Vragen en antwoorden over de nieuwe luchtkwaliteitsregels
Waarom moeten de EU-regels inzake luchtkwaliteit worden gemoderniseerd en waarom nu?
Ongeveer 300 000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar en een groot aantal niet-overdraagbare ziekten zoals astma, hart- en vaatziekten en longkanker worden toegeschreven aan luchtverontreiniging. Luchtverontreiniging blijft de belangrijkste milieuoorzaak van vroegtijdige sterfgevallen in de EU. De schadelijkste verontreinigende stoffen in dit verband zijn zwevende deeltjes, stikstofdioxide en ozon.
Hoewel luchtverontreiniging ons allemaal treft, zijn de gevolgen ervan het grootst voor de meest kwetsbare leden van de samenleving, namelijk kinderen, mensen met medische aandoeningen, ouderen, en mensen die in slechtere sociaal-economische omstandigheden leven, aangezien zij vaak op plaatsen met meer luchtverontreiniging wonen.
Bovendien vormt luchtverontreiniging een bedreiging voor het milieu door verzuring, eutrofiëring en schade aan de ozonlaag, die bossen, ecosystemen en gewassen aantasten. Wanneer ecosystemen reeds met te hoge stikstofniveaus in het water te kampen hebben, leidt de stikstofdepositie uit de lucht tot nog meer verontreiniging. Het niveau van eutrofiëring overstijgt nu de kritische belasting in twee derde van de ecosysteemgebieden in de EU. Dit heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit en voor de biodiversiteitsdiensten waarvan wij allemaal gebruikmaken.
De richtlijnen inzake luchtkwaliteit zijn voor het laatst bijgewerkt in 2008. Sindsdien zijn nieuwe wetenschappelijke gegevens over de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging beschikbaar gekomen. In de herziene richtsnoeren van de WHO inzake luchtkwaliteit, die in september 2021 zijn gepubliceerd, wordt aanbevolen strengere luchtkwaliteitsnormen in te voeren.
Uit de evaluatie (geschiktheidscontrole) van de luchtkwaliteitsrichtlijnen is gebleken dat de huidige richtlijnen hebben bijgedragen tot de vermindering van de luchtverontreiniging. In vergelijking met de jaren negentig van de twintigste eeuw zijn er ongeveer 70 % minder vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van luchtverontreiniging. De lucht in Europa is echter nog steeds te sterk vervuild, wat onze gezondheid en ons milieu schaadt.
Wat zijn de belangrijkste voorgestelde wijzigingen en hoe zullen zij de luchtkwaliteit verbeteren?
In combinatie met andere beleidsmaatregelen van de EU zal de voorgestelde richtlijn het aantal vroegtijdige sterfgevallen als gevolg van de voornaamste luchtverontreinigende stof, namelijk fijne zwevende deeltjes (PM2,5), in tien jaar tijd met meer dan 75 % verminderen. Ook zullen het aantal gevallen en de ernst van ziekten die door luchtverontreiniging worden veroorzaakt of verergerd, zoals ademhalingsziekten en hart- en vaatziekten, worden verminderd. Dit zal met name de meest kwetsbare bevolkingsgroepen helpen.
In het kader van de voorgestelde herziening worden tussentijdse luchtkwaliteitsnormen voor de EU voor 2030 vastgesteld die beter op de aanbevelingen van de WHO zijn afgestemd en waarmee de EU haar luchtverontreiniging uiterlijk in 2050 tot nul terug kan brengen, in synergie met de inspanningen op het gebied van klimaatneutraliteit. Om die doelstellingen te bereiken, stellen wij voor om de luchtkwaliteitsnormen regelmatig te herzien in het licht van de meest recente wetenschappelijke gegevens en de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. De eerste herziening zal eind 2028 plaatsvinden met het oog op de volledige overeenstemming met de aanbevelingen van de WHO.
Zo wordt de jaarlijkse grenswaarde voor fijne zwevende deeltjes (PM2,5) in 2030 met meer dan de helft verlaagd, namelijk van 25 µg/m³ tot 10 µg/m³.
De herziening zal ervoor zorgen dat personen die gezondheidsschade lijden als gevolg van luchtverontreiniging recht hebben op compensatie indien de luchtkwaliteitsregels van de EU zijn overtreden. Zij zullen ook het recht hebben zich door niet-gouvernementele organisaties te laten vertegenwoordigen in het kader van collectieve schadevorderingen. Het voorstel zal ook meer duidelijkheid verschaffen over de toegang tot de rechter, doeltreffende sancties en betere voorlichting van het publiek wat de luchtkwaliteit betreft.
Betere regels voor de monitoring van de luchtkwaliteit en luchtkwaliteitsmodellen zullen het mogelijk maken de naleving van de normen beter te controleren, ook bij lagere concentratieniveaus waarvan nu bekend is dat zij ook schadelijk zijn, en zullen efficiëntere en doeltreffendere maatregelen ondersteunen om inbreuken op de normen te voorkomen en aan te pakken.
De voorgestelde wetgeving zal lokale overheden beter ondersteunen in hun streven naar schonere lucht. Het voorstel pakt niet alleen de overschrijding van de luchtkwaliteitsnormen aan, maar voorziet ook in preventieve luchtkwaliteitsplannen wanneer het risico bestaat dat een grenswaarde in 2030 wordt overschreden.
