Column Academie voor de Rechtsstaat: Crisis, Kiezen en Formeren

De verkiezingen komen er weer aan. Het gevolg van een kabinetscrisis. Politici en media wijzen uitgebreid op 'de issue' waar het om ging. De oorzaak van de breuk wordt breed uitgemeten. Maar is dat wel de oorzaak?

Een column van Rob Visser

Laten we een stap terug doen. Wat is een kabinet? Een kabinet is een verstandshuwelijk voor een bepaalde, beperkte tijd en onder huwelijkse voorwaarden. Dat betekent nogal wat. Zo’n huwelijk voor bepaalde tijd ga je aan als je er 'brood' in ziet. In zo’n huwelijk stappen, doe je dus niet lichtvaardig. Het gaat om een afweging. Kun je het die paar jaar met elkaar uithouden? In zo’n verstandshuwelijk en dan ook nog voor een beperkte tijd zouden onvoorziene problemen eigenlijk niet tot een crisis moeten leiden.

De achterliggende reden

Gaat er dan toch iets mis, komt er toch een crisis, dan is er vaak meer aan de hand. In 1989 viel het kabinet Lubbers II over het reiskostenforfait. Feitelijk ging het over een paar cent. De échte achterliggende reden was een al langer spelende verwijdering tussen beide coalitiepartijen. In 2010 viel het kabinet Balkenende IV. Als reden werd een verschil van mening over de verlenging van de militaire missie in Afghanistan opgevoerd. Ook hier was de achterliggende reden het gegroeide wantrouwen. Ook de recente crisis moet in dat daglicht worden gezien. De afstand tussen de coalitiepartners was te groot geworden. Het gebrek aan vertrouwen in elkaar had de overhand gekregen. Naar buiten toe wordt het dan gepresenteerd als een principiële kwestie, dat klinkt als een goed excuus. Maar de echte reden ligt vaak ergens anders.

Onderscheiden door profileren

Dan volgen de verkiezingen. De kern van verkiezingen is profileren, laten zien waar het verschil met de andere partijen ligt. Daarmee moet de kiezer tot een keuze worden gebracht. Dat betekent afstand van elkaar nemen, het benadrukken van de verschillen.

Terug naar samenwerking

Na de verkiezingen moet er toch weer worden samengewerkt om een kabinet te kunnen vormen. Nederland is en blijft een coalitieland. Dat formeren kost tijd. Het moet ook tijd kosten. De afstand en de verschillen tussen de partijen die in de verkiezingstijd zijn benadrukt, moeten weer worden overbrugd. Standpunten moeten worden genuanceerd, de scherpe kantjes moeten ervan af worden gehaald. Dat kan alleen door tijd te nemen. Tijd is een essentieel onderdeel van het formatieproces.

Teveel nadruk op tijd

Berichtgeving over de lange formatie of zelfs 'de langste formatie ooit' zijn daarbij niet alleen verkeerd maar ook contra-productief. Bovendien, wat is dat, de langste formatie ooit? Heel lang was een kabinetsformatie een aaneengesloten proces van onderhandeling en overleg. Van ‘s ochtends vroeg tot soms ‘s avonds laat, zeven dagen per week. Dat lijkt nu te zijn veranderd. Als de weekenden vrij worden genomen, als er papa-dagen worden ingevoerd, als sommige onderhandelaars naar het buitenland gaan om een popconcert bij te wonen of als er tijdens de periode van formatie bovendien enkele weken vakantie wordt genomen, dan klinkt het op de kalender gemeten van de eerste dag tot de laatste misschien wel extra lang. Qua effectieve tijd is dat het niet.

Solide boven snel

Het is tijd om de komende kabinetsformatie met realisme te bezien en niet opgewonden te raken van verhalen dat het allemaal veel te lang duurt. Dat komt het uiteindelijke resultaat niet ten goede. Het belang van de factor tijd mag niet worden onderschat. Het is beter om tijd te nemen voor het vormen van een solide kabinet dat is gebaseerd op onderling vertrouwen en samenwerking. Een kabinet dat zich kan richten op de echte problemen die om een antwoord vragen.

Meer informatie over de Academie voor de Rechtsstaat

De Academie voor de Rechtsstaat is een nieuwe leergang van het Centre for Professional Learning.

Meer weten over de Academie voor de Rechtsstaat?