Vragen en antwoorden: EU-actieplan voor de digitalisering van het energiesysteem
-
1.Waarom stelt de Commissie een plan voor om het energiesysteem nu te digitaliseren?
Er is een diepgaande transformatie van ons energiesysteem nodig om ervoor te zorgen dat de EU niet langer afhankelijk is van Russische fossiele brandstoffen en om de klimaatcrisis aan te pakken. Digitalisering speel daarbij een centrale rol. Met name in een context van hoge energieprijzen is een snellere digitalisering van de energiesector van cruciaal belang om consumenten te helpen hun energiekosten te drukken. Slimme gebouwen, slimme meters, elektrische voertuigen en apparaten die op het internet der dingen zijn aangesloten bieden cruciale informatie om het energieverbruik te monitoren, hernieuwbare bronnen te integreren en te besparen. Innovatieve datadiensten, apps en energiebeheersystemen bezitten een groot onbenut potentieel voor energiegebruikers, maar er zijn extra impulsen en adequate beleidsmaatregelen nodig om ze algemeen ingang te doen vinden.
Daarom stelt de Commissie een reeks maatregelen voor om dit proces de komende maanden en jaren te ondersteunen door middel van wetgevingsinitiatieven, investeringen en coördinatie met de lidstaten. Op middellange termijn zal de digitalisering naadloze interactie tussen zeer uiteenlopende actoren mogelijk maken. Ze zal de consument in staat stellen meer te profiteren van plaatselijke energiebronnen zoals zonnepanelen of windturbines die eigendom zijn van de gemeenschap. Zo zouden eigenaars van zonnepanelen bijvoorbeeld elektriciteit die zij zelf niet gebruiken aan hun buren kunnen verkopen tegen een prijs die goedkoper is dan de via het net geleverde stroom. Ook bidirectioneel opladen van elektrische voertuigen kan als extra elektriciteitsbron tijdens piekuren op het net worden ingeschakeld.
Om deze ontwikkelingen te ondersteunen, zal de Commissie de bestaande taskforce slimme netwerken formeel opnieuw instellen. De taskforce zal worden omgedoopt tot de “deskundigengroep slimme energie”, meer verantwoordelijkheden hebben, en alle lidstaten en andere belanghebbenden bij zijn activiteiten betrekken. Binnen die deskundigengroep zal de Commissie uiterlijk tegen maart 2023 de werkgroep “Data for Energy” (D4E) oprichten om de Commissie te ondersteunen bij de ontwikkeling en uitrol van een gemeenschappelijke Europese ruimte voor energiedata.
Op langere termijn is digitalisering een voorwaarde voor de integratie van gedecentraliseerde vormen van hernieuwbare energie in het net, waardoor de EU minder afhankelijk wordt van ingevoerde fossiele brandstoffen en minder wordt blootgesteld aan prijsschommelingen. Voor de integratie van hernieuwbare energiebronnen moeten beslissingen in v verband met dan netwerk vaker bij de rand van het netwerk worden genomen. Het vereist ook meer flexibiliteit van het net, die kan worden geboden door actieve consumenten en prosumenten die hun energieactiva flexibel beheren. Op die manier kunnen zij ook hun energierekening verlagen en hun koolstofvoetafdruk verkleinen. Naadloze toegang tot meer gedetailleerde gegevens over de toestand van slimme elektriciteitsnetten en slimme consumentenactiva (zoals warmtepompen, zonnepanelen, thuisbatterijen, slimme thermostaten, systemen voor de automatisering van gebouwen of laadpunten voor elektrische voertuigen) zal centraal staan, maar dit kan alleen slagen als digitale instrumenten en gedeelde data-infrastructuur voor de levering van energiediensten op het juiste moment en op het juiste moment op grote schaal worden uitgerold.
-
2.Wat stelt de Commissie voor om het energieverbruik van de ICT-sector aan te pakken?
De ICT-sector vertegenwoordigt ongeveer 7 % van het wereldwijde elektriciteitsverbruik en zijn aandeel zal naar verwachting stijgen tot 13 % in 2030. Deze energievoetafdruk vertegenwoordigt momenteel 3 tot 5 % van de wereldwijde koolstofemissies, evenveel als de luchtvaartsector. De toenemende energiebehoeften van de ICT-sector mogen geen belemmering vormen voor de doelstelling van de EU om de vraag naar energie in de huidige context te verminderen en op langere termijn klimaatneutraal te worden.
De Commissie zal de verordening inzake ecologisch ontwerp voor duurzame producten uitbreiden tot nieuwe ICT-producten en een energielabel voor computers ontwikkelen. Dit moet fabrikanten aanmoedigen om hun producten energie-efficiënter en gemakkelijker repareerbaar, herbruikbaar en recycleerbaar te maken.