De herziening zal de huidige wetgeving ook stroomlijnen en vereenvoudigen door de twee bestaande luchtkwaliteitsrichtlijnen samen te voegen tot één enkele richtlijn.
Het voorstel bevat geen specifieke maatregelen die moeten worden genomen, maar stelt luchtkwaliteitsnormen vast die overal moeten worden nageleefd. De lidstaten blijven verantwoordelijk voor het kiezen van de meest geschikte maatregelen om aan de luchtkwaliteitsnormen te voldoen, en voor de aanpassing van die maatregelen aan de nationale en lokale omstandigheden.
Wat zijn de kosten van luchtverontreiniging voor de samenleving en wat zijn de voordelen van de herziening?
In totaal kosten de gevolgen van luchtverontreiniging de samenleving naar schatting 231 tot 853 miljard euro per jaar, waarbij verloren werkdagen alleen al goed zijn voor 8 miljard euro. De economie van de EU wordt ook rechtstreeks getroffen, namelijk door schade aan gebouwen, ecosystemen, gewasopbrengsten en bossen die oploopt tot tientallen miljarden per jaar.
Over het geheel genomen zullen de kosten voor naleving van de nieuwe normen naar verwachting ruim onder 0,1 % van het bbp blijven en zullen de voordelen voor de economie en de samenleving ten minste zeven keer zo groot zijn als de kosten. Belangrijke nevenvoordelen van andere beleidsmaatregelen, zoals klimaatactie, zullen de kosten van de verbetering van de luchtkwaliteit aanzienlijk verlagen. De industriële en plantaardige productie zullen naar verwachting toenemen, terwijl de kosten voor naleving van de nieuwe normen naar verwachting mettertijd zullen dalen.
Tegen 2030 worden de totale brutovoordelen voor de samenleving op 42 tot 121 miljard euro per jaar geraamd, tegenover een totale kostprijs van 5,7 miljard euro per jaar voor mitigatiemaatregelen en de daarmee verband houdende administratieve kosten.
Hoe heeft de Commissie de normen voor 2030 bepaald?
De voor 2030 voorgestelde normen zijn gebaseerd op een beoordeling van de gezondheidseffecten, de technische haalbaarheid en de sociaal-economische gevolgen. Bij de bepaling van die normen is rekening gehouden met de bijdragen van gerelateerde bestaande en voorgestelde beleidsmaatregelen, onder andere op het gebied van het klimaat, energie, vervoer en het milieu, met name het “Fit for 55”-klimaatpakket, dat maatregelen op het gebied van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie omvat, het REPowerEU-plan, de methaanstrategie, de strategie voor duurzame en slimme mobiliteit, de biodiversiteitsstrategie en het “van boer tot bord”-initiatief. Voorts wordt verwacht dat de emissies van voertuigen zullen dalen als gevolg van de toepassing van nieuwe emissienormen voor voertuigen, waarvoor de Commissie momenteel aan nieuwe voorstellen werkt.
Wat zijn de internationale gevolgen van de herziening en wat doet de EU om de luchtkwaliteit in de rest van de wereld te verbeteren?
Door haar eigen luchtkwaliteitsnormen strenger te maken kort nadat de normen van de WHO zijn herzien, geeft de EU het goede voorbeeld. De EU zal beleid inzake schone lucht internationaal blijven bevorderen, zowel via bilaterale als multilaterale acties. Dit omvat het nabuurschapsbeleid, het Verdrag betreffende grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand van de Economische Commissie van de Verenigde Naties voor Europa (VN/ECE), en strategische partnerschappen overal ter wereld en in internationale fora en organisaties zoals het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP), de Internationale Maritieme Organisatie (IMO), het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) en de Arctische Raad. De EU ondersteunt capaciteitsopbouw, deelt knowhow en bevordert strengere regels en ambitieuzere verbintenissen inzake schone lucht.
De EU speelt met name een belangrijke rol in het kader van het Verdrag betreffende grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand van de VN/ECE, het meest geavanceerde internationale rechtskader inzake schone lucht. De EU en alle lidstaten zijn partij bij dat verdrag, en de EU is partij bij elk van de meest recente protocollen, waaronder het Protocol van Göteborg, waarin emissieplafonds zijn vastgesteld.
Luchtverontreiniging uit bronnen in de EU heeft ook gevolgen voor de luchtkwaliteit in naburige regio's. Een ambitieuzere luchtkwaliteitsrichtlijn zal niet alleen zorgen voor schonere lucht binnen de EU, maar zal ook bijdragen tot een vermindering van de luchtverontreiniging in andere regio's.
De algemene economische voordelen van de herziening zullen het concurrentievermogen van de economie van de EU bevorderen, onder andere door lagere gezondheidszorgkosten, minder verloren werkdagen en minder schade aan gewassen, bossen en gebouwen. Bovendien zal schonere lucht ertoe bijdragen dat Europese steden aantrekkelijker worden als plekken om te wonen en zaken te doen.
Meer informatie
Factsheet over de herziening van de EU-wetgeving inzake luchtkwaliteit
Voorstel voor een herziening van de wetgeving inzake luchtkwaliteit