor de landbouwsector in het kader van Verordening 1221/2009 inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een gemeenschappelijk milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS)

BESLUIT (EU) 2018/813 VAN DE COMMISSIE

van 14 mei 2018

inzake het sectorale referentiedocument betreffende de beste milieubeheerpraktijken, sectorale milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties voor de landbouwsector in het kader van Verordening (EG) nr. 1221/2009 van het Europees Parlement en de Raad inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS)

(Voor de EER relevante tekst)

DE EUROPESE COMMISSIE,

Gezien het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie,

Gezien Verordening (EG) nr. 1221/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2009 inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS), tot intrekking van Verordening (EG) nr. 761/2001 en van de Beschikkingen 2001/681/EG en 2006/193/EG van de Commissie (1), en met name artikel 46, lid 1,

Overwegende hetgeen volgt:

HEEFT HET VOLGENDE BESLUIT VASTGESTELD:

Artikel 1

Het sectorale referentiedocument betreffende de beste milieubeheerpraktijken, sectorale milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties voor de landbouwsector in het kader van Verordening (EG) nr. 1221/2009 wordt uiteengezet in de bijlage bij dit besluit.

Artikel 2

Dit besluit treedt in werking op de twintigste dag na die van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie.

Zij is van toepassing met ingang van 5 oktober 2018.

Gedaan te Brussel, 14 mei 2018.

Voor de Commissie

De voorzitter

Jean-Claude JUNCKER

• (1) 

  PB L 342 van 22.12.2009, blz. 1.

• (2) 

  PB C 358 van 8.12.2011, blz. 2.

BIJLAGE

• 1. 

  INTRODUCTIE

Dit sectorale referentiedocument (SRD) is gebaseerd op een gedetailleerd wetenschappelijk en beleidsverslag (1) (een „Best Practice Report”) dat is opgesteld door het Gemeenschappelijk Onderzoekscentrum van de Europese Commissie (JRC).

Relevante juridische achtergrond

Het communautaire milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) werd in 1993 ingevoerd bij Verordening (EEG) nr. 1836/93 van de Raad (2). Deelname van organisaties is vrijwillig. Daarna heeft EMAS twee grote herzieningen ondergaan:

Een belangrijk nieuw element van de laatste herziening, die op 11 januari 2010 in werking is getreden, is artikel 46 inzake de opstelling van SRD’s. De SRD’s moeten beste milieubeheerpraktijken („best environmental management practices”, BEMP’s), indicatoren van milieuprestaties voor de specifieke sectoren en, zo nodig, criteria voor topprestaties en evaluatiesystemen voor milieuprestatieniveaus bevatten.

Interpretatie en gebruik van dit document

Het milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) is een regeling voor vrijwillige deelneming van organisaties die zich ertoe verbinden zich continu te verbeteren op milieugebied. Dit SRD voorziet in dit kader in sectorspecifieke richtsnoeren voor de landbouwsector en wijst op een aantal mogelijkheden voor verbetering en beste praktijken.

Het document is opgesteld door de Europese Commissie, waarbij is gebruikgemaakt van input van de belanghebbenden. Een technische werkgroep bestaande uit deskundigen en belanghebbenden in de sector heeft onder leiding van het JRC de in dit document beschreven beste milieubeheerpraktijken, sectorspecifieke milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties besproken en er uiteindelijk overeenstemming over bereikt; met name deze criteria werden representatief geacht voor de milieuprestatieniveaus die door de best presterende organisaties uit de sector worden bereikt.

Het SRD heeft tot doel alle organisaties die voornemens zijn om hun milieuprestaties te verbeteren, te helpen en te ondersteunen door ideeën en inspiratie te bieden, alsook praktische en technische richtsnoeren.

Het SRD is in de eerste plaats gericht op organisaties die al een EMAS-registratie hebben; in de tweede plaats op organisaties die overwegen zich in de toekomst bij EMAS te registreren; en in de derde plaats op alle organisaties die meer willen weten over de beste milieubeheerpraktijken om hun milieuprestaties te verbeteren. Bijgevolg is het doel van dit document alle organisaties in de landbouwsector te helpen om enerzijds zich te concentreren op relevante milieuaspecten, zowel directe als indirecte, en anderzijds informatie over beste milieubeheerpraktijken te vinden. Ook passende sectorspecifieke milieuprestatie-indicatoren om milieuprestaties te meten en criteria voor topprestaties maken deel uit van dit SRD.

Hoe moeten organisaties met een EMAS-registratie rekening moeten met SRD’s?

Volgens Verordening (EG) nr. 1221/2009 moeten organisaties met een EMAS-registratie op twee verschillende niveaus rekening houden met SRD’s:

Elementen van SRD’s (indicatoren, BEMP’s of criteria voor topprestaties) die niet relevant worden geacht voor de belangrijke milieuaspecten zoals door de organisatie in de milieuanalyse geïdentificeerd, dienen niet in de milieuverklaring te worden gerapporteerd of beschreven.

EMAS-deelname is een continu proces. Telkens wanneer een organisatie van plan is om haar milieuprestaties te verbeteren (en haar milieuprestaties beoordeelt), raadpleegt zij het SRD over specifieke onderwerpen om inspiratie op te doen voor een stapsgewijze aanpak van de aandachtspunten.

EMAS-milieuverificateurs controleren of, en zo ja, hoe het SRD door de organisatie bij de opstelling van haar milieuverklaring in de overwegingen is betrokken (artikel 18, lid 5, onder d), van Verordening (EG) nr. 1221/2009).

Wanneer een audit wordt uitgevoerd, moeten geaccrediteerde milieuverificateurs bewijsmateriaal van de organisatie krijgen over hoe de relevante elementen van het SRD aan de hand van de milieuanalyses zijn geselecteerd en in aanmerking zijn genomen. Zij controleren niet of wordt voldaan aan de beschreven criteria voor topprestaties, maar verifiëren bewijsmateriaal over hoe het SRD als leidraad is gebruikt om indicatoren en passende vrijwillige maatregelen vast te stellen die de organisatie kan uitvoeren om haar milieuprestaties te verbeteren.

Gezien het vrijwillige karakter van EMAS en SRD’s mag het verstrekken van dergelijk bewijsmateriaal geen onevenredige lasten voor de verstrekkende organisaties tot gevolg hebben. De verificateurs mogen met name geen individuele motivering verwachten voor elk van de beste praktijken, sectorspecifieke milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties die in het SRD worden vermeld en door de organisatie in het licht van de milieuanalyse niet relevant worden geacht. Niettemin kunnen zij relevante aanvullende elementen suggereren waarmee de organisatie in de toekomst rekening zou kunnen houden als verder bewijs dat zij zich erop heeft toegelegd de prestaties voortdurend te verbeteren.

Structuur van het sectorale referentiedocument

Dit document bestaat uit vier hoofdstukken. Hoofdstuk 1 gaat in op de juridische achtergrond van EMAS en beschrijft hoe dit document gebruikt moet worden, terwijl in hoofdstuk 2 het toepassingsgebied van dit SRD wordt afgebakend. Hoofdstuk 3 beschrijft in het kort de verschillende beste milieubeheerpraktijken (BEMP’s) (5) en geeft informatie over de toepasselijkheid ervan. Wanneer specifieke milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties kunnen worden geformuleerd voor een bepaalde BEMP, worden deze ook gegeven. Het was echter niet mogelijk criteria voor topprestaties voor alle BEMP’s vast te stellen omdat op sommige gebieden er maar weinig gegevens beschikbaar zijn of omdat de specifieke omstandigheden (type landbouwbedrijf, het bedrijfsmodel, klimaat enz.) zo sterk kunnen variëren dat een criterium voor topprestaties niet zinvol zou zijn. Sommige indicatoren en criteria zijn relevant voor meer dan één BEMP en worden dus waar nodig herhaald. Hoofdstuk 4, tot slot, bevat een uitgebreide tabel met een selectie van de meest relevante milieuprestatie-indicatoren, de bijbehorende toelichtingen en de ermee samenhangende criteria voor topprestaties.

• 2. 

  TOEPASSINGSGEBIED

Dit SRD heeft betrekking op de milieuprestaties van de activiteiten van de landbouwsector. In dit document wordt ervan uitgegaan dat de landbouwsector bestaat uit ondernemingen die onder de afdelingen A.1.1 tot en met A.1.6 van de NACE Rev. 2 vallen (volgens de statistische classificatie van economische activiteiten zoals vastgesteld bij Verordening (EG) nr. 1893/2006 van het Europees Parlement en de Raad (6)); dit omvat alle jaarlijkse en meerjarige gewassen en dierlijke productie.

Deze organisaties zijn de doelgroep van dit document. Figuur 2.1 toont een schematisch overzicht van de draagwijdte van dit document en geeft een beeld van de interactie van de doelgroep met andere organisaties.

Figuur 2.1

Schematisch overzicht van het toepassingsgebied van dit SRD: de namen van doelgroepen van het document zijn vetgedrukt en staan in vakjes met een lichtgrijze achtergrond; de meest relevante interacties met andere sectoren staan ook in het overzicht; de namen van sectoren die vallen onder andere SRD’s zijn cursief weergegeven in vakken met een lichtgroene achtergrond.

Dit SRD kan naast de directe doelgroep ook nuttig zijn voor andere actoren, zoals adviseurs aan landbouwbedrijven.

Dit SRD is ingedeeld volgens de verschillende agrarische activiteiten, zoals weergegeven in tabel 2.1.

Tabel 2.1

Structuur van het SRD voor de landbouw

Tabel 2.2 bevat een overzicht van de belangrijkste milieuaspecten voor landbouwbedrijven, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen land- en tuinbouw en de veehouderij. In de tabel worden voor elk van deze aspecten de belangrijkste bijbehorende mogelijke soorten milieudruk aangegeven en hoe deze aspecten in dit document worden aangepakt. Deze milieuaspecten zijn geselecteerd als de algemeen meest relevante voor de sector. Welke milieuaspecten door welke specifieke organisaties moeten worden beheerd, moet echter van geval tot geval worden beoordeeld.

Tabel 2.2

De voor landbouwbedrijven meest relevante milieuaspecten en de manier waarop deze in het SRD worden aangepakt.

