Waar staat de BoerBurgerBeweging?
De nieuwe partij BBB is ideologisch lastig te karakteriseren. Toen aan Caroline van der Plas gevraagd werd met welke partijen ze zich verwant voelde, noemde ze in het Reformatorisch Dagblad de linkse partij SP, met name vanwege hun inzet “op het sociale domein”, maar ook de rechtse partij SGP. Op een partijbijeenkomst zei Van der Plas “Je kunt er niet een stempel op plakken. Je kunt niet zeggen de BBB is links of rechts.” Ze noemde zelf het opkomen voor de zwaksten in de samenleving een links aspect van de partij en het gezond verstand een rechts aspect. Kunnen we op basis van de keuzes die de partij maakt in de Tweede Kamer preciezer zeggen waar de BBB staat?
Inhoudsopgave van deze pagina:
Om grip te krijgen op de positionering van de BBB kijken we naar het stemgedrag in de Tweede Kamer. We kijken hier naar alle 4.648 stemmingen sinds het begin van het kabinet tot en met december 2022 over wetsvoorstellen, begrotingen, moties en amendementen. We focussen dus niet op opvallende individuele stemmingen maar kijken naar algemene patronen om te zien met wie BBB vaker en minder vaak samen stemt.
We gebruiken hiervoor de Optimal Classification methode. Dit maakt een ruimtelijk model. Twee partijen die hetzelfde stemmen worden aan dezelfde kant in de figuur gezet en twee partijen die heel anders stemmen worden aan verschillende kanten van de figuur geplaatst. De assen hebben dus geen inherente betekenis; het gaat om de afstanden tussen partijen.
We maken tweedimensionale figuren, waarbij we om het makkelijker te maken linkse partijen zoveel mogelijk links plaatsen en rechtse partijen rechts. De verticale dimensie raakt de tegenstelling tussen de coalitiepartijen en de oppositie en binnen de oppositie een onderscheid tussen meer en minder constructieve partijen. Deze twee tegenstellingen hebben we niet afgedwongen, maar komen uit de patronen van het stemgedrag naar voren.
De eerste figuur kijkt naar alle stemmingen: boven in het midden staat de coalitie met van links naar rechts: D66, CU, CDA en VVD. Links van het kabinet staat de linkse oppositie met GL, PvdA en Volt in het midden van de verticale dimensie. Daaronder staan PvdD, BIJ1, DENK en de SP, die minder geneigd zijn om met het kabinet samen te werken. Aan de rechterkant staat de rechtse oppositie: SGP en JA21 dichterbij het kabinet en FVD en PVV verder daarvan af.
Figuur 1: Stemgedrag Tweede Kamer tijdens Rutte-IV
De BBB staat midden tussen de linkse en de rechtse oppositie aan de oppositionele onderkant van de figuur. Op de horizontale dimensie staat de partij ter hoogte van CDA en VVD. Als we naar alle stemmingen kijken is de BBB dus een centrumrechtse partij die op de oppositie-coalitiedimensie redelijk ver van de coalitiepartijen af staat. Pieter Omtzigt, waar Van der Plas wel ruimte voor ziet in haar club, staat net als de BBB in het midden van de figuur, maar dichter bij de coalitie.
Dat beeld verandert als we naar specifieke thema’s kijken. We kijken hier naar drie thema’s die een heel verschillend beeld laten zien: landbouw, zorg en gezondheid, en migratie in Figuur 2, 3 en 4. Het gebruikte Optimal Classification model vergroot sommige tegenstellingen tussen partijen iets uit en vermindert andere om tot een tweedimensionale ‘samenvatting’ te komen. Daarom kijken we in Figuur 5 ook naar de mate waarin verschillende partijen op verschillende thema’s hetzelfde stemmen als BBB, zodat we nog beter zicht hebben op de precieze verschillen.
Landbouw is hét kernthema van BBB. Hier is in de laatste jaren een scherpe tegenstelling ontstaan tussen partijen die de veestapel willen verkleinen om de natuur te beschermen en partijen die de Nederlandse veestapel willen behouden, zelfs als daarmee Europese stikstofdoelen niet gehaald worden. De configuratie lijkt in veel opzichten op de vorige figuur. Er is echter een belangrijk verschil: de BBB staat hier duidelijk aan de rechterkant, bij de SGP. De twee partijen stemmen in ruim 80% van de gevallen hetzelfde. Landbouw is het onderwerp waar de BBB qua stemgedrag het meest overeenkomt met de radicaal-rechtse oppositiepartijen. De partij staat hier het verste af van de PvdD: ze stemmen maar in een kwart van de stemmingen hetzelfde.