Aangezien datacentra in 2018 goed waren voor 2,7 % van de elektriciteitsvraag in de EU en hun energieverbruik tussen 2020 en 2030 naar verwachting nog met 200 % zal stijgen, worden in het actieplan verschillende maatregelen voorgesteld om de groei van deze kritieke infrastructuur aan te pakken. De Commissie zal: bij de herziening van de energie-efficiëntierichtlijn monitoring- en rapportagevereisten voor het energieverbruik van datacentra invoeren; een milieukeurmerk voor datacentra ontwikkelen; nagaan of in EU-duurzaamheidsnormen afzonderlijke rapportagelijnen kunnen worden ingevoerd voor indirecte broeikasgasemissies die voortvloeien uit de aankoop van cloud computing- en datacenterdiensten; de werkingsvereisten van servers en gegevensopslagproducten verbeteren via de herziening van de regels inzake ecologisch ontwerp.
De Commissie zal ook extra inspanningen leveren om gemeenschappelijke indicatoren te ontwikkelen voor het meten van de milieuvoetafdruk van elektronische communicatiediensten, zoals de telecommunicatienetwerken die door ICT-apparatuur worden gebruikt om informatie te verzenden en te ontvangen. Zij zal een EU-gedragscode voor de duurzaamheid van telecommunicatienetwerken ontwikkelen.
-
3.Bevat het actieplan maatregelen in verband met cryptovaluta?
Het door de winning van cryptovaluta veroorzaakte elektriciteitsverbruik heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen. Het energieverbruik van cryptovaluta's is de afgelopen vijf jaar met 900 % gestegen (en min of meer verdubbeld ten opzichte van twee jaar geleden), en bedraagt nu ongeveer 0,4 % van het wereldwijde elektriciteitsverbruik.
De Commissie zal tegen 2025 een verslag opstellen met een beschrijving van het milieu- en klimaateffect van nieuwe technologieën op de markt voor cryptoactiva. Zij zal in dat verslag ook bekijken hoe de klimaatimpact van technologieën die op de markt voor cryptoactiva worden gebruikt kan worden beperkt.
Gezien de huidige energiecrisis en de hogere risico's voor de komende winter dringt de Commissie er intussen bij de lidstaten op aan gerichte en evenredige maatregelen te nemen om het elektriciteitsverbruik van cryptominers te verlagen in overeenstemming met de voorgestelde verordening van de Raad betreffende een noodinterventie in verband met de hoge energieprijzen. Indien er moet worden afgeschakeld om de elektriciteitssystemen te ontlasten, moeten de lidstaten ook de winning van cryptoactiva kunnen stopzetten. Vanuit een langetermijnperspectief is het ook van cruciaal belang een einde te maken aan belastingverminderingen en andere fiscale voordelen voor cryptominers die momenteel in sommige lidstaten bestaan.
Voorts zal de Commissie internationaal samenwerken en voortbouwen op de technische deskundigheid van, normalisatie-instellingen om een energie-efficiëntielabel voor blockchains te ontwikkelen.
-
4.Hoe bevordert de Commissie investeringen in de ontwikkeling van slimme netwerken en aanverwante digitale oplossingen?
Er is reeds aanzienlijke vooruitgang geboekt met de digitalisering van de energiesector: 51 % van de huishoudens en kleine en middelgrote ondernemingen beschikt over een slimme elektriciteitsmeter. Het digitale en energiebeleid van de EU, zoals de richtlijn hernieuwbare energie, de richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen en de datawet, vormen reeds een leidraad voor de digitalisering van de energiesector. Kwesties als beveiliging, privacy en consumentenbescherming kunnen immers niet alleen aan de markt worden overgelaten en een correcte toepassing van de regels is van cruciaal belang. Er is echter nog een lange weg te gaan om een volledig slimme en flexibele omgeving tot stand te brengen.
Om de doelstellingen van zowel het “Fit for 55”- als het REPowerEU-plan op het gebied van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie te verwezenlijken, moet tussen 2020 en 2030 584 miljard EUR moeten worden geïnvesteerd in het elektriciteitsnet. Dankzij investeringen in digitale oplossingen, zoals netwerkoptimalisatie op distributieniveau, kunnen de kapitaaluitgaven voor de verbetering van de bestaande netwerkinfrastructuur worden verminderd, waardoor een snellere uitrol van elektrische auto's, gedecentraliseerde hernieuwbare energiebronnen, warmtepompen en andere technologieën mogelijk wordt dankzij hergebruik van bestaande infrastructuur.
Om het net ten behoeve van het energiesysteem als geheel efficiënter en slimmer te maken, zal de Commissie een nauwere samenwerking tussen de transmissiesysteembeheerders (TSB's) van de EU en de distributiesysteembeheerders (DSB's) ondersteunen om een virtueel model van het Europese elektriciteitsnet tot stand te brengen.
Om de investeringen te sturen, zal de Commissie ook steun verlenen aan het Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER), en de nationale regelgevende instanties (NRI's) ondersteunen bij de vaststelling van gemeenschappelijke indicatoren voor slimme netwerken en gerelateerde doelstellingen die daartoe zouden bijdragen. Vanaf 2023 zullen de NRI's jaarlijks toezicht kunnen houden op de slimme en digitale investeringen in het elektriciteitsnet en de voortgang van de digitale tweeling kunnen meten.
-
5.Hoe wordt cyberbeveiliging in het actieplan aangepakt?
