Vragen en antwoorden over de herziening van de opzet van de interne elektriciteitsmarkt van de EU

• 1. 

  Waarom stelt de Commissie voor om de opzet van de elektriciteitsmarkt van de EU te hervormen?

Al meer dan twintig jaar heeft het elektriciteitsmarktsysteem van de EU de voorziening veiliggesteld, betaalbare prijzen gegarandeerd en de EU in staat gesteld het decarbonisatieproces te omarmen. Volgens het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) heeft dat systeem jaarlijks ongeveer 34 miljard euro bespaard. In 2021 en 2022 stegen de energieprijzen in de EU echter aanzienlijk en werden ze volatieler, vooral na de Russische invasie in Oekraïne, die de mondiale energiemarkten destabiliseerde. Veel consumenten, zowel huishoudens als bedrijven, zagen hun energierekening aanzienlijk stijgen, ook al zijn de kosten van hernieuwbare energie in de loop der tijd gestaag gedaald.

Deze crisis heeft geleid tot een brede waaier aan noodmaatregelen op zowel EU- als nationaal niveau om de gevolgen te verzachten. Die kortetermijnmaatregelen hebben ons geholpen om de directe gevolgen van de piekende energieprijzen te temperen. Toch heeft de crisis een aantal tekortkomingen in de opzet van onze markt aan het licht gebracht, met name de mate waarin consumenten en industrieën blootstaan aan pieken in de energieprijzen. De hoge prijsvolatiliteit, die verband houdt met de nog steeds prominente rol van elektriciteitsproductie op basis van fossiele brandstoffen bij de vaststelling van de elektriciteitsprijzen, heeft de grote afhankelijkheid van ingevoerde fossiele brandstoffen en het gebrek aan flexibiliteit van niet-fossiele brandstofbronnen in het elektriciteitssysteem van de EU aangetoond.

Om die tekortkomingen, die tijdens de crisis aan het licht zijn gekomen, aan te pakken en om de vruchten te plukken van het toenemende belang van hernieuwbare energie, heeft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorig jaar in haar toespraak over de Staat van de Unie een hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt aangekondigd. De Europese leiders hebben de Commissie verzocht een hervorming voor te stellen met als tweeledig doel de Europese soevereiniteit op gebied van energie te waarborgen en klimaatneutraliteit te bereiken. Deze hervorming maakt deel uit van het bredere Green Deal-plan voor de industrie dat erop gericht is het concurrentievermogen van de klimaatneutrale industrie van de EU te vergroten en de transitie naar klimaatneutraliteit te versnellen.

• 2. 

  Wat zijn de onderdelen en de doelstellingen van de voorgestelde herziening?

Het voorstel voorziet in aanzienlijke herzieningen van verschillende onderdelen van de EU-wetgeving, met name de elektriciteitsverordening, de elektriciteitsrichtlijn en de Remit-verordening. Het omvat een reeks maatregelen om elektriciteitsrekeningen minder afhankelijk te maken van de prijzen van fossiele brandstoffen door een buffer te creëren tussen de kortetermijnmarkten en de elektriciteitsrekeningen van de consumenten. Dit zal gebeuren door langetermijncontracten te stimuleren, in het bijzonder de stroomafnameovereenkomsten (power purchase agreements of PPA's), de elektriciteitsprijzen te stabiliseren en buitensporige inkomsten van energieproducenten te beteugelen door het gebruik van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen (contracts for difference of CfD's) te eisen voor nieuwe investeringen in koolstofarme productie waar overheidsfinanciering nodig is, en door de termijnmarkten voor elektriciteit te verbeteren.

Het voorstel omvat maatregelen die erop gericht zijn de uitrol van hernieuwbare energie en de uitfasering van gas te versnellen door de verdere integratie van hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem te vergemakkelijken en de voorwaarden voor het gebruik van oplossingen voor flexibiliteit zoals vraagsturing, opslag en andere weersonafhankelijke hernieuwbare en koolstofarme bronnen te verbeteren. Dit zal onder meer worden bereikt door de uitrol van offshore meerlandenprojecten voor hernieuwbare energie in de verschillende Europese zeebekkens te versnellen en door de markttoegang voor de offshore productie van hernieuwbare energie te waarborgen. De voorgestelde maatregelen zullen ook de efficiëntie van de kortetermijnmarkten verbeteren, zodat hernieuwbare-energiemarktdeelnemers meer handelsmogelijkheden hebben. Het vergroten van de door niet-fossielebrandstoftechnologieën geboden flexibiliteit van het elektriciteitssysteem, zoals opslag en vraagsturing, zal uiteindelijk de integratie van goedkopere hernieuwbare energiebronnen vergemakkelijken en derhalve leiden tot stabielere energieprijzen voor zowel huishoudens als de industrie.

