Vragen en antwoorden over de nieuwe EU-regels betreffende oppervlaktewater- en grondwaterverontreiniging
Waarom zijn actuele regels inzake waterverontreiniging belangrijk?
De bijna 100 000 oppervlaktewaterlichamen (stromen, rivieren, meren, wetlands en reservoirs) en 12 000 grondwaterlichamen in Europa zijn van vitaal belang als bron van drinkwater, voor gezonde ecosystemen en de biodiversiteit, voor landbouwers en de industrie en als transportmiddel en ze zijn onmisbaar voor de productie van elektriciteit en warmte. Sinds het begin en midden van de jaren 2000 bieden de kaderrichtlijn water, samen met de richtlijn milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewateren, en de grondwaterrichtlijn, het kader voor het duurzame beheer ervan.
Water kan onveilig en ongeschikt worden voor menselijk gebruik of irrigatie wanneer bepaalde “tot bezorgdheid aanleiding gevende” verontreinigende stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen, meststoffen, chemische stoffen en zouten, in het grondwater terechtkomen, alsook in oppervlaktewaterlichamen wanneer bepaalde drempels worden overschreden. De massale sterfte van vissen in de Oder deze zomer heeft duidelijk gemaakt hoe belangrijk het is onze rivieren te beschermen en veerkrachtiger te maken, want extreme klimatologische omstandigheden kunnen, in combinatie met verontreiniging, snel leiden tot onomkeerbare biodiversiteitsverliezen.
De regels moeten regelmatig worden aangepast om de autoriteiten in staat te stellen te reageren op huidige en toekomstige risico's op verontreiniging, zowel op nationaal niveau als over de grenzen heen. Nieuwe wetenschappelijke gegevens helpen ons een beter inzicht te krijgen in de effecten op de gezondheid en het milieu van chemische stoffen en mengsels daarvan.
In de huidige wetgeving zijn voor verschillende verontreinigende stoffen en groepen stoffen kwaliteitsnormen of drempelwaarden vastgesteld die de EU-landen moeten naleven. Tot dusver zijn op EU-niveau 53 stoffen opgenomen, voornamelijk bestrijdingsmiddelen, industriële chemische stoffen en metalen voor oppervlaktewater enerzijds, en nitraten en werkzame stoffen in bestrijdingsmiddelen voor grondwater anderzijds. Deze lijst van verontreinigende stoffen is echter onvolledig omdat daarin een aantal “opkomende” stoffen met aanzienlijke negatieve effecten op het milieu en de menselijke gezondheid ontbreken. Anderzijds zijn sommige van de nog in de lijst opgenomen stoffen niet langer in aanzienlijke hoeveelheden in het milieu aanwezig, en voor andere stoffen komen de normen niet overeen met de meest recente gegevens.
Tot slot heeft de geschiktheidscontrole van de waterwetgeving in 2019 een aantal andere tekortkomingen aan het licht gebracht in de wijze waarop waterverontreiniging wordt gemonitord en hierover wordt gerapporteerd; het huidige voorstel tot herziening pakt een aantal van deze tekortkomingen aan.
Wat wil de Commissie met dit voorstel bereiken?
De Commissie wil de Europese burgers en natuurlijke ecosystemen beschermen tegen de risico's van verontreinigende stoffen en mengsels daarvan door nieuwe normen vast te stellen voor een aantal dergelijke stoffen in het oppervlakte- en grondwater. Er zijn ook regels om ervoor te zorgen dat de normen in de praktijk vaker worden gehaald.
Meer in het bijzonder zal het voorstel:
-
-leiden tot een vermindering van de concentraties van acuut toxische en/of persistente chemische stoffen in oppervlakte- en grondwater. Daarmee zullen de effecten op het milieu, de menselijke gezondheid, de bestuivers en de landbouw verminderen. Het voorstel vormt een aanvulling op andere maatregelen, zoals de onlangs voorgestelde verordening inzake duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en het voorstel voor een herziene wetgeving inzake afvalwater dat de Commissie vandaag ook aanneemt.
-
-de kwaliteit verbeteren van oceanen, meren, rivieren, stromen, riviermondingen en wetlands en van de diensten die zij leveren, zoals schoon water, rijke bodems en een grote biodiversiteit;
-
-toekomstige kosten van waterzuivering beperken of vermijden door de verontreiniging aan de bron te verminderen;
-
-monitoringgegevens van chemische stoffen gemakkelijker beschikbaar, toegankelijk en herbruikbaar maken, wat nuttig zal zijn voor een betere veiligheidsbeoordeling van chemische stoffen in het algemeen;
-
-de autoriteiten van de lidstaten verplichten om stroomafwaarts gelegen lidstaten in hetzelfde stroomgebied alsook de Commissie onmiddellijk te waarschuwen in geval van uitzonderlijke milieuomstandigheden of overmacht, met name bij overstromingen, langdurige droogten en belangrijke voorvallen van verontreiniging. Zo komt er een snellere en adequatere reactie op gebeurtenissen zoals de verontreiniging van de Oder in de zomer van 2022.