Figuur 2: Stemgedrag op landbouw
De zorg is een thema waarop de BBB zelf verwantschap ziet met de SP. Hier is een tegenstelling tussen partijen die publiek geld willen steken in goede zorg voor ouderen, gehandicapten en andere kwetsbare groepen en partijen die van mensen meer zelfredzaamheid verwachten. Deze figuur is iets anders dan de vorige twee: er is een minder scherp onderscheid tussen de linkse en de rechtse oppositie. Op zorg staat de BBB dichterbij de SP en andere partijen van de linkse oppositie. Let wel: de SP en de BBB stemmen in meer dan 75% van de stemmingen hetzelfde, maar de overlap met de SGP en Omtzigt is nog steeds groter (bijna 90%).
Bovendien geldt de mate waarin BBB hetzelfde stemt als de SP ook voor radicaal-rechtse oppositiepartijen, als PVV en JA21. De verwantschap die Van der Plas ziet met de SP op sociaaleconomische thema’s geldt dus niet alleen voor haar partij maar in mindere mate ook voor radicaal-rechtse oppositiepartijen. BBB staat op dit thema dus weliswaar dichterbij links, maar de gelijkenis met rechtse partijen is nog steeds hoger. BBB kan ook op dit thema niet als linkse partij worden gekarakteriseerd. De relatief grote overlap met de SP zien we ook op andere sociaaleconomische thema’s als onderwijs, huisvesting, werk en sociale zekerheid, en voor verkeer. Samen zijn deze thema’s goed voor een derde van de parlementaire agenda.
Figuur 3: Stemgedrag op zorg en gezondheid
In de derde plaats kijken we naar migratie. Dit is een sociaal-cultureel thema dat de laatste 20 jaar sterk gepolitiseerd is. Hier is een tegenstelling tussen partijen die de grenzen willen sluiten voor asielzoekers en arbeidsmigranten en partijen die vanwege internationale verplichtingen en economische noodzaak dergelijke migranten wel willen toelaten. In deze figuur is er een zeer sterke tegenstelling tussen de radicaal-rechtse oppositie (JA21, PVV, FVD) rechtsboven en de andere partijen. De coalitie én de linkse oppositie staan dicht bij elkaar linksonder. De BBB staat daartussenin, duidelijk aan de kant van de oppositie maar op de verticale dimensie ter hoogte van de VVD. We zien de middenpositie ook in de mate waarin BBB meestemt met verschillende partijen. Op migratie stemt de BBB in 75% van de gevallen hetzelfde als de SGP en in meer dan 60% van de gevallen hetzelfde als de SP. Deze verdeling zien we ook op internationale thema's en thema’s als openbare orde en veiligheid. Deze onderwerpen zijn samen goed voor een vijfde van de parlementaire agenda.
Figuur 4: Stemgedrag op migratie en integratie
De BBB is op basis van het stemgedrag in de Tweede Kamer het beste te omschrijven als een centrumrechtse oppositiepartij. De partij staat min of meer in het midden – of net ter rechterzijde daarvan – maar wel duidelijk aan de oppositionele kant. Die middenpositie verbergt een mix van iets meer linkse en rechtse posities. De partij helt op landbouw duidelijk naar rechts, maar op zorg en andere sociaaleconomische thema’s stemt BBB wat vaker hetzelfde als linkse partijen dan op landbouw en migratie. Al kun je de partij ook op deze thema’s niet ‘links’ noemen, want op deze onderwerpen zien we vergelijkbare overeenkomsten in het stemgedrag met bijvoorbeeld JA21, SGP en Omtzigt.
Figuur 5: Gelijk stemgedrag van partijen als BBB per onderwerp
We keken nu naar het stemgedrag van Caroline van der Plas die alleen in de Tweede Kamer zit. Het is een interessante vraag of de fractie in de Eerste Kamer deze lijn zal vasthouden, aangezien hier mensen met verschillende achtergronden (lokale partijen, oud-CDA’ers, oud-VVD’ers en oud-FVD’ers) in zullen zitten. Het zal een uitdaging zijn voor deze relatief nieuwe partij om een duidelijke positie te ontwikkelen op thema’s die niet tot de kern van haar programma behoren.
Simon Otjes is universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden. Tom Louwerse is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Leiden.