Landbouw is een zeer gevarieerde sector met een grote variëteit aan producten en typen landbouwbedrijven, waarvan bovendien de intensiteit kunnen verschillen, variërend van grootschalige, sterk gemechaniseerde intensieve landbouwbedrijven tot zeer kleinschalige extensieve landbouwbedrijven. Er is voor alle typen landbouwbedrijven en bedrijfsmodellen ruimte voor aanzienlijke verbetering op milieugebied, al zal dit de vorm aannemen van verschillende acties die verschillende doelstellingen ondersteunen, al naargelang het type landbouwbedrijf en het bedrijfsmodel. Dit document gaat over beste praktijken gericht op het verwezenlijken van al die verschillende mogelijkheden tot verbetering, in overeenstemming met de geest van het EMAS-systeem, dat is gericht op het stimuleren van een voortdurende verbetering van de milieuprestatie ongeacht het uitgangspunt. In het hoofdstuk over gras- en begrazingsbeheer, bijvoorbeeld, wordt een BEMP geïdentificeerd (punt 3.5.1) voor het verbeteren van de efficiëntie van de grasproductie en de nutriëntenopname door vee, alsmede een BEMP (punt 3.5.2) om de graasintensiteit af te stemmen op de biodiversiteitsbehoeften in grasland met een hoge natuurwaarde. De eerste is relevanter voor landbouwbedrijven met intensief beheerde graasdieren en is gericht op het verbeteren van de doeltreffendheid van het systeem; de tweede is relevanter voor extensief beheerde landbouwbedrijven die prioriteit geven aan de verenigbaarheid van de landbouwactiviteit met het milieu waarvan zij deel uitmaken. In veel gevallen zijn de beschreven beste praktijken echter — met de nodige aanpassingen — relevant voor alle landbouwbedrijven. In het hoofdstuk over voorbewerking van de bodem, bijvoorbeeld, is er een BEMP (punt 3.4.2) over het tot een minimum te beperken van de voorbewerking van de bodem, door niet-kerende bodembewerking of door gebruik te maken van speciale boren bij het zaaien, technieken die een goed idee zijn ongeacht hoe intensief de landbouw is.

Bij elk van de in het document gepresenteerde BEMP’s wordt aangegeven of zij relevant zijn voor specifieke typen landbouwbedrijven en voor intensieve en/of extensieve landbouw. Bovendien wordt deze informatie samengevat in tabel 2.3, waarin de verschillende BEMP’s in kaart worden gebracht voor de twaalf hoofdtypen landbouwbedrijven. Daarbij was simplificatie onvermijdelijk, en ook kunnen veel bedrijven kenmerken vertonen van meer dan een type landbouwbedrijf (bv. zowel intensieve als extensieve gebieden, gemengde dierlijke en plantaardige productie). Deze leidraad is indicatief en de feitelijke relevantie van specifieke BEMP’s voor een bepaalde organisatie moet door de organisatie zelf van geval tot geval worden bekeken.

Tabel 2.3

Relevantie van de in dit document beschreven BEMP’s voor 12 hoofdtypen landbouwbedrijven (donkere tint: zeer relevant; grijs: waarschijnlijk relevant; wit: niet relevant of alleen deels relevant)

• 3. 

  BESTE MILIEUBEHEERPRAKTIJKEN, SECTORALE MILIEUPRESTATIE-INDICATOREN EN CRITERIA VOOR TOPPRESTATIES VOOR DE LANDBOUWSECTOR

3.1.   Duurzaam beheer van het landbouwbedrijf en van de grond

Dit deel is relevant voor alle landbouwers en landbouwadviseurs, en voor alle typen landbouwbedrijven. Het gaat over planning en het beheer van het landbouwbedrijf op hoog niveau, waarbij o.a. ook wordt gekeken naar de bredere landschapscontext waar het landbouwbedrijf is gevestigd. Het biedt een kader voor het prioriteren van maatregelen voor grondstoffenzuinige en ecologisch verantwoorde landbouw. Details over de specifieke maatregelen met betrekking tot de verschillende milieuaspecten staan echter niet hier, maar in de daaropvolgende delen (3.2-3.10).

3.1.1.   Strategisch plan voor beheer van landbouwbedrijven

BEMP is om een strategisch plan vast te stellen voor het beheer van het landbouwbedrijf, dat de volgende elementen omvat:

Toepasbaarheid

Deze BEMP omvat verschillende elementen die algemeen toepasbaar zijn op alle in deze SRD behandelde typen landbouwbedrijven. Deze BEMP is echter waarschijnlijk gemakkelijker toe te passen in grote landbouwbedrijven omdat die over meer middelen beschikken en hun activiteiten mogelijk beter in kaart hebben gebracht. Bovendien is de samenwerking met de naburige landbouwers en overheidsinstanties, die in de praktijk verantwoordelijk zijn voor de prioritering van de te ondernemen acties op landschapsniveau, een belangrijk element van invloed is op de algehele milieuprestaties van het landbouwbedrijf en meer van toepassing is op grote landbouwbedrijven.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.2.   Verankering van benchmarking in het milieubeheer van landbouwbedrijven

De BEMP is om benchmarking te verankeren in de uitvoering van een milieubeheersysteem (EMS) van het landbouwbedrijf. Het doel hiervan is de milieuprestatie van het landbouwbedrijf te vergelijken met de beste haalbare resultaten, zodat bedrijfsleiders en/of adviseurs kunnen vaststellen in welke gebieden topprestaties worden geleverd, en in welke gebieden nog vooruitgang nodig is. Dit kan door middel van systematische monitoring en rapportage van de milieuprestaties van het landbouwbedrijf op procesniveau. Hierdoor kan het EMS zich efficiënter toespitsen op de gebieden met de slechtste prestaties of het grootste potentieel voor verbetering. De belangrijkste aspecten van een EMS op basis van benchmarking zijn:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle typen landbouwbedrijven. Grote landbouwbedrijven waar uitgebreide rapportage al ingevoerd is, en die al beschikken over de middelen die nodig zijn voor het uitvoeren van de beschreven acties (bv. de aankoop van de nodige apparatuur) zullen deze BEMP waarschijnlijk gemakkelijker kunnen toepassen. Deze BEMP is echter ook toepasbaar bij kleine boerderijen, mits de landbouwers toegang hebben tot een passende opleiding en advies, en kan uiteindelijk leiden tot een verbetering van de milieuprestaties van dergelijke bedrijven via systematische bewaking van prestaties en optimalisatie.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.3.   Bijdragen tot het beheer van waterkwaliteit op het niveau van stroomgebieden

BEMP is de uitvoering van stroomgebiedgevoelige agrarische maatregelen die op het niveau van het hele stroomgebied worden gepland om verontreiniging van het water via afvloeiing van nutriënten, landbouwchemicaliën, sediment en ziekteverwekkers tot een minimum te beperken.

Het gaat hierbij onder meer om:

Toepasbaarheid

Stroomgebiedgevoelige landbouw is algemeen toepasbaar op alle typen landbouwbedrijven. Het is eenvoudiger in de kleinere stroomgebieden omdat een kleiner aantal landeigenaren betrokken is. De praktische uitvoering van deze BEMP zal ook afhangen van de governancestructuur voor het stroomgebiedsdistrict waar het landbouwbedrijf zich bevindt.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.4.   Biodiversiteitsbeheer op landschapsniveau

De BEMP is om een actieplan voor biodiversiteit op te stellen en uit te voeren dat natuurlijke habitats en de lokale biodiversiteit ondersteunt, en maatregelen omvat zoals:

Toepasbaarheid

De beginselen van deze BEMP zijn van toepassing op alle landbouwbedrijven, ongeacht het type, de grootte, of de locatie. Deze maatregelen zullen eerdere door extensieve landbouwbedrijven (zoals producenten van biologische landbouwproducten) worden toegepast, maar ook meer intensieve landbouwbedrijven, kunnen acties uitvoeren die bijdragen tot het bereiken van deze doelstellingen. In ieder geval zullen de in het actieplan op te nemen specifieke maatregelen sterk afhangen van de plaatselijke omstandigheden, de loonkosten en het bedrijfsmodel en de intensiteit van de bedrijfsmethoden.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.5.   Energie- en waterefficiëntie

De BEMP is het ontwerpen en uitvoeren van passende plannen voor het monitoren en beheren van energie- en waterverbruik op het landbouwbedrijf. De belangrijkste kenmerken van deze regelingen zijn hieronder afzonderlijk voor energie en water samengevat.

Energie:

De BEMP is de uitvoering van een energiebeheerplan voor het gehele landbouwbedrijf op basis van informatie over het totale energieverbruik voor de belangrijkste energieverbruikende processen, waaronder indirect energieverbruik, met streefdoelen voor de vermindering van het verbruik. Voorbeelden van maatregelen die in het plan kunnen worden opgenomen, zijn:

Water:

De BEMP is de uitvoering van een waterbeheerplan voor het gehele landbouwbedrijf op basis van informatie over het totale waterverbruik voor de belangrijkste waterverbruikende processen, waaronder indirect watergebruik, met streefdoelen voor de vermindering van het gebruik. Voorbeelden van maatregelen die in het plan kunnen worden opgenomen, zijn:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle typen landbouwbedrijven. De beschreven acties (zowel voor energie en waterbeheer) kunnen waarschijnlijk beter worden toegepast op bedrijven (meestal grote) die reeds beschikken over monitoringsystemen en zo de mogelijkheid hebben om meer gedetailleerde plannen te ontwikkelen en uit te voeren.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.6.   Afvalbeheer

BEMP is het binnen het bedrijf uitvoeren van afvalbeheerpraktijken (11) volgens de afvalbeheerhiërarchie (12). Hierbij gaat het onder meer om:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle typen en grootten landbouwbedrijven. Als organisch afval niet op het landbouwbedrijf wordt verwerkt, kan de afstand tussen het landbouwbedrijf en de installatie voor anaerobe vergisting of compostering een beperking vormen, en vooral voor kleinere landbouwbedrijven, maar voor verwerking ter plekke is ruimte nodig. Beheer van kunststofafval is vooral relevant voor beschermde-tuinbouwbedrijven (zoals behandeld in BEMP 3.10.3), alsmede voor landbouwbedrijven die kuilvoerbalen produceren.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.1.7.   Consumenten betrekken bij verantwoorde productie en consumptie

BEMP is om contacten aan te knopen met consumenten, hen dichter bij de voedselproductie en verantwoorde landbouwpraktijken te brengen en hun verantwoorde consumptie te stimuleren door:

Toepasbaarheid

Alle landbouwbedrijven kunnen nauwere banden met consumenten nastreven, bv. door publieke open dagen te organiseren, regelingen vast te stellen voor rechtstreekse verkoop of door gebruik te maken van de sociale media om te communiceren over het landbouwbedrijf (aanplant van nieuwe gewassen, oogsten, aard en tijdstip van de verschillende activiteiten, informatie over de verkooppunten enz.). Deze BEMP is met name van toepassing op kleinere extensieve land(en tuin-)bouwbedrijven met afzet op plaatselijke markten, zoals kleine biologische producenten. Samenwerking met plaatselijke voedselverwerkende bedrijven is bijzonder relevant voor graanproducenten en veehouders.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.2.   Beheer van de kwaliteit van de bodem

Dit deel is relevant voor zowel intensieve als extensieve gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven. Het gaat hier om de beoordeling en beperking van de bodemrisico’s, het plannen van maatregelen voor instandhouding of verbetering van de bodemkwaliteit, en het monitoren van de toestand van de bodem.