-
-instrumenten ontwikkelen voor het monitoren en een beleidsreactie op problematische stoffen, zoals microplastics en antimicrobiële genen uitwerken;
-
-de “één stof - één beoordeling”-benadering ondersteunen, waarbij de risico's van elke chemische stof waarop verschillende EU-wetgevingshandelingen en/of -beleidsmaatregelen van toepassing zijn, maar op één manier wordt beoordeeld, om de regeldruk te verminderen;
-
-zorgen voor meer dynamische en actuele informatie over de watertoestand, met de hulp van het Europees Milieuagentschap.
De nieuwe regels erkennen de cumulatieve of gecombineerde effecten van mengsels, in plaats van alleen te kijken naar afzonderlijke stoffen, zoals nu het geval is. Bovendien houdt het voorstel voor nieuwe regels rekening met seizoensschommelingen in de hoeveelheid verontreiniging, zoals het geval is bij bestrijdingsmiddelen die door landbouwers tijdens de plantseizoenen worden gebruikt.
De lidstaten zullen maatregelen moeten nemen om de aanwezigheid van deze verontreinigende stoffen te verminderen. Dit betekent dat zij hun monitoringprogramma's moeten uitbreiden en maatregelen moeten nemen zoals het wijzigen van vergunningen voor de industrie, het organiseren van gescheiden inzameling van geneesmiddelen, het vaststellen van regels voor het gebruik van bestrijdingsmiddelen door landbouwers en huishoudens, of het reinigen van sedimenten en bodemsanering om waterverontreiniging te voorkomen.
Wat zijn de belangrijkste voordelen van de voorgestelde regels?
Wat de burgers betreft, zullen de voorgestelde regels de menselijke gezondheid beter beschermen tegen de effecten van een reeks verontreinigende stoffen, bijvoorbeeld door de antimicrobiële resistentie te verminderen. De nieuwe maatregelen zullen ook de financiering van waterzuivering eerlijker maken, in overeenstemming met het beginsel dat de vervuiler betaalt. Preventieve maatregelen die de industrie (door verschillende of minder industriële chemicaliën te gebruiken) of landbouwers nemen (bijvoorbeeld door andere of minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken) zullen het voor afvalwaterzuiveringsinstallaties of drinkwaterproducenten gemakkelijker maken om water volgens de wettelijke normen te zuiveren.
Voor de watersector zal de herziening ervoor zorgen dat het onbehandeld water dat die sector moet reinigen of als hulpbron gebruikt, steeds minder gezuiverd hoeft te worden, waardoor de daarmee samenhangende kosten onder controle blijven.
Over het geheel genomen zullen de voordelen van de toepassing van deze nieuwe regels ruimschoots opwegen tegen de kosten: de kosten voor de gezondheidszorg en de zuivering van water en behandeling van slib zullen dalen en de ecosystemen zullen gezonder zijn. Zo kost de blootstelling aan poly-en perfluoralkylstoffen (PFAS) naar schatting jaarlijks tussen de 52 en 84 miljard euro aan gezondheidskosten in Europa (bijvoorbeeld in verband met ziekten zoals hoge cholesterol, effecten op het immuunsysteem en kanker), en kan diclofenac de ontwikkeling, de groei en het immuunsysteem van waterdieren en zoogdieren beïnvloeden.
Naast andere reeds bestaande of in het kader van de Europese Green Deal geplande EU-wetgeving zal dit initiatief aanzienlijke voordelen opleveren voor de Europese samenleving en het milieu.
Wat is het verband tussen deze herziene regels en de herziene richtlijn behandeling stedelijk afvalwater en drinkwaterrichtlijn?
Het voorstel is volledig in overeenstemming met andere wetgeving op het gebied van water, alsook met andere in het kader van de Europese Green Deal genomen beleidsmaatregelen die erop gericht zijn de verontreiniging tegen 2050 tot nul terug te dringen. Wat de richtlijn behandeling stedelijk afvalwater betreft, waarvoor tegelijk met dit voorstel een voorstel tot herziening wordt ingediend, vormen microverontreinigingen een belangrijke uitdaging. De noodzaak om deze in afvalwaterzuiveringsinstallaties te verwijderen leidt tot hogere kosten voor de behandeling ervan, en verwijdering is niet altijd mogelijk. Dit voorstel heeft dan ook tot doel de emissies aan de bron te verminderen, bijvoorbeeld wanneer de nationale autoriteiten voorwaarden stellen waarbij de activiteiten voor de bedrijven aan vergunningsplicht worden onderworpen.
Het huidige voorstel is ook in overeenstemming met de onlangs herziene drinkwaterrichtlijn, die in 2023 in werking treedt. Het ernaar streven de verontreiniging van oppervlakte- en grondwater te verminderen, zal het de vitale drinkwaterbronnen beschermen en de zuiveringskosten doen verlagen. De drinkwaterrichtlijn en dit voorstel hebben betrekking op een breed scala aan verontreinigende stoffen, met name bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen en de groep PFAS.
Voor meer informatie
Vragen en antwoorden over de herziening van de richtlijn behandeling stedelijk afvalwater
Vragen en antwoorden over de herziening van de EU-wetgeving inzake luchtkwaliteit
Factsheet over verontreinigende stoffen in grondwater en oppervlaktewateren