Achtergrond: Oekraïne kan niet zomaar via een spoedprocedure lid worden van de EU

DEN HAAG (PDC i) - In de hete strijd die in Oekraïne gevoerd wordt, diende het land deze week een aanvraag in om lid te worden van de EU. In navolging van dat land, deed Georgië hetzelfde. De Oekraïnse president Zelenski wil dat zijn land via een spoedprocedure direct lid zou moeten worden van de EU. "Ons doel is om bij alle Europeanen te zijn, en - dat is het belangrijkst - om gelijk te zijn", zei Zelenski in een videotoespraak. Ursula von der Leyen i, voorzitter van de Europese Commissie i, gaf aan dat ze het lidmaatschap van Oekraïne wil steunen, premier Rutte i was een stuk terughoudender i.

Een dergelijke spoedprocedure om lid te worden van de EU bestaat echter niet. Het proces tussen het aanvragen van EU-lidmaatschap en het toetreden tot de EU is een hobbelige, lange weg. Turkije zit bijvoorbeeld al sinds 1987 in de wachtkamer, het moment waarop het land het kandidaat-lidmaatschap aanvroeg. Noord-Macedonië, een land dat wel enige voortgang getoond heeft, vroeg in 2004 al lidmaatschap aan, maar is nog steeds bezig met het toetredingstraject.

Hoe zit deze procedure in elkaar en wat is de huidige status van Oekraïne?

Sinds de oprichting van de EU zijn geleidelijk aan steeds meer landen tot de Unie toegetreden. Het beleid voor uitbreiding bepaalt aan welke criteria landen moeten voldoen om toe te treden. Inmiddels telt de EU 27 lidstaten i.

Wanneer een land wil toetreden, kan het bij de Raad i een verzoek indienen. Het Europees Parlement i moet instemmen met het openen van de onderhandelingen en de Europese Commissie i wordt geraadpleegd. Vervolgens moeten alle lidstaten van de EU instemmen om het proces van toetreding te starten.

In het geval van Oekraïne geldt dus dat eerst alle lidstaten akkoord moeten zijn, voor zij de status van een aanvragen kunnen krijgen.

Het is gebruikelijk dat de EU met een mogelijke kandidaat-lidstaat een zogenaamde Stabilisatie en Associatieovereenkomst i (SAO) ondertekent. Deze overeenkomst geeft uitzicht op een eventueel toekomstig EU-lidmaatschap, maar het is geen garantie voor lidmaatschap.

De EU en Oekraïne sloten in juni 2014 een associatieovereenkomst (ook wel 'associatieverdrag' genoemd). Het verdrag zorgt voor verregaande politieke en economische samenwerking tussen de EU en Oekraïne. Het verdrag is op 1 september 2017 volledig in werking getreden.

In Nederland leidde controverse omtrent de overeenkomst tot een referendum, geïnitieerd door actiecomité GeenPeil. Bij het referendum dat op 6 april 2016 werd gehouden stemde 62 procent van de stemmers tegen. Aangezien het een raadgevend referendum betrof, hoefde het kabinet de uitslag niet over te nemen. Premier Rutte heeft in Brussel gelobbyd voor een aanvullende verklaring, om de Nederlandse bezwaren tegemoet te komen. Als reactie op de Nederlandse lobby namen de 28 EU-leiders i een bindende verklaring aan waarin duidelijk gemaakt werd dat het associatieverdrag niet automatisch zou leiden tot EU-lidmaatschap. Ook zou er geen extra geld naar Oekraïne gaan, en het land moest actie ondernemen om corruptie te bestrijden. Op 23 februari 2017 stemde een ruime meerderheid van de Tweede Kamer (89 stemmen voor, 55 tegen) vóór de inwerkingtreding van de associatie-overeenkomst. Ook de Eerste Kamer ging op 30 mei 2017 met ruime meerderheid akkoord.

Voorstanders van de associatieovereenkomst wezen vooral op de economische voordelen. Volgens hen wordt het eenvoudiger om te handelen omdat import- en exporttarieven worden afgebouwd. Ook zou het verdrag de rechtsstaat en democratie in het land bevorderen en stabiliteit aan de Europese buitengrenzen handhaven. Tegenstanders waren kritisch over de politieke en economische situatie in Oekraïne. Ook was er al de angst dat het verdrag zou leiden tot een slechtere relatie tussen de EU en Rusland.

Als een land eenmaal het EU-lidmaatschap heeft aangevraagd, en als alle lidstaten vervolgens akkoord zijn gegaan met de kandidaatstatus, begint een lange weg tot eventuele toetreding. Landen moeten aan een aantal voorwaarden voldoen om lid te worden van de Unie: de Kopenhagen-criteria i.

In juni 1993 hebben de Europese regeringsleiders i in Kopenhagen drie criteria vastgesteld waaraan een kandidaat-lidstaat moet voldoen voordat het tot de Europese Unie kan toetreden.

Het land moet

• 1. 

  stabiele instellingen hebben die de democratie, de rechtsstaat, de eerbiediging van de mensenrechten en respect voor minderheden waarborgen
• 2. 

  een goed draaiende markteconomie hebben en opgewassen zijn tegen de concurrentie van de EU
• 3. 

  de verplichtingen van het lidmaatschap op zich nemen, de gemeenschappelijke wet- en regelgeving van de EU i overnemen en implementeren, en de verschillende doelstellingen van de Europese Unie ondersteunen

In 2006 is daaraan toegevoegd:

• 4. 

  Toetreding van een land mag het effectief functioneren en het zich ontwikkelen van de EU niet onder druk zetten

De EU behoudt zich het recht om te beslissen wanneer een kandidaat-lidstaat aan deze criteria voldoet en wanneer zij klaar is om het nieuwe lid te aanvaarden. Een land kan alleen lid worden van de EU als alle bestaande lidstaten i daarmee instemmen. Eén land dat tegen is, kan het lidmaatschap dus tegenhouden.

Jaarlijks monitort de Europese Commissie de voortgang van de kandidaat-lidstaat op bovengenoemde punten.

De verdragen van de EU voorzien niet in een procesl.

Dat het toetredingsproces een lang proces is, laten de huidige toetredingsonderhandelingen zien. Op dit moment zijn er vijf kandidaat-lidstaten en 2 potentiële kandidaat-lidstaten. Onderstaande tabel laat zien hoe lang zij al in de wachtkamer bij Brussel zitten.

De huidige kandidaat-lidstaten waarmee onderhandelingen worden gevoerd zijn:

De huidige potentiële of aspirant kandidaat-lidstaten zijn:

Concluderend kan dus gezegd worden dat een versnelde toetreding van Oekraïne er niet in zit. Oekraïne zou als signaal tegenover Rusland vrij snel een aanvraagstatus kunnen krijgen, maar daarna begint er een lange weg richting eventuele toetreding. Of het land van president Zelenski daar nu mee geholpen is, is maar zeer de vraag.

Bron: Europa-Nu.nl