Vragen en antwoorden over de EU-strategie voor maritieme veiligheid

Waarom is maritieme veiligheid belangrijk?

De welvaart en de veiligheid van de Europese Unie en haar lidstaten hangen af van een veilige en beveiligde oceaan. Meer dan 80 % van de wereldhandel en ongeveer twee derde van de wereldwijde olie- en gasvoorziening wordt gewonnen op zee of over zee vervoerd. Tot 99 % van de wereldwijde gegevensstromen vloeit via onderzeese kabels. Om het volledige potentieel van de oceanen en de duurzame blauwe economie te ontsluiten, moet het mondiaal maritiem domein veilig zijn.

Maritieme veiligheid is van vitaal belang voor zowel de EU als de rest van de wereld, maar wordt steeds meer getroffen door een aantal dreigingen en uitdagingen, zoals transnationale criminaliteit, piraterij en andere illegale activiteiten, territoriale geschillen, toenemende geopolitieke rivaliteit, concurrentie om natuurlijke hulpbronnen en dreigingen voor de vrijheid van scheepvaart, waaronder het recht van onschuldige doorvaart en doortocht valt.

Wat is de EU-strategie voor maritieme veiligheid (EUSMV) en wat zijn de belangrijkste verwezenlijkingen tot nu toe?

De EU-strategie voor maritieme veiligheid (EUSMV) en het bijbehorende actieplan zijn in 2014 aangenomen. Sindsdien bieden zij een kader om veiligheidsproblemen op zee aan te pakken.

De strategie heeft de samenwerking tussen civiele en militaire autoriteiten versterkt, met name door de uitwisseling van informatie en beste praktijken en een betere operationele coördinatie.

Ze heeft bijgedragen tot de bevordering van op regels gebaseerd bestuur op zee en de ontwikkeling van de samenwerking tussen de EU en haar internationale partners op het gebied van maritieme veiligheid. De strategie heeft de autonomie en het vermogen van de EU om te reageren op dreigingen en uitdagingen voor de maritieme veiligheid versterkt.

Op internationaal niveau heeft ze de EU in staat gesteld een steeds belangrijkere rol op te nemen als mondiale speler op het gebied van maritieme veiligheid, door:

• - 

  haar eigen marineoperaties uit te voeren (bv. Atalanta en Irini);
• - 

  het concept “gecoördineerde maritieme aanwezigheid” (CMP) te ontwikkelen en in de Golf van Guinee en het noordwestelijk deel van de Indische Oceaan uit te voeren, en
• - 

  de banden met een breed scala van externe partners te versterken, onder meer door hun acties op het gebied van maritieme veiligheid te ondersteunen door middel van programma's voor capaciteitsopbouw.

Waarom de EUSMV nu bijwerken?

Veiligheidsdreigingen en -uitdagingen zijn toegenomen sinds de vaststelling van de EUSMV in 2014 en sinds de actualisering van het actieplan in 2018, waardoor verdere en versterkte actie nodig is.

De EUSMV is met haar brede doelstellingen en beginselen nog steeds een geldig kader, maar moet worden geactualiseerd in het licht van de veranderende uitdagingen op het gebied van maritieme veiligheid en geopolitieke context, en moet worden afgestemd op de meest recente beleidsmaatregelen en instrumenten van de EU, met name het strategisch kompas voor veiligheid en defensie.

Ontwikkelingen over de hele wereld, zoals de militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne, herinneren ons eraan dat de EU haar veiligheid moet verhogen en haar vermogen moet versterken om niet alleen op haar eigen grondgebied, maar ook in haar buurlanden en daarbuiten op te treden.

De geactualiseerde strategie biedt een kans om duurzame oplossingen te bevorderen voor de kwesties op het gebied van maritieme veiligheid waarmee de EU en de internationale gemeenschap worden geconfronteerd. De strategie bevordert vrede en veiligheid, alsook de eerbiediging van internationale regels en beginselen, terwijl tegelijkertijd de duurzaamheid met betrekking tot de oceanen en de bescherming van de biodiversiteit worden gewaarborgd. Het is ook een kans om de rol en geloofwaardigheid van de EU op internationaal niveau te versterken. De EU en haar lidstaten zullen de geactualiseerde strategie uitvoeren, overeenkomstig hun respectieve bevoegdheden.

