Europese chipwet - Vragen en antwoorden

Waarom een Europese chipwet?

Halfgeleiderchips zijn de essentiële bouwstenen voor digitale en gedigitaliseerde producten. Van smartphones en auto's tot kritieke toepassingen en infrastructuur voor gezondheidszorg, energie, communicatie en industriële automatisering: chips staan centraal in de moderne digitale economie. De COVID-19-pandemie heeft een zwakke plek in het ecosysteem blootgelegd, nu zowel Europa als andere regio's in de wereld met aanzienlijke chiptekorten kampen. De industrieën in de EU produceren vele soorten hoogtechnologische producten waarvan chips essentiële onderdelen vormen.

Europa moet zijn capaciteiten op het gebied van halfgeleiders versterken om zijn toekomstig concurrentievermogen te waarborgen en zijn technologisch leiderschap en leveringszekerheid te behouden. De sector is zowel kapitaal- als kennisintensief en toeleveringsketens voor chips zijn mondiaal en complex en zijn momenteel afhankelijk van een handvol productiesites.

Wat is de huidige situatie van Europa op de chipmarkt?

Europa heeft veel sterke en enkele zwakke punten in de halfgeleiderwaardeketen. De halfgeleidersector wordt gekenmerkt door intensieve O&O-activiteiten, met eersteklas bedrijven die meer dan 15 % van hun inkomsten herinvesteren in onderzoek naar technologieën van de volgende generatie. In de EU zijn toonaangevende onderzoeks- en technologieorganisaties gevestigd en verspreid over de hele Unie bevinden zich tal van uitstekende universiteiten en onderzoeksinstellingen. Ze ontwikkelen de baanbrekende technieken achter de productie van chips die tot de meest geavanceerde ter wereld behoren.

Met zijn vele bedrijven die een essentiële rol spelen in de toeleveringsketen, verkeert Europa bovendien in een zeer goede positie als het gaat om de materialen en apparatuur die nodig zijn voor het runnen van grote chipfabrieken.

Ondanks deze troeven bedraagt het totale aandeel van Europa op de wereldmarkt voor halfgeleiders minder dan 10 % en is het sterk afhankelijk van leveranciers uit derde landen. In het geval van een ernstige verstoring van de mondiale toeleveringsketen kunnen de chipvoorraden van Europa in bepaalde industrietakken (bijvoorbeeld de automobiel- en de zorghulpmiddelensector), in minder dan enkele weken uitgeput raken en vele Europese sectoren tot stilstand brengen.

Nu de digitale transformatie versnelt en in alle delen van de samenleving doordringt, zal de industriële behoefte aan chips groter worden en voor nieuwe marktkansen zorgen.

Hoe heeft de Commissie tot dusver het ecosysteem voor halfgeleiders ondersteund?

De EU heeft een trackrecord van succesvolle samenwerking met het bedrijfsleven in het kader van verschillende programma's en acties inzake onderzoek, ontwikkeling en innovatie (O&O&I) op het gebied van halfgeleiders, bijvoorbeeld in relevante Gemeenschappelijke Ondernemingen. Dat zijn publiek-private partnerschappen voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie, zoals Ecsel en het partnerschap Digitale sleuteltechnologieën (Key Digital Technologies — KDT). De Europese Innovatieraad, die steun verleent voor kapitaalinvesteringen in baanbrekende innovatie, investeert al in de creatie van dynamische en veerkrachtige ecosystemen voor halfgeleiders, in het kader van zijn werkzaamheden. De kosten en de tijd die nodig zijn voor nieuwe chipontwerpen verminderen, het energieverbruik en de afvalproductie bij de vervaardiging van chips tot een minimum beperken, en chips sneller en efficiënter maken, zijn slechts enkele voorbeelden uit de EIC-financieringsportefeuille. Via zijn acceleratorprogramma zal de EIC zijn steun aan start-ups en kmo's met marktcreërend innovatiepotentieel in de halfgeleider- en quantumtechnologiesector versterken, en ze helpen hun innovaties marktrijp te maken en investeerders aan te trekken.

Een aanzienlijk aantal lidstaten werkt momenteel aan een nieuw belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang (Important Project of Common European Interest - IPCEI). Een IPCEI is een instrument voor staatssteun dat de lidstaten in staat stelt publieke cofinanciering te verlenen op voorwaarde dat het gaat om grote, geïntegreerde grensoverschrijdende projecten om marktfalen te verhelpen en te zorgen voor baanbrekende innovatie in sleutelsectoren en -technologieën, tot de eerste industriële toepassing ervan, en voor belangrijke infrastructuurinvesteringen, met positieve overloopeffecten voor de EU-economie in het algemeen.

Wat nationale O&O&I-projecten in de halfgeleidersector betreft, maken de lidstaten daarnaast gebruik van de mogelijkheid om steun te verlenen in het kader van de staatssteunregels voor O&O&I, met name het O&O&I-kader en de corresponderende bepalingen van de algemene groepsvrijstellingsverordening.

