Herbenoeming Von der Leyen in gevaar vanuit eigen kring?
Wie zal in 2024 huidig Commissievoorzitter Von der Leyen i opvolgen? Een jaar lijkt nog ver weg, maar de speculatie erover is al een tijdje gaande. Eén van de grootste kanshebbers: Ursula von der Leyen zelf. De Duitse christendemocraten compliceerden de discussie vorige week door weer te beginnen over het idee van de 'Spitzenkandidaten'. Juist zij hebben hier in 2024 weinig bij te winnen. Waarom voeren ze dan een discussie vol oud zeer én eentje met een hoog 'we-schieten-onszelf-in-de-eigen-voet' risico?
Het systeem van Spitzenkandidaten was een idee dat in 2014 door het Europees Parlement succesvol werd geïntroduceerd in het Europese politieke landschap. Vóór de verkiezingen voor het EP schoven de partijen hun kandidaat voor het voorzitterschap van de Commissie naar voren. De partij die Europees de grootste zou worden mocht de voorzitter leveren - het hele Europees Parlement zou die keuze van de kiezer respecteren. Als de lidstaten het zouden wagen iemand anders als Commissievoorzitter te nomineren zou het EP die benoeming blokkeren.
In 2014 werden de christendemocraten van de EVP de grootste en werd hun kandidaat Juncker voorzitter. In 2019 liep dat anders. Manfred Weber was namens de EVP kandidaat, de EVP werd de grootste, maar uiteindelijk ging Von der Leyen, toen nog de Duitse minister van defensie, er met buit vandoor. Wel christendemocraat, maar ze stond niet op de kieslijst.
Begin mei is er uit het Duitse smaldeel van de Europese Volkspartij van alles naar buiten gekomen over de vraag wie namens de christendemocraten vooruit geschoven moet worden als hun kandidaat om Von der Leyen op te volgen. Eerst kwam het bericht dat ze niet meer zo zwaar zouden tillen aan dat hele Spitzenkandidatensysteem. Wat een dag later werd weersproken door onder anderen Manfred Weber. Het was juist heel belangrijk. Sterker nog, moest Von der Leyen niet ergens op een kieslijst komen te staan zodat ze - mocht zij de keus van de EVP worden - kon bogen op democratische legitimatie? En als klap op de vuurpijl: naast Von der Leyen zou de huidige EP-voorzitter Metsola i allicht ook een mooie kandidaat zijn. Metsola is niet geheel ontoevallig juist wel verkozen.
Een van de hoofdrolspelers in dit verhaal kwam net langs: de Duitser Manfred Weber. Hij zag in 2019 als Spitzenkandidaat zijn droom om Commissievoorzitter te worden in rook op gaan. Weber is al jaren bezig zoveel mogelijk invloed uit te oefenen op de verkiezing van de Commissievoorzitter in 2024. Zijn machinaties om zelf op het schild gehesen te worden zijn gestrand. Nu willen Weber maar ook andere Duitse EVP-kopstukken 'kingmaker' zijn. Ook als Von der Leyen daarvoor moet wijken. Daar zit oud zeer, hoe hard Weber dat ook ontkent.
Dat het een vruchteloze discussie is, daar is Von der Leyen zelf notabene het bewijs van. Politici van andere partijen, zoals de ECR i, hebben al aangegeven dat het Spitzenkandidatensysteem weinig steun geniet. Zeker niet onder de lidstaten. Regeringsleiders willen onderling besluiten met wie zij de komende vijf jaar te maken gaan krijgen als het gaat om het uitzetten van de grote lijnen in Europees beleid.
Dat maakt de lidstaten voorzichtig. De lidstaten willen controle op de dynamiek van Europees beleid. Tot nog toe was de keuze bijna altijd voor het laten zitten van de huidige Commissievoorzitter. Von der Leyen leek in 2019 een veilige keuze. Geen voormalig regeringsleider maar slechts een minister. Van een veilige middenpartij en niet bekend om een uitgesproken visie. Een Commissievoorzitter die tweede viool zou spelen naast de Europese regeringsleiders i.
De Commissie-Von der Leyen heeft meer teweeg gebracht dan iedereen had kunnen bevroeden1). Maar de grote omwentelingen die deze Commissie heeft ingezet staan. De voorspelbaarheid is terug. Dat willen regeringsleiders zo houden. Een nieuwe voorzitter zou de boel alleen maar weer overhoop kunnen gooien. Mede daarom lijkt een herbenoeming van Von der Leyen voor de hand te liggen.
Waarom zou je als Duitse christendemocraat daar tegen in gaan; dat verlies je. De Europese regeringsleiders zijn immers het meest bepalend in dit proces. Tegenstribbelen is nog om twee andere redenen vreemd. Ten eerste zal Duitsland niet opnieuw de Commissievoorzitter mogen leveren; iedere andere post is een stap terug. Een land kan niet meer invloed krijgen in de EU dan door het leveren van de Commissievoorzitter. Ten tweede zal de huidige Duitse regering zonder christendemocraten ook geen christendemocraat nomineren als eurocommissaris. Dan lever je als EVP een plek in de Commissie in.
Kortom, waarom zou je een vermoedelijke herbenoeming van een landgenote uit de eigen politieke familie in de wielen rijden?
Casper van Vliet i is historicus en is als redacteur en projectmanager actief voor PDC, partner van het Montesquieu Instituut. Hij is specialist institutionele zaken voor Europa-Nu.nl en nauw betrokken bij de Parlementaire en EU Monitoren.