De geactualiseerde strategie zal ons in staat stellen nieuwe en veranderende dreigingen doeltreffender aan te pakken:

• - 

  Geopolitieke concurrentie: maritieme en territoriale geschillen, concurrentie om mariene hulpbronnen, dreigingen voor de vrijheid van scheepvaart (waaronder het recht van onschuldige doorvaart en doortocht valt) en spanningen in verschillende maritieme gebieden die van strategisch belang zijn voor de EU (bv. de Hoorn van Afrika en de Indische Oceaan, de Golf van Guinee, de Indo-Pacifische regio en de belangrijkste scheepvaartroutes daar, zoals de straten van Malakka, Singapore, Bab-el-Mandeb en Hormuz).
• - 

  Klimaatverandering en verontreiniging van de zee: aantasting van het milieu kan misdrijven zoals piraterij verergeren door voedseltekorten (verlies van voorraden) of overstromingen in kustgebieden en op eilanden die tot instabiliteit en ongelijkheid leiden. Lacunes op het gebied van maritieme veiligheid kunnen leiden tot ernstige milieuschade, zoals biodiversiteitsverlies.
• - 

  Hybride en cyberdreigingen: aanvallen op pijpleidingen en kabels en de aanwezigheid van niet toegelaten onbemande vaartuigen rond offshore-installaties in zeebekkens in de hele EU en herhaaldelijke hybride en cyberaanvallen tegen maritieme infrastructuur. Kwaadwillige actoren maken steeds vaker gebruik van hybride en cybermiddelen om maritieme infrastructuur aan te vallen.
• - 

  Aanhoudende dreigingen: terrorisme, piraterij en gewapende overvallen tegen schepen, de handel in mensen, wapens en verdovende middelen, en illegale, ongemelde en ongereglementeerde visserij (IOO-visserij) blijven kritieke uitdagingen. Kwaadwillige actoren kunnen gebruikmaken van een combinatie hiervan om hybride aanvallen uit te voeren.

Het voorgestelde actieplan bevat specifieke maatregelen om al deze dreigingen en uitdagingen aan te pakken.

Hoe zal de EU haar belangen op het gebied van maritieme veiligheid bevorderen?

De geactualiseerde EUSMV zal bijdragen tot de handhaving en verbetering van de maritieme veiligheid in Europese zeebekkens en daarbuiten.

Om de belangen van de EU te beschermen, zal de EU haar optreden opvoeren in het kader van zes strategische doelstellingen:

• - 

  De activiteiten op zee opvoeren door op EU-niveau marineoefeningen te organiseren en de bestaande maritieme operaties van de EU te versterken, verdere kustwachtoperaties in Europese zeebekkens te ontwikkelen, het collectieve engagement van de EU versterken om maritieme veiligheid te waarborgen door nieuwe maritieme gebieden aan te wijzen die van belang zijn voor de uitvoering van het concept “gecoördineerde maritieme aanwezigheid” (CMP), de veiligheidsinspecties van zeehavens in de EU te handhaven en te versterken, en cyberveiligheid en de beveiliging van passagiersschepen aan te pakken.
• - 

  Samenwerken met partners door de samenwerking tussen de EU en de NAVO te verdiepen, partnerschappen met gelijkgestemde landen en met regionale en internationale organisaties te versterken, EU-verbindingsofficieren in maritieme informatiecentra in niet-EU-landen in te zetten en dialoog en beste praktijken te bevorderen via de fora voor kustwachttaken, met name in het Middellandse Zeegebied.
• - 

  Het voortouw nemen op het gebied van situationeel bewustzijn in het maritieme domein door de CISE (de gemeenschappelijke gegevensuitwisselingsstructuur) en MARSUR te versterken, cyberveerkrachtige ruimtegebaseerde oplossingen te integreren en de bewaking van kusten en offshoregebieden met patrouillevaartuigen te versterken.
• - 

  Risico's en dreigingen beheersen door regelmatig live maritieme oefeningen uit te voeren waarbij civiele en militaire entiteiten betrokken zijn, risicobeoordelingsplannen op te stellen, kritieke maritieme infrastructuur en schepen te monitoren en te beschermen tegen fysieke en cyberdreigingen, ongeëxplodeerde munitie en mijnen op zee aan te pakken enz.
• - 

  De capaciteiten versterken door gemeenschappelijke eisen en concepten voor defensietechnologieën op maritiem gebied (zowel oppervlakte- als onderwatertechnologieën) te ontwikkelen, meer werk te maken van projecten zoals de Europese patrouillekorvet en onbemande systemen, onze anti-onderzeese capaciteiten verbeteren enz.
• - 

  Onderwijs en opleidingen verstrekken door het verbeteren van kwalificaties op het gebied van hybride en cyberbeveiliging, met name aan civiele zijde, en het organiseren van opleidingen en gezamenlijke oefeningen die openstaan voor partners van buiten de EU.

Wat is nieuw in de geactualiseerde EUSMV?