De cyberbeveiliging van een gedigitaliseerd energiesysteem waarborgen is een essentieel onderdeel van het actieplan. Digitalisering kan een grote bijdrage leveren aan de energiezekerheid en klimaatdoelstellingen van de EU door ons energiesysteem efficiënter, flexibeler en veerkrachtiger te maken. Ze brengt echter ook nieuwe uitdagingen met zich mee in verband met de cyberbeveiliging van onze Europese energie-infrastructuur en de betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet, de toegang tot en het delen van gegevens, gegevensbescherming en privacy. Meer gedecentraliseerde en gedigitaliseerde energieproductie en -verbruik, samen met geconnecteerde apparaten, vergroten het “aanvalsoppervlak” van het hele energiesysteem, waardoor de cyberrisico's toenemen.
De EU gaat systematisch te werk om de cyberbeveiliging van de energienetwerken te versterken, waarbij energiespecifieke maatregelen worden gecombineerd met het sectoroverschrijdende kader voor cyberbeveiliging. De medewetgevers hebben overeenstemming bereikt over de herziene richtlijn beveiliging van netwerk- en informatiesystemen, de zogenaamde NIS2-richtlijn, die binnenkort zal worden vastgesteld. De richtlijn definieert de energiesector als een van de kritieke infrastructuren van de EU. Ze bevat regels inzake cyberbeveiliging, verplichtingen in verband met de beveiliging van de bevoorradingsketen en crisisrespons, risicobeheersmaatregelen alsook samenwerking en informatie-uitwisseling. In overleg met de NIS-samenwerkingsgroep, Enisa en andere relevante belanghebbenden zal de Commissie bepalen welke specifieke ICT-diensten, -systemen en -producten identificeren prioritair aan gecoördineerde risicobeoordelingen kunnen worden onderworpen. Bijzondere aandacht zal worden besteed aan risico's in de toeleveringsketen van hernieuwbare energie en het net, met inbegrip van offshore-windenergie.
De veerkracht van het elektriciteitsnet tegen cyberveiligheidsrisico's zal worden versterkt middels een gedelegeerde handeling in de vorm van een netcode voor cyberbeveiligingsaspecten van grensoverschrijdende elektriciteitsstromen.
Na voltooiing van de wetgevingsvoorstellen van de gas- en waterstofnetwerken kan de Commissie ook voorstellen om specifieke gedelegeerde handelingen vast te stellen inzake cyberbeveiliging voor deze sectoren.
De Commissie publiceert vandaag ook een aanbeveling om de veerkracht van kritieke energie-infrastructuur te verhogen tegen mogelijke fysieke, cyber- of hybride aanvallen. Deze maatregelen vormen een aanvulling op het recente voorstel voor een nieuwe wet inzake cyberweerbaarheid.
-
6.Welke financieringsmogelijkheden zullen er beschikbaar zijn om de doelen uit het plan te bereiken?
De volgende financieringsinstrumenten van de EU kunnen een strategische rol spelen om de dubbele transitie een boost te geven:
-
-Via het programma Horizon Europa 2021-2027 kan steun worden verleend voor initiatieven om de interoperabiliteit te verbeteren, consumenten te betrekken bij de nieuwe energiemarkt en proeven met ruimten voor energiedata. In het kader van het programma 2023-2024 wil de Commissie een vlaggenschipinitiatief lanceren om de digitalisering van het energiesysteem te ondersteunen.
-
-Het programma Digitaal Europa zal van cruciaal belang zijn om de uitrol van de gemeenschappelijke Europese ruimte voor energiedata op gang te brengen, voortbouwend op de resultaten van in het kader van een reeks door Horizon Europa gefinancierde projecten. Uit dat programma worden ook het onlangs opgerichte Europees kenniscentrum voor cyberbeveiliging en het netwerk van nationale samenwerkingscentra gefinancierd.
-
-Subsidies uit de Connecting Europe Facility kunnen worden gebruikt ter ondersteuning van sommige grensoverschrijdende projecten voor slimme netwerken die worden aangemerkt als projecten van gemeenschappelijk belang (PGB's). .
-
-De nationale herstel- en veerkrachtplannen zijn instrumenten waarmee de lidstaten financiering kunnen kanaliseren naar de digitalisering van de energiesector.
-
-Het LIFE-subprogramma voor de transitie naar schone energie (CET) ondersteunt de ontwikkeling van oplossingen voor slimme energiediensten om burgers en gemeenschappen een grotere rol te geven in het energiesysteem.
-
-De lidstaten, regionale en lokale overheden kunnen ook een beroep doen op de cohesiefondsen om de digitale transformatie in alle sectoren, waaronder energie, aan te pakken, met bijzondere aandacht voor slimme energiesystemen en slimme netwerken.
De Commissie roept de lidstaten op meer steun te verlenen voor onderzoek en innovatie om tests en proefprojecten met digitale technologieën in de energiesector te realiseren en de samenwerking tussen belanghebbenden op digitaal en energiegebied te bevorderen via de nationale O&I-programma's.
Voor meer informatie