Al in juli 2021 heeft de Commissie de industriële alliantie op het gebied van processors en halfgeleidertechnologieën gelanceerd om bedrijven, vertegenwoordigers van de lidstaten, de academische wereld, gebruikers en organisaties voor onderzoek en technologie samen te brengen met het oog op het in kaart brengen van de lacunes die momenteel bestaan op het gebied van de productie van microchips en de technologische ontwikkelingen die bedrijven en organisaties nodig hebben om goed te kunnen gedijen, ongeacht hun omvang.

Door middel van de chipwet versterkt de EU de samenwerking met de industrie en breidt ze deze verder uit naar alle actoren in de waardeketen, inclusief de ontwerpers en spelers aan de vraagzijde.

Wat is het Europese wetgevingspakket voor chips?

De Commissie heeft een mededeling, twee voorstellen voor een verordening en een aanbeveling aangenomen. In de mededeling worden de Europese strategie en het idee achter het pakket uiteengezet.

Het Europees Parlement en de lidstaten zullen nu de voorstellen van de Commissie voor een verordening betreffende een Europese chipwet bespreken in het kader van de gewone wetgevingsprocedure. Zodra de verordening wordt aangenomen, is ze rechtstreeks toepasselijk in de hele EU.

In de tussentijd worden de lidstaten aangemoedigd om gevolg te geven aan de aanbeveling. Die bevat een instrumentarium voor het monitoren en beperken van verstoringen in het ecosysteem voor chips, met onder meer onmiddellijke maatregelen die kunnen worden genomen als ze passend zijn om het bestaande tekort te helpen ondervangen, in afwachting van de inwerkingtreding van de verordening.

Hoe zal de Europese chipwet de huidige problemen aanpakken?

De chipwet biedt Europa een unieke kans om gezamenlijk op te treden in alle lidstaten, ten voordele van Europa als geheel. Het huidige chiptekort is echter een systemisch probleem waarvoor geen kant-en-klare oplossing bestaat.

• - 

  Op de korte termijn zal het in de aanbeveling vastgestelde instrumentarium onmiddellijk coördinatie tussen de lidstaten en de Commissie mogelijk maken. Hierdoor kunnen zo nodig tijdige en evenredige crisisresponsmaatregelen worden besproken en vastgesteld.
• - 

  Op de middellange termijn zal de chipwet de productieactiviteiten in de Unie versterken en de opschaling en innovatie van de hele waardeketen ondersteunen, met het oog op leveringszekerheid en een veerkrachtiger ecosysteem.
• - 

  Op de lange termijn zal ze het technologisch leiderschap van Europa veiligstellen en tegelijk de vereiste technologische capaciteiten creëren om de overdracht van kennis van het laboratorium naar de fabriek te ondersteunen en Europa een leidende positie op technologiegebied in innovatieve downstreammarkten te bezorgen.

Wat is het initiatief Chips voor Europa?

Dit initiatief, een belangrijk onderdeel van het algemene financieringspakket van de chipwet, zal tot 2030 elf miljard euro aan publieke investeringen van de Unie en de lidstaten bundelen en aanzienlijke particuliere investeringen aantrekken. (Andere financieringsactiviteiten via een nieuw EU-chipfonds zullen eigen vermogen voor start-ups en scale-ups in de sector ondersteunen, voor in totaal naar verwachting twee miljard euro.)

Het initiatief Chips voor Europa heeft tot doel de capaciteiten van de EU op het gebied van halfgeleidertechnologie en innovatie te versterken en op de middellange tot lange termijn Europees leiderschap op het gebied van chiptechnologie te waarborgen. Het zal zorgen voor de inzet in heel Europa van geavanceerde instrumenten voor het ontwerpen van halfgeleiders, proeflijnen voor de ontwikkeling van prototypen van chips van de volgende generatie en testfaciliteiten voor innovatieve toepassingen van de nieuwste chiptechnologie. Het zal ook zorgen voor de opbouw van geavanceerde technologische en technische capaciteiten op het gebied van kwantumchips.

Het initiatief Chips voor Europa zal worden uitgevoerd via de programma's Digitaal Europa en Horizon Europa. Voor de meeste acties ervan zal de nieuwe Gemeenschappelijke Onderneming voor chips worden gebruikt. Digitaal Europa ondersteunt de opbouw van digitale capaciteit op belangrijke digitale domeinen: dat is het geval waar halfgeleidertechnologie prestatiewinsten ondersteunt, met name high-performance computing, kunstmatige intelligentie en cyberbeveiliging, samen met de ontwikkeling van vaardigheden en de uitbouw van digitale-innovatiehubs. Het programma Horizon Europa ondersteunt intensieve preconcurrentiële activiteiten in verband met onderzoek, technologische ontwikkeling, en innovatie op het gebied van materialen en halfgeleiders.