3.2.1.   Beheerplan voor de beoordeling en het behoud van de fysieke toestand van bodems

De BEMP is om een bodembeschermingsplan op te stellen en uit te voeren dat gericht is op het behoud van de kwaliteit en functionaliteit van de bodem. Het plan moet maatregelen omvatten zoals:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle intensieve en extensieve gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven. De investeringskosten voor de meeste maatregelen in het bodembeschermingsplan zijn relatief laag, en maatregelen kunnen belangrijke voordelen opleveren in termen van productiviteit, zij het niet altijd onmiddellijk.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.2.2.   De instandhouding/verbetering van organisch bodemmateriaal in akkerland

De BEMP is om de bodem te verbeteren door de introductie van kwalitatief hoogwaardige biologische materialen die bijdragen aan een verbetering van de bodemstructuur. Introductie van organisch materiaal in landbouwbodems kan door middel van:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op zowel intensieve als extensieve akkerbouwbedrijven, mits in het nutriëntenbeheersplan van de verschillende velden rekening wordt gehouden met alle toegevoegde biologische input (zie BEMP 3.3.1).

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.2.3.   Behoud van de bodemstructuur en erosie- en verdichtingspreventie

De BEMP is om:

Toepasbaarheid

Technieken om bodemerosie en -verdichting te beperken en de bodemstructuur in stand houden zijn algemeen toepasbaar op alle typen landbouwbedrijven en op de meeste plaatsen. Watererosie is een probleem in heel Europa, terwijl winderosie een groter probleem is in de drogere delen van de EU (het zuiden en oosten). Toepassing van de BEMP is vermoedelijke makkelijker voor grote landbouwbedrijven omdat die eventueel over meer middelen beschikken om de beschreven acties uit te voeren, het nodige materieel/de nodige machines aan te schaffen en/of de vaardigheden/kennis te vergaren om de bovengenoemde acties met succes uit te voeren.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.2.4.   Beheer van de bodemdrainage

De BEMP is om de bodemdrainage zo te beheren dat de vruchtbaarheid wordt behouden en nutriëntenverlies wordt beperkt door:

Toepasbaarheid

De toepasbaarheid van deze BEMP hangt voornamelijk af van lokale parameters zoals de topografie van het land (de hellingshoek en lengte van het veld, het bodemtype en de aggregaatgrootte ervan, de omvang van het gebied dat in het stroomgebied afwatert) en het teeltsysteem. Met name betere drainagepraktijken zijn algemeen toepasbaar op de meeste zandarme en niet-biologische akker- en graslandbodems, terwijl drainage moet worden vermeden of tot een minimum worden beperkt in veengronden en wetlands.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.3.   Nutriëntenbeheer

Dit deel is relevant voor alle typen landbouwbedrijven (waaronder veehouderijbedrijven). Het gaat over praktijken die ervoor zorgen dat het gebruik van nutriënten aansluit bij de behoeften van landbouwgewassen en dieren, om de opbrengst te optimaliseren en optimaal te kunnen profiteren van de gebruikte nutriënten en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de draagkracht van het milieu volledig in acht wordt genomen.

3.3.1.   Nutriëntbudgettering op veldniveau

De BEMP is er — door nutriëntenbudgettering op veldniveau — voor te zorgen dat de gewassen genoeg nutriënten krijgen, maar ook niet teveel. Het voornaamste doel van deze BEMP is om een „economische optimale” opbrengst en kwaliteit te bereiken, de kosten tot een minimum te beperken, en tegelijkertijd de bodem te beschermen en emissies in de lucht en het water te voorkomen. Dit kan worden bereikt door:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle typen landbouwbedrijven en is een belangrijke praktijk die van grote invloed is op de milieuprestaties en de productiviteit van het landbouwbedrijf. De maatregelen op het gebied van nutriëntenbudgettering op veldniveau vereisen relatief lage investeringskosten en kunnen belangrijke voordelen opleveren in termen van efficiëntie van de productie. Om een idee te geven van de kosten, het opstellen van een stikstof input-outputbudget kost 200 tot 500 EUR per landbouwbedrijf per jaar, afhankelijk van de omvang en het type van het gebruikte landbouwsysteem en van de hoeveelheid extern advies die nodig is.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.3.2.   Gewasrotatie voor efficiënte nutriëntencycli

De BEMP is optimalisatie van de stikstofcyclus door de integratie van vlinderbloemigen in gewasrotatiecycli (15). Vlinderbloemigen optimaliseren de stikstofinput via biologische stikstoffixatie en maximaliseren de overdracht van stikstof naar de volgende ronde van gewassen met minimaal verlies aan stikstof door uitspoeling. Om biologische stikstoffixatie optimaal te benutten, moet een gewasrotatiecyclus ten minste één peulgewas en een wisselgewas (16) bevatten (bv. een klaverweide geteeld als hoofdgewas of als vanggewas (17)) over een periode van vijf jaar. De aanwezigheid in de gewasrotatie van stikstofbindende gewassen moet in aanmerking worden genomen bij de bepaling van de toediening van nutriënten aan de bodem en de dosering daarvan.

Toepasbaarheid

Biologische stikstofbinding door vlinderbloemigen is algemeen toepasbaar op alle soorten landbouwsystemen. Het is met name relevant voor biologische-landbouwsystemen of systemen waarbij weinig mest wordt gebruikt en ook zeer belangrijk voor akkerland met een tekort aan organische nutriënten. Deze BEMP is echter niet van toepassing op landbouwsystemen met veengronden die worden gekenmerkt door een lage pH-waarde omdat zure bodems ongunstig zijn voor biologische stikstoffixatie.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.3.3.   Nauwkeurige toediening van nutriënten

De BEMP is om:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven. Gefaseerde toediening van nutriënten wordt vooral toepast bij granen.

Precisietoediening vereist aanzienlijke investeringen en brengt aanzienlijke operationele kosten met zich mee, voor de aankoop van uitrusting en arbeidskosten (bv. voor de aanschaf van gegevens over de geografische spreiding van nutriëntenbehoeften, meervoudige gps-gestuurde toedieningen van nutriënten) en is dus eerder toepasbaar voor grote landbouwbedrijven waarbij investeringen eerder terugverdiend zouden kunnen worden. Voor kleine en middelgrote bedrijven of voor bedrijven met een beperkte investeringscapaciteit is het vaak mogelijk de uitrusting die nodig is voor precisietoediening te huren of deze taak uit te besteden aan een gespecialiseerd landbouwbedrijf dat de nodige uitrusting in huis heeft en dergelijke diensten levert.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.3.4.   De selectie van kunstmest met geringere milieueffecten

De productie van anorganische stikstof vereist veel energie en gaat gepaard met aanzienlijke broeikasgasemissies (BKG-emissies), afhankelijk van de aard van de bestanddelen, de efficiëntie van de fabrieken en de toegepaste technieken voor de reductie van distikstofoxide (N2O) (19). Daarom is de BEMP dat landbouwers, wanneer zij kunstmest op basis van nitraat moeten gebruiken, producten kiezen met een gedocumenteerd lagere koolstofvoetafdruk (20).

Bovendien is het BEMP dat landbouwers, wanneer zij meststoffen op basis van ureum selecteren, producten kiezen waarvan de korreltjes zijn gecoat met een nitrificatieremmer. De nitrificatieremmer remt de hydrolysesnelheid van ammoniumnitraat en ammoniak. Bovendien maakt het nauwkeurige stikstofaflevering aan de gewassen mogelijk, omdat de afgeremde nitraatproductie beter aansluit bij de snelheid waarmee de gewassen stikstof opnemen.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven waar minerale meststoffen worden gebruikt.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.4.   Voorbewerking van de bodem en teeltplanning

Dit deel, dat relevant is voor gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven, gaat over technieken en keuzes bij de voorbewerking van de bodem en teeltplanning ter bescherming van gewassen en ter verbetering van de bodemkwaliteit.

3.4.1.   Afstemming van de bodembewerkingsactiviteiten op de bodemgesteldheid

BEMP is om bodembewerkingsactiviteiten af te stemmen op bodemtypes en bodemomstandigheden zodat het aanslaan van gewassen wordt geoptimaliseerd en de bodem wordt beschermd.

Teelttechnieken zoals minimale bodembewerking en rechtstreeks zaaien verminderen de intensiteit van de teelt en de omvang en mate waarin de bodem wordt verstoord, en beschermt de bodem door te voorkomen dat:

Bovendien moet de timing van bodembewerkings- en zaaiactiviteiten zorgvuldig worden afgestemd op de bodemvochtigheid, de bodemgesteldheid en de weersomstandigheden:

Het gebruik van veengronden voor teeltdoeleinden moet worden vermeden wegens het hoge risico op uitspoeling van nutriënten en koolstofoxidatie. Veengronden moeten langdurig worden afgedekt met gras ter behoud van het organische gehalte van de bodem; bodembewerkingsactiviteiten voor het opnieuw bezaaien van grasland moet worden beperkt tot maximaal eenmaal per vijf jaar.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven.