Het voorstel is er voorts op gericht consumenten te beschermen tegen de prijsvolatiliteit van fossiele brandstoffen, hen meer keuzemogelijkheden op het gebied van contracten en meer directe toegang tot hernieuwbare energie te geven. Het heeft ook tot doel investeringen in hernieuwbare energie te stimuleren door de toegang tot langetermijncontracten voor ontwikkelaars te vergemakkelijken (zowel door de staat gesteunde contracten ter verrekening van verschillen als particuliere stroomafnameovereenkomsten). Dit zal worden bereikt door van de lidstaten te eisen dat zij ervoor zorgen dat instrumenten ter vermindering van de financiële risico's die voortvloeien uit wanbetalingen van kopers met langetermijnbetalingsverplichtingen in het kader van stroomafnameovereenkomsten, toegankelijk zijn voor bedrijven die geconfronteerd worden met belemmeringen voor de toegang tot de markt voor stroomafnameovereenkomsten en die niet in financiële moeilijkheden verkeren. Die instrumenten kunnen garantieregelingen tegen marktprijzen zijn, evenals overheidssteun voor stroomafnameovereenkomsten voor niet-fossiele brandstoffen. De hervorming voert ook de verplichting in voor de lidstaten om overheidssteun te verlenen voor nieuwe investeringen in koolstofarme elektriciteitsproductie uit niet-fossiele brandstoffen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen. Het uiteindelijke doel is te zorgen voor veilige, stabiele investeringsvoorwaarden voor ontwikkelaars van hernieuwbare en koolstofarme energie door de risico- en kapitaalkosten te verlagen en tegelijkertijd uitzonderlijke winsten in perioden van hoge prijzen te vermijden. In het algemeen zullen die instrumenten ook van groot belang zijn om de stabiliteit en de voorspelbaarheid van de energiekosten in de hele EU te bevorderen, hetgeen van cruciaal belang is om het concurrentievermogen van de Europese industrie te versterken.

Tot slot zal de voorgestelde hervorming het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) en de nationale regelgevende instanties beter in staat stellen de integriteit en de transparantie van de groothandelsmarkt voor energie te monitoren. Dit zal zorgen voor concurrentie op de markten en een transparante vaststelling van de prijzen.

• 3. 

  Worden de elektriciteitsprijzen met deze herziening losgekoppeld van de gasprijzen?

Hoe meer wij de uitrol van hernieuwbare energiebronnen en flexibele oplossingen voor niet-fossiele brandstoffen, zoals vraagsturing en opslag, ondersteunen, hoe minder onze elektriciteitssystemen afhankelijk zullen zijn van de productie met fossiele brandstoffen, en hoe lager de elektriciteitsprijzen zullen zijn. Zolang deze oplossingen niet meer ingang vinden, moeten we consumentencontracten zodanig opstellen dat de volatiliteit ervan wordt beperkt en dat de energierekeningen van de burgers worden losgekoppeld van de prijzen op de kortetermijngroothandelsmarkten. De hervorming zorgt er dus voor dat alle burgers het recht hebben om langetermijncontracten met een vaste prijs te kiezen. Dit zal hun blootstelling aan prijsstijgingen, zoals de fluctuerende rekeningen van de afgelopen 18 maanden, in de praktijk verminderen.

In het algemeen is het idee om de elektriciteitsrekeningen van de consument los te koppelen van de gasprijs een van de belangrijkste stuwende krachten achter de beleidsvoorstellen in het kader van deze hervorming. Hoewel de voorgestelde maatregelen geen invloed hebben op de prijsvorming op de kortetermijnmarkten, verandert de hervorming de manier waarop inframarginale producenten worden vergoed. Met andere woorden, hoewel de producenten actief zullen blijven op de kortetermijnmarkt, zal de volatiele kortetermijnmarktprijs niet langer bepalend zijn voor hun inkomsten. In plaats daarvan zullen de inkomsten meer worden bepaald door langetermijncontracten, zoals stroomafnameovereenkomsten en zogenaamde tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen, afhankelijk van de vraag of de installatie particulier dan wel door de overheid werd gefinancierd. Stroomafnameovereenkomsten zullen ertoe bijdragen dat de elektriciteitskosten van bedrijven en industriële spelers stabieler en crisisbestendiger worden. Tegelijkertijd moeten de lidstaten de middelen die door contracten ter verrekening van verschillen worden gegenereerd wanneer de marktprijzen stijgen, gebruiken om de elektriciteitsrekeningen van alle elektriciteitsafnemers (met inbegrip van bedrijven en de industrie) rechtstreeks te verlagen. Deze oplossingen zullen consumenten ook rechtstreekse toegang bieden tot de voordelen van betaalbare elektriciteitsvoorziening, terwijl tegelijkertijd wordt gezorgd voor financiële middelen en voorspelbaarheid om de uitrol van hernieuwbare en koolstofarme energie te vergemakkelijken, waardoor de rol van gas bij de bepaling van de elektriciteitsprijs zal afnemen.