• - 

  In de geactualiseerde EUSMV wordt voorgesteld een jaarlijkse EU-marine-oefening op te zetten, waarbij relevante entiteiten uit zoveel mogelijk lidstaten worden betrokken om de paraatheids- en responscapaciteit voor het aanpakken van zowel oude als nieuwe dreigingen op maritiem gebied te verbeteren.
• - 

  De geactualiseerde strategie bevat een reeks maatregelen om de klimaatverandering en de achteruitgang van het mariene milieu aan te pakken. De klimaatverandering en de achteruitgang van het milieu hebben een aantal directe en indirecte gevolgen voor de maritieme veiligheid, zoals schade aan kustgemeenschappen en kritieke maritieme infrastructuur als gevolg van extreme weersomstandigheden en de stijging van de zeespiegel, of door het klimaat veroorzaakte armoede en migratie, die bijdragen tot mensensmokkel of het aanzetten van getroffen personen tot diverse illegale activiteiten op zee. De geactualiseerde EUSMV is gericht op het versterken van de capaciteiten en opleidingen om te reageren op klimaatgerelateerde rampen op zee, de verbetering van de kennis en systemen voor vroegtijdige waarschuwing met behulp van de nieuwste technologieën, en de ontwikkeling van hernieuwbare technologie die geschikt is voor gebruik door de marine en de kustwacht.
• - 

  In de geactualiseerde strategie wordt opgeroepen tot de ontwikkeling van een coherent kader voor de aanpak van niet-geëxplodeerde munitie (UXO), conventionele wapens en chemische wapens op zee. Dit omvat de ontwikkeling van een actieplan om UXO aan te pakken in de Oostzee, waar het UXO-probleem bijzonder acuut is. Dit actieplan omvat de vaststelling van de beste methoden en technologie om UXO veilig te elimineren, met betrokkenheid van de industrie alsook militaire en civiele entiteiten. Dit plan zou vervolgens in andere zeebekkens kunnen worden overgenomen.
• - 

  De geactualiseerde strategie zal hybride dreigingen aanpakken door middel van een breed scala aan maatregelen. Hierbij kan het gaan om oefeningen, inspecties en uitwisseling van informatie ter bescherming van de maritieme infrastructuur, gespecialiseerde opleidingscursussen en curricula, en het gebruik van de instrumenten en deskundigheid van het hybride kenniscentrum (het Hybrid Center of Excellence in Helsinki).

Werkt de EU samen met internationale partners op het gebied van maritieme veiligheid? Hoe?

De EU werkt samen met een aantal internationale partners aan maritieme veiligheid. Zij heeft de samenwerking met het VN-systeem, met name organisaties zoals de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) en VN-agentschappen zoals het VN-Bureau voor drugs- en misdaadbestrijding (UNODC), uitgediept om wereldwijd te zorgen voor veilige en beveiligde zeeën en oceanen en om de eerbiediging van het internationaal recht, met name de regels van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (UNCLOS), te bevorderen. De EU heeft haar samenwerking met de NAVO op het gebied van maritieme veiligheid en hybride dreigingen versterkt en zal verdere vooruitgang nastreven bij het waarborgen van complementariteit tussen de respectieve inspanningen van beide organisaties, voortbouwend op de gezamenlijke verklaringen van de EU en de NAVO en de daaruit voortvloeiende gemeenschappelijke uitvoeringsmaatregelen.

De EU heeft ook samenwerking op het gebied van maritieme veiligheid en hybride dreigingen ontwikkeld met regionale partners in Azië en Afrika, zoals de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten (ASEAN) en de Afrikaanse Unie, en heeft de kuststaten van de Golf van Guinee actief ondersteund bij de uitvoering van de regionale strategie ter verbetering van de maritieme veiligheid in de regio (proces van Yaoundé). De EU versterkt ook haar banden met een aantal partners, met name in de Indo-Pacifische regio.

Wordt in de strategie aandacht besteed aan het vraagstuk van capaciteiten?

Capaciteitsontwikkeling ter ondersteuning van de maritieme veiligheid is een prioriteit voor de EU en haar lidstaten. De uitvoering van verscheidene projecten voor permanente gestructureerde samenwerking (PESCO) op het gebied van maritieme aangelegenheden biedt een aanzienlijk potentieel om verder EU-capaciteiten op het gebied van maritieme veiligheid, naast andere multinationale initiatieven, te ondersteunen. De EU financiert ook onderzoeksinitiatieven voor maritieme veiligheid op civiel gebied in het kader van het programma voor onderzoek en innovatie Horizon 2020. Onderzoek op dit gebied zal een prominente plaats blijven innemen in het kader van Horizon Europa.