Als in de vroege winter wordt gezaaid, wordt minimale bodembewerking en rechtstreeks zaaien aanbevolen. Bovendien worden zij aanbevolen voor kleiige leembodems en zijn zij niet geschikt voor zandbodems of slecht gestructureerde bodems.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.4.2.   Voorbewerking van de bodem tot een minimum beperken

BEMP is de bodem te bewerken zonder kering of gespecialiseerde boren te gebruiken voor het doen aanslaan van gewassen in plaats van de bodem op traditionele wijze om te ploegen. Bodemvoorbewerkingsactiviteiten die kunnen bijdragen tot het behoud en verbetering van de bodemstructuur, porositeit en microbiële activiteit zijn:

Toepasbaarheid

De in deze BEMP genoemde voorbewerkingen van de bodem zijn algemeen toepasbaar op akkerbouwbedrijven. Rechtstreeks zaaien vermindert bodemverlies, behoudt bodemvochtigheid, verhoogt infiltratie van water en vermindert de oppervlakkige afstroming. Het is het meest geschikt op stabiele bodems waarvan de structuur in de loop van het groeiseizoen niet verandert, zoals klei, ziltige kleiig leem en kleiig leem. De techniek moet echter worden vermeden bij zandgronden, samengeperste bodems, velden met ernstige onkruidproblemen en gewassen die specifieke bewerking vereisen (zoals aardappelen). Rijenbewerking van vochtige bodems moet ook worden vermeden omdat dat kan leiden tot verdichting. Beperkte voorbewerking van de bodem brengt het risico van wildgroei van onkruid met zich mee, maar dat kan worden vermeden door deskundige gewasrotatie en praktijken zoals slapende zaaibedden. Daarnaast is beperkte bewerking niet geschikt voor zandgronden.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.4.3.   Het verzachten van de effecten van bodembewerking

De BEMP is om de effecten op de bodem van de bewerkingsactiviteiten te verzachten, en zo de bodemerosie te verminderen en het gehalte aan organische koolstof te verhogen of te behouden (22) door:

Toepasbaarheid

De maatregelen van deze BEMP zijn algemeen toepasbaar op gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven. Wanneer wordt gekozen voor teelt en zaaien volgens de contourlijnen verdient het zijn gewassen waarvoor vorenlandbouw nodig is echter misschien niet geschikt.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.4.4.   Gewasrotatie als middel om de bodem te beschermen

Deze BEMP schetst de belangrijkste ontwerpbeginselen van gewasrotatiesystemen voor bescherming en verbetering van de bodem. De BEMP is om:

Naast gewasrotatie (tijdafhankelijke variatie) is de BEMP ook te zorgen voor ruimtelijke diversiteit binnen en buiten het landbouwbedrijf. Aan elkaar grenzende velden (al dan niet van hetzelfde landbouwbedrijf) zouden, om de verspreiding van ziekteverwekkers en plagen te vermijden en het risico op erosie te verminderen, niet met dezelfde gewassen verbouwd moeten worden.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op gemengde, akkerbouw- en tuinbouwbedrijven. De beschreven maatregelen zijn met name doeltreffend wanneer zij over een lange termijn ontwikkeld kunnen worden.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.4.5.   Aanplant van bodembedekkers en vanggewassen

BEMP is te voorkomen dat bouwland tijdens de winter braak ligt, door de aanplant bodembedekkers en vanggewassen. Vanggewassen houden nutriënten in de wortelzone vast. Bodembedekkers beschermen de bodem tegen erosie en verminderen het risico op oppervlakkige afvloeiing door de infiltratiecapaciteit te verhogen. Bodembedekkers kunnen soms ook als vanggewas fungeren door de voorjaarspiek van nitraatstikstof te absorberen.

De BEMP is om te beoordelen in hoeverre vanggewassen/bodembedekkers deel uit kunnen maken van de teeltplanning, en landbouwgrond in de winter alleen braak te laten liggen als daar goede redenen voor zijn.

Toepasbaarheid

Bodembedekkers en vanggewassen zijn geschikt voor gebruik bij alle teeltsystemen op landbouwgrond waar de kale grond gevoelig is voor de uitspoeling van nutriënten, erosie of oppervlakkige afvloeiing in de periode na de oogst van de belangrijkste gewassen. Vanggewassen en bodembedekkers kunnen bij het vorige hoofdgewas worden ondergezaaid, on onmiddellijk na de oogst van het hoofdgewas worden ingezaaid. Ze worden voornamelijk vóór de in het voorjaar gezaaide gewassen ingezet.

Op sommige locaties kan het zijn dat landbouwers en regionale waterbeheerders bodembedekkers willen vermijden, vanwege de toename in evapotranspiratie die zij veroorzaken. In het algemeen zijn zij doeltreffend in omgevingen met een neerslagoverschot in de winter, en moeten zij worden vermeden in gebieden waar de introductie van bodembedekkers droogte kan veroorzaken.

Bovendien kunnen bodembedekkers structurele schade veroorzaken als zij laat of in natte omstandigheden worden geplant, met slechte benutting van de stikstof in de bodem door zowel de bodembedekkers als en de daaropvolgende gewassen, meer fosfor in de vorm van vaste deeltjes, en een hoger risico van sedimentverlies.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.5.   Gras- en begrazingsbeheer

Dit deel heeft betrekking op het beheer van grasland en is van toepassing op veehouderijbedrijven, met beste praktijken voor zowel intensieve als extensieve landbouwbedrijven.

3.5.1.   Beheer van grasland

De BEMP is om zo goed mogelijk gebruik te maken van graasgebieden op veehouderijbedrijven door optimalisatie van de groei en kwaliteit van het gras en van het gebruik ervan door de dieren, en tegelijkertijd te zorgen dat op kritieke momenten van het jaar een gemiddelde grasbedekking wordt bereikt. Dit bevordert de verteerbaarheid en voedingswaarde (en dus ook de productiviteit) van diervoeders en vermindert de vraag naar veevoeder van buiten, waardoor de methaan- en ammoniakemissies mogelijk worden verminderd en stroomopwaartse milieueffecten die samenhangen met de productie van diervoeder worden vermeden.

De volgende maatregelen kunnen bijdragen aan de verwezenlijking van deze doelstellingen:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is specifiek van belang voor landbouwbedrijven met intensief beheerde graasdieren, met name rundvee- en melkbedrijven en schapenhouderijen. Stripbeweiding is geschikt voor vleesvee en melkvee.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.5.2.   Beheer van grasland met een hoge natuurwaarde

In gebieden met een hoge natuurwaarde is de BEMP om de veebezetting laag te houden, en de graasintensiteit af te stemmen op de biodiversiteitsbehoeften, en bij de vaststelling van de maaitijden (voor voordroogkuil) met de biodiversiteit rekening te houden. Er is speciale software om voor de selectie van maatregelen (waaronder passende maai- en/of beweidingsregimes) voor de instandhouding van grasland. Op landschapsniveau zijn lappendekens van verschillende maairegimes gunstig voor de biodiversiteit, omdat elke soort anders reageert op maaitijden. In algemene zin is minder vaak maaien gunstig voor wilde planten en ongewervelde dieren.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is relevant voor duurzaam beheerd grasland met hoge natuurwaarde, zoals alpiene gebieden, hoogland, moerasgebieden, kustgebieden, gebieden van bijzonder wetenschappelijk belang, Natura 2000-locaties en bijzondere beschermingszones.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.5.3.   Weiderenovatie en opname van vlinderbloemigen in permanente weiden en grasland

Als er sprake is van een daling van de productiviteit van de droge stof of als de kwaliteit van de weide verbeterd moet worden, is de BEMP overbezaaiing of, in voorkomend geval, opnieuw inzaaien om hoge opbrengsten te behouden of te herstellen, en goede kwaliteit (in termen van verteerbaarheid of de D-waarde van grasland) te garanderen.

Met „overbezaaiing” wordt bedoeld het rechtstreeks, zonder bodembewerking, zaaien van nieuw zaad op het oorspronkelijke grasland, zonder het bestaande gras of grasland te beschadigen, waardoor de kwaliteit en productiviteit wordt verbeterd zonder dat dit ten koste gaat van de reeds aanwezige voedergewassen. Vertrapping door vee bevordert dit proces, omdat de zaden daardoor beter in contact komen met de bodem. Met „opnieuw inzaaien” wordt bedoeld het omploegen en opnieuw inzaaien van een geheel nieuwe grasmat, hetgeen in bepaalde omstandigheden nodig kan zijn om een goede grasmat te krijgen.

Het kiezen van de meest geschikte rassen is essentieel bij weiderenovatie. Vlinderbloemigen zijn van groot belang bij het vruchtbaar maken van de bodem omdat zij stikstof fixeren. Voor maximale productiviteit worden raaigrassen met een hogere opbrengst en een goede efficiëntie van het stikstofgebruik beschouwd als de ideale tegenhanger voor vlinderbloemigen, omdat zij de door klaver geproduceerde nitraten omzetten in verteerbare biomassa. Met name smakelijke en verteerbare rassen, zoals grassen met een hoog suikergehalte, kunnen inname van droge stof door dieren aanzienlijk verhogen en een hogere voederomzettingscoëfficiënt ondersteunen. Het telen van een combinatie van vier soorten (waaronder een gras die snel aanslaat en geen stikstof fixeert, zoals raaigras, een vlinderbloemige die snel aanslaat en wel stikstof fixeert, zoals rode klaver, een tijdelijk persistente niet-fixerende bloeiende gras die zoals kropaar en een tijdelijk persistente stikstofbindende vlinderbloemige zoals witte klaver) resulteert in een groter rendement dan monoculturen ongeacht het bodemtype, de vruchtbaarheid van de bodem en het klimaat.

Toepasbaarheid

De BEMP is in de eerste plaats bedoeld voor intensieve systemen. Weiderenovatie wordt zelden ondernomen in extensief begraasde of gemaaide gebieden, waar het beheer niet gericht is op maximale productiviteit.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.5.4.   Efficiënte kuilvoerproductie

De BEMP is de kuilvoerproductie te maximaliseren door goede teeltomstandigheden toe te passen, op het juiste moment te oogsten, en de beste technieken voor conservering en opslag te gebruiken. Dit wordt bereikt door de volgende maatregelen:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is met name relevant voor intensieve landbouwbedrijven waar voornamelijk ingekuild gras wordt geproduceerd, maar bepaalde aspecten kunnen ook van toepassing zijn op veehouderijbedrijven die andere soorten kuilvoer produceren.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.   Veehouderij

Dit deel is relevant voor veehouderijen en is gericht op herkauwers. De beste praktijken voor niet-herkauwers staan in het referentiedocument over de beste beschikbare technieken voor intensieve pluimvee- en varkenshouderij (IRPP BREF) (27). In dit deel wordt ingegaan op zowel de extensieve en intensieve veehouderij.

3.6.1.   Aan de plaatselijke omstandigheden aangepaste rassen

De BEMP is om, rekening houdend met het landbouwbedrijfstype, dierenrassen of -stammen te kiezen die aangepast zijn aan de plaatselijke omstandigheden (28). Verschillende doelstellingen kunnen worden nagestreefd, waaronder:

Toepasbaarheid

De selectie van aan de plaatselijke omstandigheden aangepaste rassen is algemeen toepasbaar op veehouderijen, en is met name van belang voor de begrazing van marginaal land of bedrijven in zware klimaten.

Plaatselijke, zeldzame en traditionele rassen zijn relevanter voor duurzaam beheerde veehouderijen waar eventueel voorrang wordt gegeven aan bescherming van de biodiversiteit en de instandhouding van het grasland. Dit is omdat zeldzame, lokale en traditionele rassen bij goede productievoorwaarden vaak minder productief zijn dan rassen die zijn geselecteerd vanwege hun hoge productiviteit en efficiënter gebruik van hulpbronnen.