In het kader van de voorgestelde hervorming zullen kleinere consumenten ook in staat zijn hun rekeningen minder afhankelijk te maken van de gasprijzen dankzij een betere toegang tot goedkope hernieuwbare energie door middel van regelingen voor het delen van energie. Het delen van energie biedt een grotere groep consumenten de mogelijkheid om toegang te krijgen tot zelfgeproduceerde hernieuwbare energie, ongeacht of deze door een individuele prosument wordt gedeeld met andere consumenten of wordt gedeeld door twee of meer consumenten die samen een productie-installatie bezitten, leasen of huren.

• 4. 

  Hoe ondersteunt de herziening investeringen in hernieuwbare energie, decarbonisatie en andere doelstellingen van de Europese Green Deal?

Aangezien de EU haar uitrol van hernieuwbare energie moet verdrievoudigen om haar doelstellingen van de Green Deal en REPowerEU te verwezenlijken, is het stimuleren van investeringen in hernieuwbare energie een kerndoelstelling van de hervorming. Het aandeel elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen (voornamelijk uit zon en wind) zal naar verwachting toenemen van 37 % in 2020 tot meer dan 65 % in 2030. De voorgestelde herziening omvat dus een aantal elementen om het investeringsklimaat voor producenten van hernieuwbare en koolstofarme energie te verbeteren.

Ten eerste zullen verbeterde markten voor langetermijncontracten in dit opzicht een centraal instrument zijn, aangezien zij de investeringszekerheid zullen vergroten door leveranciers van hernieuwbare energie voorspelbare inkomsten te bieden en hun financiële risico's en kapitaalkosten te verlagen. Een grotere flexibiliteit van het systeem zal ook van cruciaal belang zijn om meer hernieuwbare energie te integreren. Daarom moeten de lidstaten hun behoeften aan flexibiliteit van het elektriciteitssysteem uit niet-fossiele brandstoffen, zoals vraagsturing en opslag, beoordelen en doelstellingen vaststellen om aan deze behoeften te voldoen. Om flexibiliteitsoplossingen te bevorderen, kunnen de lidstaten ook capaciteitsmechanismen ontwerpen of herontwerpen. Bovendien biedt het voorstel de lidstaten de mogelijkheid om nieuwe steunregelingen in te voeren, specifiek voor flexibele oplossingen voor niet-fossiele energie. Op basis van de ervaring die tijdens de crisis is opgedaan, breidt de hervorming ook het zogenaamde aftoppen van pieken (“peak shaving”) uit; dat is een reeks maatregelen om het gasverbruik in de energiesector te verminderen door de vraag tijdens piekuren te verlagen.

Bovendien zullen systeembeheerders de transparantie omtrent de beschikbaarheid van netaansluitingscapaciteit moeten vergroten en zullen de handelstermijnen dichter bij realtime worden gebracht om een efficiëntere handel in hernieuwbare energie en balancering mogelijk te maken.

Dankzij de hervorming zal het voor kleine consumenten ook gemakkelijker zijn om rechtstreeks toegang te krijgen tot hernieuwbare energie door het delen van energie. Huurders zullen bijvoorbeeld de overtollige zonne-energie die op het dak van hun buren, door familie of vrienden wordt geproduceerd, kunnen gebruiken. Consumenten zullen ook kunnen investeren in wind- of zonneparken en de overtollige elektriciteit van de zonnepanelen op hun daken kunnen verkopen aan hun buren, en niet alleen aan hun leverancier.

Deze maatregelen zullen worden aangevuld en ondersteund door andere maatregelen en streefcijfers die worden besproken in het kader van de lopende herziening van de richtlijn hernieuwbare energie of worden opgenomen in de herziene energie-efficiëntierichtlijn, waarover de medewetgevers onlangs overeenstemming hebben bereikt.