De selectie en ontwikkeling van hulpbronefficiënte rassen is daarentegen relevanter voor de intensieve landbouwsystemen die gericht zijn op maximale opbrengst.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.2.   Nutriëntbudgettering op veehouderijen

De BEMP is om toezicht te houden op de nutriëntenstroom op landbouwbedrijfsniveau en nutriëntenoverschotten te optimaliseren door alle nutriënten (stikstof (N), fosfor (P) en kalium (K)) op de boerderij of als output in dierlijke producten bij te houden, en het nutriëntenoverschot en de efficiëntie van het gebruik van nutriënten (NUE) op het niveau van het landbouwbedrijf (29) te berekenen. NUE op het niveau van het landbouwbedrijf maakt het mogelijk de algehele efficiëntie van de productie van verschillende teeltsystemen met elkaar te vergelijken.

Toepasbaarheid

Nutriëntbudgettering op bedrijfsniveau is voor alle veehouderijbedrijven uitvoerbaar en voordelig, maar is vooral relevant voor gemengde landbouwsystemen en intensieve veehouderijbedrijven. Voor veehouderijen zijn de kosten van het uitvoeren van nutriëntbudgettering op bedrijfsniveau relatief laag.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.3.   Vermindering van de uitscheiding van stikstof door aanpassing van het dieet

De BEMP is om de uitscheiding van stikstof te verminderen door middel van maatregelen op het gebied van voeding:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op zowel herkauwers en niet-herkauwers en is hoofdzakelijk relevant voor de intensieve veehouderij. Sommige maatregelen, zoals de invoering van eiwitarm diervoeder, zijn alleen van toepassing op dieren op stal, en kunnen het risico van verminderde productiviteit met zich meebrengen.

De kosten in verband met de uitvoering van deze BEMP zijn doorgaans beperkt. Indien bijvoorbeeld op het landbouwbedrijf geteelde kuilmais de voorkeur geniet boven zetmeelrijke concentraten, resulteert deze BEMP in lagere kosten omdat er op het landbouwbedrijf minder behoefte is aan diervoeders van buiten.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.4.   De vermindering van darmmethaan bij herkauwers

De BEMP is om een dieet in te stellen dat de methaanemissies uit darmgisting bij herkauwers vermindert door de verteerbaarheid van voedergewassen te verbeteren en te zorgen dat er verhoudingsgewijs meer verteerbare voedergewassen worden ingenomen; dit kan bijvoorbeeld worden bereikt door gras te vervangen door ingekuilde vlinderbloemigen, die een lager vezelgehalte hebben en die de inname van droge stof stimuleren en de snelheid van de passage door de pens verhogen (32).

Toepasbaarheid

Deze BEMP is alleen relevant voor herkauwers. De introductie van vlinderbloemige kuilvoederproductie in warme klimaten kan doeltreffend zijn, hoewel de lage persistentie en lange perioden die nodig zijn voor het aanslaan belangrijke agronomische beperkingen zijn.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.5.   Groene inkoop van diervoeders

De BEMP is om:

Toepasbaarheid

Groene inkoop van diervoeders is algemeen toepasbaar op alle veehouderijbedrijven. De beschikbaarheid van gecertificeerd voer is echter soms beperkt. Bovendien zijn gecertificeerde feeds vaak net iets duurder.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.6.   Instandhouding van diergezondheid

De BEMP is om praktijken in te voeren die de diergezondheid in stand houden, de behoefte aan diergeneeskundige behandelingen verminderen en de morbiditeit en mortaliteit tot een minimum beperken door:

Toepasbaarheid

De instandhouding van de diergezondheid is een belangrijke maatregel voor alle veehouderijbedrijven. Het is ook om economische redenen een goed idee, omdat gezonde dieren productiever zijn.

Om kosten te verminderen en de doelmatigheid te verbeteren, kunnen naburige bedrijven een gezamenlijk programma voor preventieve gezondheidszorg opzetten en gemeenschappelijke regelingen treffen voor veterinaire diensten.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.6.7.   Kudde-/koppelprofielbeheer

De BEMP is het kudde-/koppelprofiel zodanig te beheren dat de methaanemissies uit darmgisting worden verminderd en hulpbronnen efficiënter worden benut door de productiviteit te verhogen. Dit kan worden bereikt door:

Toepasbaarheid

Beheer van het kuddeprofiel is toepasbaar op alle veehouderijsystemen, ongeacht de grootte. Het kan echter zijn dat hiervoor gespecialiseerd personeel nodig is, of dat het bestaande personeel de tijd moet krijgen om de nodige vaardigheden en kennis te verwerven, en dit kan soms bij kleine bedrijven een belemmering vormen voor de uitvoering.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.   Mestbeheer

Dit deel is relevant voor veehouderijen en met name voor intensieve veehouderijsystemen. Beste praktijken voor het beheer van mest in de intensieve varkens- en pluimveehouderij worden behandeld in het referentiedocument voor de beste beschikbare technieken voor de intensieve varkens- en pluimveehouderij (IRPP BREF) (35).

3.7.1.   Efficiënte huisvesting

Deze BEMP is in eerste instantie gericht op de vermindering van de ammoniakemissies uit veestallen in de context van mestbeheer, en reduceert ook de methaanemissies.

De belangrijkste ontwerpcriteria voor een efficiënte huisvesting zijn:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle soorten rundveehouderijen. Het kan zeer kosteneffectief worden toegepast bij de bouw van nieuwe stallen, of tijdens de renovatie van bestaande stalsystemen. Maatregelen met hoge kapitaalkosten zoals chemische reiniging zijn eventueel toepasbaar bij grote gesloten melksystemen, maar niet in typische melk- en rundvleessystemen.

Bij een efficiënt stalsysteem moet de juiste balans worden gevonden tussen efficiëntie, het verminderen van milieueffecten, en het welzijn van de dieren.

Bij het terugdringen van ammoniak- en methaanemissies worden soms de beste resultaten bereikt door eerst de hoeveelheid tijd die dieren binnen doorbrengen te verminderen, alvorens het ontwerp van de stal te verbeteren.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.2.   Anaerobe vergisting

De BEMP is om mest en drijfmest op het landbouwbedrijf of op een nabijgelegen installatie voor anaerobe vergisting te behandelen, om biogas te produceren dat kan worden opgevangen en gebruikt voor het opwekken van warmte en elektriciteit of verbeterd tot biomethaan, zodat minder fossiele brandstoffen worden gebruikt. Bij anaerobe vergisting wordt ook organisch stikstof omgezet in vormen die gemakkelijker door planten opgenomen kunnen worden, wat de meststofvervangingswaarde van mest en drijfmest verbetert.

Mest en drijfmest aanvullen met andere, op het landbouwbedrijf geproduceerde organische reststoffen (36) kan de verminderde beschikbaarheid van graasdieren tijdens het beweidingsseizoen compenseren, en daarmee de operationele stabiliteit en de constante productie van biogas waarborgen.

De beste milieuprestaties van systemen voor anaerobe vergisting wordt verwezenlijkt door gasdichte opslag van digestaat, om methaan- en ammoniakverlies te voorkomen.

De volgende opties kunnen door de veehouderijbedrijven worden overwogen:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op veehouderijbedrijven en is met name relevant voor gemengde bedrijven met veel (koolstofarm) land dat voor de akker- of tuinbouw wordt gebruikt, die zouden profiteren van toepassing van digestaat. Drijfmest is beter geschikt voor anaerobe vergisting dan vaste mest, dat mag worden gecomposteerd, hoewel het mogelijk is om mest te verwerken in anaerobe vergistingsinstallaties, als het aandeel in de totale grondstoffen klein blijft. De schaal van uitvoering en de capaciteit van de installatie zijn de belangrijkste factoren die van invloed zijn op de economische levensvatbaarheid van anaerobe vergisting op het landbouwbedrijf. Samenwerking met naburige bedrijven of plaatselijke organisaties voor afvalbeheer kunnen een essentiële voorwaarde zijn voor de uitvoering van deze BEMP.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.3.   Gier-/digestaatscheiding

De BEMP is om de op het landbouwbedrijf geproduceerde drijfmest of het digestaat van de anaerobe vergisting ter plekke en vóór opslag en toepassing op landbouwgrond te scheiden in vaste en vloeibare fracties. Deze scheiding maakt een nauwkeuriger beheer van nutriënten in de drijfmest/het digestaat mogelijk omdat meer van de stikstof in de vloeibare fractie zit, en meer van de fosfor in de vaste fractie. Drijfmest en digestaat hebben verhoudingsgewijs veel meer fosfor in een voor planten bruikbare vorm dan stikstof. Scheiding kan overbelasting van de bodem met helpen vermijden, en maakt het mogelijk organisch materiaal en fosfor in de vaste fractie te verplaatsen naar velden die verder van de huisvesting liggen.

Verscheidene scheidingstechnieken bestaan. Centrifugering met overhevelen is een van de efficiëntste manieren om fosfor vast te houden en een drogere vaste fractie te produceren.

De efficiëntie kan worden verbeterd door het gebruik van toevoegingsmiddelen zoals bruinkool, bentoniet, zeoliet, kristallen en efficiënte micro-organismen en/of door voorbehandelingen zoals flocculatie, coagulatie en precipitatie.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle soorten veehouderijbedrijven. Voor landbouwbedrijven die maar beperkte hoeveelheden drijfmest kunnen opslaan, kan deze BEMP bijzonder nuttig zijn omdat het volume van de drijfmest wordt verkleind, terwijl landbouwbedrijven in zones die kwetsbaar zijn wat nitraten betreft veel baat zullen hebben bij de mogelijkheid om stikstof onafhankelijk van fosfor toe te dienen.

Deze BEMP is echter niet toepasbaar op landbouwbedrijven waar het merendeel van de mest wordt beheerd in vaste-mestsystemen, zoals die met dik stalstrooisel (veel rundvee- en schapenhouderijen) en kan economisch onhaalbaar zijn voor kleine landbouwbedrijven.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.4.   Passende systemen voor de verwerking van drijfmest en voor de opslag van drijfmest en digestaat

Wanneer anaerobe vergisting van drijfmest (37) niet mogelijk is, is de BEMP om technieken toe te passen die de ammoniak (NH3)-emissies verminderen en tegelijkertijd de hoge nutriëntwaarden van de mest behouden, met het oog op de toepassing ervan op landbouwgrond. Dit wordt bereikt door:

Beste praktijken voor de opslag van drijfmest zijn ook beste praktijken voor opslag van anaerobe digestaat.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op grote varkens- en pluimveehouderijen en grote melkveebedrijven waar de dieren een groot deel van het jaar binnen staan.

In sommige lidstaten bestaan er zorgen over de potentiële gevaren van de zuren die worden gebruikt voor drijfmestverzuring. Daarnaast kan het gebruik van zwavelzuur van invloed zijn op de duurzaamheid van sommige soorten beton die worden gebruikt voor de bouw van de opslagtanks vanwege een sulfaatreactie, maar deze effecten kunnen worden verzacht door een passende betonkeuze.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.5.   Passende opslag van vaste mest

De BEMP is om alle vaste fracties die voortkomen uit mestbeheerssystemen te composteren of in partijen op te slaan. Bij opslag in partijen wordt vaste mest gedurende een periode van ten minste 90 dagen vóór het uitrijden op het land opgeslagen en wordt er tijdens die periode geen nieuwe mest aan de hoop toegevoegd. De mesthoop moet worden afgedekt en uit de buurt van waterlopen gesitueerd worden; eventueel percolaat moet worden opgevangen en hetzij naar een systeem voor vloeibaar drijfmest ter plaatse worden omgeleid, hetzij weer terug naar de mesthoop worden gevoerd.

Toepasbaarheid

De BEMP is algemeen toepasbaar op veehouderijbedrijven, met name in gebieden waar het risico op overdracht van ziekteverwekkers naar watersystemen hoog is. Het is echter niet relevant voor landbouwbedrijven in gebieden waar verse mest in het voorjaar direct in de bodem kan worden verwerkt (bv. in nabijgelegen bewerkte bodems), aangezien met deze optie betere algemene milieuprestaties worden bereikt.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.6.   Injectie van drijfmest en onderwerking van mest

Ammoniakemissies uit de bodem onmiddellijk na de toediening van (drijf)mest kunnen grotendeels worden vermeden door de drijfmest onder het oppervlak te injecteren of de vaste mest onder te werken door te keerploegen of met andere technieken waarbij de grond wordt gekeerd.

Daarom is de BEMP:

Toepasbaarheid

Ondiepe injectie van drijfmest werkt het best voor drijfmest met een laag gehalte aan droge stof, bij voorkeur lager dan 6 %, en is het meest geschikt voor de gescheiden vloeibare fracties van drijfmest of digestaat. Injectie maakt nauwkeurige dosering en plaatsing van drijfmest mogelijk, maar kan niet worden toegepast op sterk hellende, stenige, klei-, veen- of oppervlakkige bodems; daar genieten andere technieken zoals sleepvoet- of rijenbemesting de voorkeur (zie BEMP 3.7.7).

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.7.7.   De toediening van drijfmest aan grasland

De BEMP is om ondiepe injectie te gebruiken voor toediening van drijfmest aan grasland (zie BEMP 3.7.6). Wanneer dit niet mogelijk is, is de BEMP:

Toepasbaarheid

Rijen- en sleepvoetbemesting zijn algemeen toepasbaar op veehouderijbedrijven. Wanneer een landbouwbedrijf zelf niet over de nodige uitrusting beschikt, kan het werk worden uitbesteed.

Drijfmest met een hoog gehalte aan vaste stof („dikke” drijfmest) kan sleepvoetbemesting eventueel bemoeilijken, met name als navelstrengsystemen worden gebruikt.

Bij de toediening van drijfmest aan grasland moeten de nutriëntbudgetteringsbeginselen van BEMP 3.3.1. altijd gerespecteerd worden.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.8.   Irrigatie

Dit deel is van toepassing op alle landbouwbedrijven met irrigatie, en met name voor landbouwbedrijven in gebieden met waterschaarste. Het betreft efficiënte irrigatietechnieken die het watergebruik minimaliseren en/of de efficiëntie van het watergebruik (38) maximaliseren.

3.8.1.   Agronomische methoden voor het optimaliseren van de irrigatievraag

De BEMP is om de behoefte aan irrigatie te optimaliseren door de volgende maatregelen.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle landbouwbedrijven die irrigatie toepassen, en met name landbouwbedrijven in droge gebieden. Sommige maatregelen zullen investerings- en operationele kosten met zich meebrengen die een hindernis kunnen vormen voor kleine landbouwbedrijven. Deze kosten kunnen echter worden gecompenseerd door besparingen omdat minder water nodig is en in sommige gevallen door hogere winsten als gevolg van hogere opbrengsten.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.8.2.   Optimalisering van de irrigatie

De BEMP is om de meest efficiënte irrigatiesystemen te kiezen, die irrigatie van het landbouwgebied optimaliseert:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op zowel droge als vochtige klimaatzones, voor de meeste bodemsoorten en met name voor gewassen die in rijencultuur worden verbouwd, zoals luzerne, katoen en maïs.

Druppelbevloeiing op kleibodems moet langzaam worden toegepast om vorming van oppervlaktewater en oppervlakkige afvloeiing te voorkomen. Op zandgrond is meer water nodig om te zorgen voor voldoende laterale bevochtiging van de bodem. Bij gewassen op hellingen moeten verschillen in afgifte als gevolg van hoogteverschillen tot een minimum worden beperkt.

In lagedruksproeisystemen moet, om een passend irrigatie te bereiken, de druk worden aangepast aan de fysieke eigenschappen van de bodem. Voor gewassen op hellingen kunnen lagedruksproeiers worden gebruikt op voorwaarde dat de laterale buizen die het water aan de sproeiers leveren de contourlijnen zo veel mogelijk volgen, zodat de druk tot een minimum wordt beperkt en de irrigatie gelijkmatig is.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.8.3.   Beheer van irrigatiesystemen

De BEMP is om irrigatiesystemen efficiënt te gebruiken en te controleren, om waterverlies en teveel oppervlakkige afvloeiing van water te voorkomen, en om over- en/of onder-irrigatie te voorkomen. Watermeters zijn belangrijk om precies te bepalen hoeveel water voor irrigatie is gebruikt, en om waterverlies op te sporen. Omleidingsgreppels kunnen oppervlakkige afvloeiing van hellende oppervlakken opvangen om de schade aan gewassen tot een minimum te beperken.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle landbouwbedrijven die irrigatie toepassen, en met name landbouwbedrijven in droge gebieden.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.8.4.   Efficiënte en goed gecontroleerde irrigatiestrategieën

Optimale irrigatie kan worden bereikt door passende strategieën uit te voeren ter voorkoming van over-irrigatie of watertekort.

In gebieden waar zeer weinig water voorhanden is, is de BEMP de toepassing van deficietirrigatie, een strategie waarbij het gewas tijdens sommige groeistadia of gedurende de hele groeiperiode wordt blootgesteld aan een mate van waterstress die geen of weinig vermindering van de opbrengst tot gevolg heeft.

Een voorbeeld van een deficietirrigatie is gedeeltelijke droging van de wortels (Partial Root Drying of PRD), dat bestaat in het afwisselend bewateren van de ene of de andere zijde van de gewasrijen, zodat alleen delen van de wortels worden blootgesteld aan waterstress.

Toepasbaarheid

Deficietirrigatie is met name toepasbaar in zeer droge gebieden waar landbouwers eerder het netto-inkomen per eenheid gebruikt water dan per eenheid land zullen willen optimaliseren. Het is echter niet geschikt voor gebruik gedurende langere perioden.

Voorafgaand aan de toepassing ervan is het van essentieel belang het effect van de verschillende strategieën deficietirrigatie te beoordelen door middel van meerjarige openveldtests voor elk gewas in relevante agroklimaatzones.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.9.   Gewasbescherming

Dit deel is relevant voor alle landbouwbedrijven. In deze rubriek staan de beste praktijken waarmee/zodat landbouwers een volledig stel maatregelen kunnen uitvoeren voor de toepassing van duurzame gewasbeschermingsstrategieën om plagen te voorkomen, het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kunnen optimaliseren en verminderen, en, indien nodig, producten kunnen kiezen met de geringste milieueffecten en die het meest compatibel zijn met de rest van de strategie. De beste praktijk is dat landbouwers deze maatregelen — die verder gaan dan de wettelijke vereisten, en met name de bepalingen van Richtlijn 2009/128/EG van het Europees Parlement en de Raad (42) en Verordening (EG) nr. 1107/2009 van het Europees Parlement en de Raad (43) die voorzien in de toepassing van algemene beginselen van geïntegreerde plagenbestrijding in Europa — uitvoeren.

3.9.1.   Duurzame gewasbescherming

De BEMP is om populaties van schadelijke organismen onder controle te houden door de invoering van een dynamische gewasbeschermingsbeheerplan die een preventieve aanpak en de belangrijkste aspecten van geïntegreerde plagenbestrijding omvat. De belangrijkste elementen van een doeltreffend dynamisch gewasbeschermingsbeheerplan zijn als volgt:

Toepasbaarheid

Deze BEMP omvat een breed spectrum aan technieken, die afzonderlijk of gezamenlijk kunnen worden uitgevoerd, en die aan de gewassen en de specifieke omstandigheden op regio-, bedrijfs- en veldniveau moeten worden aangepast. De vaststelling en uitvoering van een dynamisch gewasbeschermingsbeheerplan is algemeen toepasbaar, mits de maatregelen ervan goed aan het desbetreffende geval worden aangepast. Wisselbouw en biologische plagenbestrijding bijvoorbeeld zouden bijzonder relevant zijn voor biologische of conventionele extensieve landbouwbedrijven.

Biologische plagenbestrijding is gemakkelijk uitvoerbaar in de beschermde tuinbouw en in fruitboomgaarden, waar de gecontroleerde omstandigheden bevorderlijk zijn voor de snelle ontwikkeling van populaties van „beneficials”, en emigratie daarvan uit het teeltgebied wordt voorkomen. Daarentegen is de techniek moeilijker uit te voeren in open velden en met name in productiesystemen met korte teeltcycli. Meer in het algemeen zijn preventiemaatregelen en biologische bestrijding doeltreffender bij niet al te grote populaties van schadelijke organismen en wanneer natuurlijke vijanden worden vrijgelaten; anders kan het zijn dat zij de gewassen onvoldoende beschermen. Bijzondere aandacht is nodig bij de introductie van natuurlijke vijanden: als algemene regel geldt dat de introductie plaatsvindt wanneer de temperatuur relatief laag is, bv. vroeg in de ochtend of laat in de namiddag/avond, bij gunstige weersomstandigheden en in het beste seizoen voor het desbetreffende organisme.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.9.2.   Selectie van gewasbeschermingsmiddelen

De BEMP is om overeenkomstig de bepalingen van Richtlijn 2009/128/EG gewasbeschermingsmiddelen te kiezen die zo plaagsoortspecifiek mogelijk zijn, en de minste effecten voor het milieu (45) en de laagste risico’s voor de menselijke gezondheid hebben. Landbouwers kunnen deze doelstellingen bereiken door de etiketten van deze producten te raadplegen en te rade te gaan bij openbaar toegankelijke databanken, waar zij voornamelijk informatie zullen kunnen vinden over de giftigheid van pesticiden voor de menselijke gezondheid en/of dier- en plantensoorten bij de verschillende doseringen. Het doel is om producten te kiezen die het minst giftig zijn en zo veel mogelijk op de te bestrijden schadelijke soort gericht zijn, zonder de genomen biologische bestrijdingsmaatregelen (bijvoorbeeld natuurlijke vijanden) te belemmeren. Ook moet rekening worden gehouden met het risico dat plaagorganismen resistent worden, en moet daarvoor zo nodig een strategie worden vastgesteld. Verder moeten de specifieke eigenschappen van te behandelen gewassen en velden (met name de afstand tot waterbronnen, de bodemgesteldheid, het teeltsysteem enz.) in aanmerking worden genomen om de geschiktheid van specifieke gewasbeschermingsmiddelen te bepalen.