• 5. 

  Hoe zal deze hervorming de bescherming en de positie van consumenten versterken?

Een belangrijke doelstelling van de hervorming is de consumenten beter te beschermen tegen schommelende prijzen. Ze moeten ook uit meer contracten kunnen kiezen en directere toegang tot hernieuwbare energie krijgen. In dit verband krijgen consumenten nieuwe rechten op vasteprijscontracten, terwijl zij tegelijkertijd meerdere of gecombineerde contracten op maat kunnen afsluiten en toegang tot duidelijkere precontractuele informatie krijgen. Door die ruimere keuze kunnen consumenten, indien zij dat wensen, kiezen voor zekere langetermijnprijzen om zich te beschermen tegen plotselinge prijsschokken. Tegelijkertijd ze kunnen ook profiteren van prijsverschillen, en elektriciteit gebruiken wanneer die goedkoper is, bijvoorbeeld om elektrische voertuigen op te laden of warmtepompen te gebruiken.

Het voorstel biedt ook meer bescherming aan alle consumenten en extra bescherming aan de meest kwetsbare. Alle lidstaten zullen een noodleverancier moeten aanstellen zodat geen enkele consument zonder elektriciteit komt te zitten in het geval dat een leverancier failliet gaat. Ze zullen ervoor moeten zorgen dat kwetsbare consumenten met een betalingsachterstand niet worden afgesloten. In het geval van een crisis zullen de lidstaten de gereguleerde detailhandelsprijzen ook kunnen laten gelden voor huishoudens en kleine en middelgrote ondernemingen.

Daarnaast geeft het voorstel alle consumenten, met inbegrip van energiearme en kwetsbare consumenten, de mogelijkheid om rechtstreeks toegang te krijgen tot hernieuwbare energie door deel te nemen aan regelingen voor het delen van energie. Het voorgestelde recht op het delen van energie zal consumenten in staat stellen hun eigen energietoekomst te bepalen, met de mogelijkheid om elektriciteit te verkopen of te schenken aan andere consumenten, om installaties te huren, te leasen of samen te bezitten, en om energie binnen hun gemeenschap te delen. Hierdoor zullen alle geïnteresseerde consumenten, zelfs als ze geen dak bezitten of het zich niet kunnen veroorloven om in zonnepanelen te investeren, rechtstreeks kunnen profiteren van hernieuwbare energie en hun elektriciteitsrekeningen onafhankelijk maken van de gasprijs.

• 6. 

  Hoe maakt de voorgestelde herziening de elektriciteitsmarkt van de EU beter bestand tegen toekomstige prijsschokken en hoe versterkt zij het concurrentievermogen van de EU-industrie?

Om de energiekosten stabieler en voorspelbaarder te maken, wordt met het voorstel beoogd de toegang tot stabielere langetermijncontracten en -markten, zoals stroomafnameovereenkomsten, contracten ter verrekening van verschillen en termijnmarkten, te verbeteren. Dit zal er uiteindelijk toe bijdragen dat de EU-industrie concurrerender wordt door stabielere prijzen voor energieverbruik te waarborgen en de beschikbaarheid van goedkopere hernieuwbare energiebronnen te verbeteren.

Met het voorstel wordt geprobeerd het gebruik van die energiebronnen te bevorderen door een aantal belemmeringen aan te pakken, waaronder de kredietrisico's voor consumenten. Ten eerste zullen de lidstaten moeten voorzien in instrumenten om de financiële risico's te beperken voor ondernemingen die moeite hebben om de markt voor stroomafnameovereenkomsten te betreden, met inbegrip van garantieregelingen tegen marktprijzen. Om de groei van de markt voor dergelijke overeenkomsten verder te stimuleren, mogen projectontwikkelaars op het gebied van hernieuwbare en koolstofarme energie die deelnemen aan een openbare aanbesteding voor overheidssteun, een deel van de productie reserveren voor verkoop via een stroomafnameovereenkomst. Bovendien zullen detailhandelaars in elektriciteit nu verplicht zijn “zich in te dekken”, met name om ervoor te zorgen dat zij niet alleen afhankelijk zijn van kortetermijnmarkten om elektriciteit af te nemen, maar dat ze ook kopen op langetermijnmarkten, zoals stroomafnameovereenkomsten. Dergelijke strategieën zullen nodig zijn om het risico op overmatige blootstelling aan prijsvolatiliteit te beperken.

Daarnaast is in de hervorming bepaald dat investeringssteun aan elektriciteitsproducenten voor nieuwe investeringen in koolstofarme opwekking de vorm moet krijgen van “tweerichtings”-contracten ter verrekening van verschillen, waardoor de prijzen worden gestabiliseerd door, naast een inkomensgarantie, een plafond vast te stellen voor de marktinkomsten van de productiefaciliteit. Dit moet ervoor zorgen dat producenten geen uitzonderlijke winsten boeken als gevolg van buitensporig hoge marktprijzen, terwijl de overheid hen altijd zekere inkomsten garandeert. Het voorstel vereist voorts dat de inkomsten boven het plafond worden gebruikt om alle elektriciteitsverbruikers evenredig met hun verbruik te ondersteunen om de prijzen rechtstreeks te verlagen.

Een ander middel om zich tegen al te volatiele prijzen te beschermen, zijn langetermijncontracten die de toekomstige te betalen prijs vooraf vastleggen, zoals zogenaamde “forwardcontracten”. Om die markt een impuls te geven, zullen referentieregio's in het leven geroepen worden om de liquiditeit te vergroten, waardoor de mogelijkheid om zich in te dekken wordt verbeterd en systeembeheerders verplicht worden transmissierechten te verstrekken, zowel op regelmatige basis als met een langere looptijd (tot drie jaar vooruit). Tot slot zullen de nationale en de EU-autoriteiten door de voorgestelde wijzigingen van de Remit-verordening beter in staat zijn om de integriteit en de transparantie van de energiemarkt te monitoren en er zo voor te zorgen dat er ruimte is voor concurrentie op de markten en de prijzen op transparante wijze worden vastgesteld.

• 7. 

  Wat is het verschil tussen stroomafnameovereenkomsten, contracten ter verrekening van verschillen en termijnmarkten?

Een contract ter verrekening van verschillen is een contract dat door een overheidsinstantie wordt gesloten om investeringen aan te moedigen. Het vult de marktprijs voor elektriciteit aan als die prijs onder een bepaald niveau ligt, maar verplicht de producent bedragen terug te betalen wanneer de marktprijs boven een bepaald niveau ligt. Het netto-effect is dat de inkomsten en de prijs stabiel zijn, dicht bij de productiekosten liggen en deze kosten niet overschrijden. Veel contracten ter verrekening van verschillen bieden momenteel slechts een inkomensgarantie, maar er is duidelijk ruimte voor meer tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen.

Een tweerichtingscontract ter verrekening van verschillen is een contract tussen een elektriciteitsproducent en een overheidsinstantie, doorgaans de staat, die een uitoefenprijs vaststelt, gewoonlijk door middel van een openbare aanbesteding. De producent verkoopt de elektriciteit op de markt, maar verrekent vervolgens met de overheidsinstantie het verschil tussen de marktprijs en de uitoefenprijs. Hierdoor kan de producent dus een stabiel inkomen ontvangen voor de elektriciteit die hij produceert, anderzijds worden de inkomsten van de producenten beperkt wanneer de marktprijzen hoog zijn. Bij een tweerichtingscontract ter verrekening van verschillen ontvangt de producent het verschil indien de marktprijs lager is dan de uitoefenprijs, en als de marktprijs boven de uitoefenprijs ligt, betaalt de producent het verschil terug.

Een stroomafnameovereenkomst is een commercieel contract tussen een elektriciteitsafnemer en een producent, waarbij de producent ermee instemt energie (rechtstreeks) tegen een bepaalde prijs aan de afnemer te verkopen.

Een forwardcontract is een contract tussen een afnemer en een producent om in de toekomst een bepaalde hoeveelheid elektriciteit tegen een bepaalde prijs te kopen/te verkopen. Dit gebeurt gewoonlijk om zich in te dekken tegen prijsrisico's en de afhankelijkheid van kortetermijnprijzen te verminderen. Het is vergelijkbaar met een stroomafnameovereenkomst maar heeft over het algemeen een kortere looptijd.

• 8. 

  Wanneer zullen deze nieuwe regels van kracht zijn?

Het voorstel zal worden aangenomen volgens de gewone wetgevingsprocedure, wat betekent dat de verschillende wetgevingsteksten door het Europees Parlement en de Raad moeten worden besproken en goedgekeurd. Zij zullen het tempo van de besprekingen en de daaropvolgende onderhandelingen bepalen. De Commissie vertrouwt erop dat de medewetgevers deze hervorming als prioritair dossier zullen behandelen en hoopt dat ze zo spoedig mogelijk wordt goedgekeurd.

Meer informatie

Persbericht

Informatieblad