Toepasbaarheid

Deze BEMP is toepasbaar voor alle landbouwers die gebruik moeten maken van gewasbeschermingsmiddelen.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.10.   Beschermde tuinbouw

Dit deel is relevant voor landbouwbedrijven die fruit en groenten overdekt (bv. in kassen) telen.

3.10.1.   Energie-efficiëntiemaatregelen bij de beschermde tuinbouw

De BEMP is om de energievraag van gesloten kassen te verminderen en daar zo veel mogelijk aan te voldoen met ter plekke opgewekte hernieuwbare energie, en verder;

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle soorten beschermde-tuinbouwbedrijven.

De toepassing van geothermische energie is beperkt, bijvoorbeeld wegens de specifieke eigenschappen van het temperatuurprofiel van de waterhoudende grondlaag en vanwege de vereiste investeringen.

Bij de verdampingstechnieken wordt zoet water gebruikt en moet er dus rekening gehouden worden met de beschikbaarheid daarvan. Bovendien moet niet zoveel water worden gebruikt dat de luchtvochtigheid in de kas het optimum (gewoonlijk 65 à 70 %) overschrijdt, wat van invloed zou zijn op de transpiratie van de planten. Dit is met name relevant bij vernevelingstechnieken en in gebieden met een hoge natuurlijke luchtvochtigheid.

Vernevelingstechnieken kunnen bovendien grote investeringen vereisen, voor het waterdistributiesysteem.

Koelbloksystemen zijn alleen efficiënt in kassen die breder zijn dan 50 m, maar hebben het voordeel dat zij ook werken met zeewater.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.10.2.   Waterbeheer in beschermde tuinbouw

De BEMP is maximalisering van de efficiëntie van irrigatie van gewassen in gesloten kassen in droge gebieden door:

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op alle beschermde-tuinbouwbedrijven en zeer relevant in droge gebieden.

Geslotenlussystemen zijn technisch doeltreffend maar zijn alleen financieel levensvatbaar in gebieden met een goede waterkwaliteit of waar gewassen worden geteeld waarvan de waarde opweegt tegen de kosten van het genereren van kwalitatief goed water (bv. via inzameling van regen en/of ontzilting van zout water).

Micro-irrigatiesystemen van de juiste omvang en ontwerp hebben het voordeel van zeer gelijkmatige verdeling en hoge efficiëntie.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.10.3.   Afvalbeheer bij de beschermde tuinbouw

De BEMP is om de verschillende fracties afval uit het beschermde-tuinbouwsysteem correct te scheiden en:

Toepasbaarheid

De onderdelen van deze BEMP zijn algemeen toepasbaar op alle gesloten kassen en zijn ook relevant voor de meeste andere bedrijven.

De te gebruiken biogebaseerde kunststoffen moeten:

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

3.10.4.   Selectie van groeimedia

De BEMP is om ofwel groeimedia met een milieucertificaat (bv. de EU-milieukeur) aan te schaffen, of eigen milieucriteria voor de aanschaf van de groeimedia vast te stellen (bv. op basis van de criteria van Beschikking 2015/2099 van de Commissie (49)).

Toepasbaarheid

Deze BEMP is algemeen toepasbaar op beschermde-tuinbouwbedrijven die groeimedia kopen.

Bijbehorende milieuprestatie-indicatoren en criteria voor topprestaties

• 4. 

  AANBEVOLEN VOORNAAMSTE SECTORSPECIFIEKE MILIEUPRESTATIE-INDICATOREN

In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van een aantal van de voornaamste indicatoren van milieuprestaties voor de landbouwsector, samen met de bijbehorende criteria (benchmarks) en relevante BEMP’s. Deze vormen een deelverzameling van alle in deel 3 vermelde indicatoren.

• (1) 

  Het wetenschappelijk en beleidsverslag is openbaar toegankelijk op de website van het JRC op het volgende adres: http://susproc.jrc.ec.europa.eu/activities/emas/documents/AgricultureBEMP.pdf. De conclusies over beste milieubeheerpraktijken en de toepasselijkheid daarvan, alsmede de vastgestelde specifieke milieuprestatie-indicatoren en de criteria voor topprestaties in dit sectorale referentiedocument zijn gebaseerd op de bevindingen die zijn beschreven in het wetenschappelijk en beleidsverslag. Alle achtergrondinformatie en technische details zijn daarin te vinden.

• (2) 

  Verordening (EEG) nr. 1836/93 van de Raad van 29 juni 1993 inzake de vrijwillige deelneming van bedrijven uit de industriële sector aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (PB L 168 van 10.7.1993, blz. 1).

• (3) 

  Verordening (EG) nr. 761/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 19 maart 2001 inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) (PB L 114 van 24.4.2001, blz. 1).

• (4) 

  Volgens bijlage IV, hoofdstuk B, onder e), bij de EMAS-verordening bevat de milieuverklaring „een overzicht van de beschikbare gegevens over de prestaties van de organisatie ten opzichte van haar milieudoelstellingen en -streefdoelen op het gebied van haar significante milieueffecten. Daarbij wordt gerapporteerd over de kernindicatoren en over andere relevante bestaande milieuprestatie-indicatoren, zoals vermeld in hoofdstuk C”. In hoofdstuk C van bijlage IV staat: „Elke organisatie rapporteert ook jaarlijks over haar prestaties in verband met de specifiekere milieuaspecten, zoals die in haar milieuverklaring worden genoemd, en houdt daarbij rekening met de in artikel 46 bedoelde sectorale referentiedocumenten, wanneer deze beschikbaar zijn.”

• (5) 

  Een gedetailleerde beschrijving van elk van de beste praktijken en praktische wenken over de toepassing ervan zijn te vinden in de „Best Practice Report”, gepubliceerd door het JRC en online beschikbaar op: http://susproc.jrc.ec.europa.eu/activities/emas/documents/AgricultureBEMP.pdf. Organisaties die meer willen weten over bepaalde in dit SRD beschreven beste praktijken wordt verzocht dit verslag te raadplegen.

• (6) 

  Verordening (EG) nr. 1893/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 tot vaststelling van de statistische classificatie van economische activiteiten NACE Rev. 2 en tot wijziging van Verordening (EEG) nr. 3037/90 en enkele EG-verordeningen op specifieke statistische gebieden (PB L 393 van 30.12.2006, blz. 1).

• (7) 

  Nadere informatie over in deze tabel vermelde soorten milieudruk is te vinden in het door de JRC gepubliceerde „Best Practice Report” dat online beschikbaar is op: http://susproc.jrc.ec.europa.eu/activities/emas/documents/AgricultureBEMP.pdf

(*1)  Beste praktijken voor akkerbouwproductie kunnen van toepassing zijn op delen van het landbouwbedrijf waar diervoeder wordt geproduceerd, of op het gebruik van drijfmest, voor bedrijven die varkens- en pluimveemest ontvangen

• (8) 

  Tot „lokaal belangrijke soorten” worden inheemse soorten gerekend, en zeldzame of bedreigde soorten. Om te bepalen welke soorten lokaal belangrijk zijn, kan de landbouwer de toepasselijke nationale of regionale regelingen op het gebied van biodiversiteit en habitat raadplegen, of te rade gaan bij lokale ngo’s.

• (9) 

  Met indirect energieverbruik (ook bekend als ingebedde energie) van meststoffen en/of diervoeding wordt bedoeld de energie die is gebruikt voor de productie ervan (waaronder die voor de winning van grondstoffen, vervoer en vervaardiging).

• (10) 

  Indien voorhanden kan teruggewonnen of gerecycleerd water (water dat afkomstig van de verwerking van afvalwater) een verminderd gebruik van vers water mogelijk maken.

• (11) 

  Een aantal aspecten van dit BEMP worden nader uitgewerkt in meer specifieke BEMP’s: zie punt 3.7 voor mestbeheer, punt 3.9 voor gewasbeschermingsmiddelen en BEMP 3.10.3 voor afvalbeheer in beschermde tuinbouw.

• (12) 

  Overeenkomstig Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal richtlijnen (kaderrichtlijn afvalstoffen) (PB L 312 van 22.11.2008, blz. 3) is de volgende afvalbeheerhiërarchie vastgesteld: a) preventie, b) voorbereiding voor hergebruik, c) recycling; d) andere nuttige toepassing, bv. energieterugwinning, en e) verwijdering.

• (13) 

  Het gaat hierbij om producten die rechtstreeks door het landbouwbedrijf worden verkocht, hetzij ter plaatse of op plaatselijke boerenmarkten en verkoop van producten via groentekistregelingen of andere vormen van door de gemeenschap gesteunde landbouw.

• (14) 

  De brutostikstofbalans geeft de toe- of afname aan van stikstof op landbouwgrond. Dit wordt berekend door de hoeveelheid uit de landbouwbodem afgevoerde stikstof per hectare af te trekken van de toegevoegde hoeveelheid per hectare.

• (15) 

  Gewasrotatie is de afwisseling van gewassen die humus produceren en gewassen die humus verbruiken op een veld in een cyclus van een aantal jaren, waarbij rekening wordt gehouden met regelgevende en edafische beperkingen. Gewasrotatie heeft een groot aantal voordelen. Een voorbeeld hiervan is de teelt van vlinderbloemigen — diepwortelende, stikstofbindende gewassen die humus produceren en de bodemfertiliteit verhogen — in combinatie met een evenwichtig aandeel van gewassen die stikstof en humus verbruiken, zoals granen en wortelgewassen.

• (16) 

  Een wisselgewas is een secundair hoofdgewas dat onderdeel uitmaakt van gewasrotatie en dat wordt verbouwd om te voorkomen dat granen herhaaldelijk worden gezaaid.

• (17) 

  Een vanggewas is een gewas dat wordt geteeld in de ruimte tussen twee hoofdgewassen of op een tijdstip waarop geen hoofdgewassen worden verbouwd.

• (18) 

  De toediening van nutriënten moet in overeenstemming zijn met de beginselen van het zogenaamde 4J-beheer: de juiste meststoffen, op het juiste moment, in de juiste dosering, en volgens de juiste methode.

• (19) 

  De EU heeft in het kader van artikel 13, lid 1, van de richtlijn industriële emissies (2010/75/EU) een referentiedocument opgesteld over de beste beschikbare technieken voor de productie van anorganische bulkchemicaliën — ammoniak, zuren en kunstmest. Dat document is beschikbaar op: http://eippcb.jrc.ec.europa.eu/reference/BREF/lvic_aaf.pdf

• (20) 

  De koolstofvoetafdruk van de producten op basis van nitraat en de daarvoor gebruikte berekenmethode moet door de leverancier openlijk worden aangegeven.

• (21) 

  Waar de bodemomstandigheden dat toelaten en teelt van beperkte intensiteit mogelijk is, is het vroeg zaaien van wintergraangewassen de beste praktijk; als graan pas in het voorjaar wordt ingezaaid, moeten bodembedekkers worden gezaaid.

• (22) 

  Aanvullende relevante maatregelen zijn te vinden in BEMP 3.2.3 betreffende de instandhouding van de bodemstructuur en het voorkomen van erosie en verdichting.

• (23) 

  De inname van de hoeveelheid gras (droge stof) kan door de landbouwer worden geraamd door regelmatige meting van grashoogten tijdens het teeltseizoen. De hoeveelheid door de dieren tijdens de beweidingsperiode gegeten gras kan worden berekend door de hoogte van het gras vóór te vergelijken met die na het grazen.

• (24) 

  Tot „lokaal belangrijke soorten” worden inheemse soorten gerekend, en zeldzame of bedreigde soorten. Om te bepalen welke soorten lokaal belangrijk zijn, kan de landbouwer de toepasselijke nationale of regionale regelingen op het gebied van biodiversiteit en habitat raadplegen, of te rade gaan bij lokale ngo’s.

• (25) 

  Oogsten als de D-waarden het hoogst zijn, kan ten koste gaan van een deel van de opbrengst, en moet worden beoordeeld door rekening te houden met de totale behoefte aan diervoeders tijdens de gewenste voederperiode. Het kan zijn dat een hogere opbrengst van mindere kwaliteit kuilvoer aangevuld met krachtvoer de voorkeur geniet.

• (26) 

  De voederomzettingscoëfficiënt is het vermogen van dieren om diervoeder om te zetten in lichaamsgewicht of andere producten (bv. melk voor melkvee).

• (27) 

  De IRPP BREF (Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs) bevat de beste beschikbare technieken voor intensieve pluimvee- en varkenshouderij in grote industriële installaties. Sommige technieken kunnen echter ook relevant zijn voor dierlijke productie op kleinere schaal. Dit document is online beschikbaar op: http://eippcb.jrc.ec.europa.eu/reference/irpp.html

• (28) 

  De keuze van de in een doelstelling op te nemen kenmerken hangt af van economisch aspecten (zoals de productiviteit), maatschappelijke aspecten (bv. dierenwelzijn) of milieubelangen (bv. biodiversiteit).

• (29) 

  Zie BEMP 3.3.1 voor definities van het nutriëntenoverschot en de NUE. BEMP 3.3.1 gaat echter over nutriëntbudgettering op veldniveau, terwijl deze BEMP gaat over nutriëntbudgettering voor veehouderijbedrijven op bedrijfsniveau, dat wil zeggen dat gekeken wordt naar de input- en outputstromen van het landbouwbedrijf als geheel.

• (30) 

  De efficiëntie van het stikstofgebruik van herkauwers wordt grotendeels bepaald door de verhouding van de eiwitten in de pens. Intensief beheerd grasland heeft een hoog stikstofgehalte en is ook goed in de pens afbreekbaar, met name wanneer er stikstof uit meststoffen in overvloed is. Gras met een hoog stikstofgehalte dat niet wordt gecompenseerd met energie leidt tot minder dan optimaal stikstofgebruik door herkauwers.

• (31) 

  Voor varkens en pluimvee moet eiwitarme voeding bovendien worden gecompenseerd met verteerbaar aminozuren in de juiste verhouding.

• (32) 

  Veel vezels, een hoog pH in de pens en een trage passage door de pens bevorderen allemaal de methaanvorming.

• (33) 

  Met „schoon grasland” wordt grasland bedoeld dat gedurende een jaar niet door dezelfde soort is begraasd of terrein dat is verbouwd na begrazing door oudere dieren.

• (34) 

  Het vijfvrijhedenbeginsel voor dierenwelzijn omvat: vrij zijn van honger en dorst; vrij zijn van ongemak; vrij zijn van pijn, verwondingen en ziekte, vrij zijn om normaal gedrag te vertonen en vrij zijn van angst en spanning (zie http://www.oie.int/en/animal-welfare/animal-welfare-at-a-glance/). Deze kunnen worden beoordeeld aan de hand van het gedrag van dieren en, in het bijzonder dankzij: i) de beoordeling van milieustressoren, ii) de beoordeling van de lichamelijke conditie, iii) relevante fysiologische indicatoren/signalen, iv) de hoeveelheden ingenomen water en voeder, en v) overzichten van diergeneeskundige behandelingen.

• (35) 

  De IRPP BREF (Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs) bevat de beste beschikbare technieken voor intensieve pluimvee- en varkenshouderij in grote industriële installaties. Sommige technieken kunnen echter ook relevant zijn voor dierlijke productie op kleinere schaal. Dit document is online beschikbaar op: http://eippcb.jrc.ec.europa.eu/reference/irpp.html

• (36) 

  Organische reststoffen die geschikt zijn om te dienen als aanvulling op mest en drijfmest in de grondstoffen voor anaerobe vergisting op het landbouwbedrijf zijn: levensmiddelen, diervoeders en gewasresten. De teelt van gewassen voor anaerobe vergisting wordt daarentegen in veel gevallen in verband gebracht met slechte milieuprestaties gedurende de levenscyclus en wordt dus als zodanig niet gezien als een beste praktijk.

• (37) 

  Zoals beschreven in BEMP 3.7.2

• (38) 

  De efficiëntie van het watergebruik wordt gedefinieerd als opbrengst van de gewassen (bijvoorbeeld in kg) per volume-eenheid (bv. m3) irrigatiewater. Praktijken die de opbrengst per „waterdruppel” verbeteren, verbeteren de efficiëntie van het watergebruik. De efficiëntie van het watergebruik verbetert als de opbrengst hoger is en/of het watergebruik per seizoen lager is. Om hoge gewasopbrengsten te krijgen, moet de opvang en opslag in de bodem van regenwater en het vermogen van het gewas om de vochtigheid van de bodem te benutten maximaal zijn, en moet de ernst van de tekorten tijdens de voornaamste stadia van de ontwikkeling van gewassen zo klein mogelijk zijn.

• (39) 

  De waterbalansmethode bestaat uit drie stappen: i) raming van het beschikbare water (available water of AW) in de wortelzone op basis van de bodemtextuur en de worteldiepte, ii) keuze van het toelaatbare watertekort (allowable water deficit of AWD) afhankelijk van gewassoort, groeistadium, watercapaciteit van de bodem en de pompcapaciteit van het irrigatiesysteem en iii) raming van de evapotranspiratie (ET) van het gewas. Bij deze methode wordt irrigatie telkens toegepast wanneer de ET hoger is dan de AWD.

• (40) 

  Bodemvochtigheidssensoren worden gebruikt om te bepalen hoe vaak en hoeveel irrigatie nodig is. De hoeveelheid wordt berekend door te kijken naar de veranderingen van het vochtgehalte van de grond tussen twee irrigaties, ervan uitgaande dat evapotranspiratie (ET) overeenkomt met de veranderingen in bodemvochtigheid. Het kan echter ook worden berekend door de bodemspanning vóór irrigatie te meten en het toelaatbare watertekort (AWD) te gebruiken om in te schatten hoeveel water nodig is.

• (41) 

  De irrigatie-efficiëntie is de verhouding tussen het aangevoerde water en het water waar de planten daadwerkelijk over beschikken. Deze indicator wordt berekend door de efficiëntie van het vervoer (de efficiëntie waarmee water naar het veld wordt vervoerd, bijvoorbeeld via kanalen) te vermenigvuldigen met efficiëntie van toediening in het veld.

• (42) 

  Richtlijn 2009/128/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 tot vaststelling van een kader voor communautaire actie ter verwezenlijking van een duurzaam gebruik van pesticiden (PB L 309 van 24.11.2009, blz. 71).

• (43) 

  Verordening (EG) nr. 1107/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 betreffende het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en tot intrekking van de Richtlijnen 79/117/EEG en 91/414/EEG van de Raad (PB L 309 van 24.11.2009, blz. 1).

• (44) 

  Biologische plagenbestrijding kan verwezenlijkt worden door: invoer, uitbreiding en instandhouding. Bij invoer wordt bepaald welke plaagorganismen bestreden moeten worden en worden de bijbehorende natuurlijke vijanden geïdentificeerd en op het terrein ingevoerd. Met uitbreiding wordt het introduceren bedoeld van natuurlijke vijanden die al op de locatie aanwezig zijn, ter aanvulling van de van nature voorkomende populatie. Instandhouding van bestaande natuurlijke vijanden betekent zorgen voor omstandigheden waarbij de van nature voorkomende populaties van natuurlijke vijanden kunnen blijven voortbestaan. Deze laatste methode is het eenvoudigst in de uitvoering, aangezien natuurlijke vijanden al aan de habitat en aan de te bestrijden plaagorganismen zijn aangepast.

• (45) 

  Bij de vervaardiging en het gebruik daarvan.

• (46) 

  Bij gebruik van koelpads worden ventilatoren aan een wand bevestigd en het koelblok aan de tegenoverstaande wand zodat buitenlucht langs de koelpads naar binnen wordt gezogen en de temperatuur binnen de kas daalt. Verneveling is gebaseerd op het aanleveren van hele kleine waterdruppels die bij verdamping de temperatuur in de kas verminderen.

• (47) 

  Voor beschermde-tuinbouwactiviteiten worden de nettobehoeften van gewassen aan water geacht overeen te komen met de evapotranspiratie (ET) omdat er binnen de kas geen neerslag en weinig vochtverlies is;

• (48) 

  Zie BEMP 3.8.1 voor de definitie van de efficiëntie van het waterverbruik.

• (49) 

  Besluit (EU) 2015/2099 van de Commissie van 18 november 2015 tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de EU-milieukeur voor groeimedia, bodemverbeteraars en strooisel (PB L 303 van 20.11.2015, blz. 75).

• (50) 

  Zie bijlage IV bij Verordening (EG) nr. 1221/2009 (punt C.2) voor de lijst van EMAS-kernindicatoren.

• (51) 

  De nummers tussen haakjes verwijzen naar de delen van dit document.

• (52) 

  Bij de input wordt gerekend invoer van minerale kunstmest, diervoeder, strooisel, dierlijke mest, vee en zaad, en input als gevolg van biologische stikstoffixatie en atmosferische depositie van stikstof.

Deze samenvatting is overgenomen van EUR-Lex.