Het initiatief zal voortbouwen op de leidende positie van Europa op het gebied van onderzoek, inclusief op de capaciteiten van zijn toonaangevende onderzoekscentra en van belangrijke leveranciers van productieapparatuur en sterke gebruikerssectoren.

Hoe stelt de Commissie voor investeringen aan te trekken om de leveringszekerheid van de EU te versterken?

Investeringen in nieuwe, geavanceerde productiefaciliteiten zijn absoluut noodzakelijk om de leveringszekerheid en de veerkracht van de toeleveringsketen van de Unie te waarborgen, voor overloopeffecten en interacties binnen haar ecosysteem te zorgen, en tegelijk aanzienlijke positieve effecten voor de bredere economie te sorteren.

Om dergelijke investeringen aan te trekken worden in de voorgestelde verordening twee soorten faciliteiten gedefinieerd die worden geacht bij te dragen aan de leveringszekerheid van Europa. Dergelijke faciliteiten zijn de zogeheten “open EU-gieterijen”, faciliteiten die onderdelen ontwerpen en produceren voor andere industriële spelers en de zogeheten “faciliteiten voor geïntegreerde productie”, fabrieken die onderdelen ontwikkelen en produceren om hun eigen markt te bedienen. Dergelijke faciliteiten moeten “enig in hun soort” zijn in Europa en de exploitant ervan moet zich verbinden tot continue investeringen in innovatie in de halfgeleidersector van de Unie.

De erkenning als een van beide soorten faciliteiten brengt een aantal voordelen met zich mee. Erkende faciliteiten krijgen toegang tot versnelde vergunningverlening in de lidstaten voor de bouw en exploitatie van de faciliteiten.

Erkenning als “open EU-gieterij” of “faciliteit voor geïntegreerde productie” maakt onder bepaalde voorwaarden prioritaire toegang mogelijk tot proeflijnen die worden opgezet in het kader van het initiatief Chips voor Europa.

Om leveringszekerheid in de Unie te bereiken, mogen de lidstaten overheidssteun aan dergelijke faciliteiten verlenen, onverminderd de staatssteunregels. De Commissie zal in voorkomend geval bij haar staatssteunbeoordelingen rekening houden met de positieve effecten van dergelijke faciliteiten op het Europese ecosysteem.

Hoe zal de Commissie de overheidssteun van de lidstaten aan faciliteiten voor de productie van chips toetsen aan de staatssteunregels?

Particuliere investeringen in productiefaciliteiten voor chips kunnen overheidssteun vergen. Gezien de extreem hoge toetredingsdrempels en de kapitaalintensiteit van de sector kan de Commissie, zoals reeds aangekondigd in de mededeling over een mededingingsbeleid dat geschikt is voor uitdagingen steun voor dergelijke faciliteiten als rechtstreeks verenigbaar met artikel 107, lid 3, punt c), VWEU beschouwen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid te vergemakkelijken, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Door deze bepaling kan de Commissie staatssteun goedkeuren om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid te vergemakkelijken, als de positieve effecten van dergelijke staatssteun groter zijn dan de mogelijke negatieve gevolgen voor het handelsverkeer en de mededinging.

In haar beoordeling moet de Commissie er in het bijzonder op toezien dat de steun:

• - 

  een zogenoemd “stimulerend effect” heeft en noodzakelijk is. Dit betekent dat de steun alleen kan worden verleend om een project te ondersteunen dat zonder publieke steun niet zou plaatsvinden in de Unie.
• - 

  passend is — wat wil zeggen er geen ander instrument is dat minder verstorend voor de mededinging zou zijn.
• - 

  evenredig zijn, en beperkt tot wat strikt noodzakelijk is.

Relevante elementen om te waarborgen dat de positieve aspecten van staatssteun zwaarder wegen dan de negatieve, zijn onder meer dat:

• - 

  de faciliteiten “enig in hun soort” in Europa zullen zijn, wat wil zeggen dat er niet al een equivalente faciliteit bestaat in Europa. Om te beoordelen of een faciliteit “enig in haar soort” is zal de Commissie rekening houden met de definitie in de voorgestelde chipwet.
• - 

  de gesteunde faciliteit geen bestaande of geplande private initiatieven verdringt.
• - 

  de publieke steun maximaal 100 % van het aangetoonde financieringstekort dekt, d.w.z. het minimale bedrag dat nodig is om te waarborgen dat dergelijke investeringen plaatsvinden in Europa.

Afhankelijk van de merites van elk individueel geval zullen aanvullende positieve effecten ter compensatie van de risico's van concurrentieverstoring in aanmerking worden genomen, zoals:

• - 

  Een versterking van de halfgeleiderwaardeketen om de leveringszekerheid te waarborgen van de Europese bedrijven die chips in hun producten gebruiken. De aanvaarding om te voldoen aan als prioriteit aangemerkte bestellingen van de EU, zoals eveneens vastgesteld in de voorgestelde chipwet, zal een rol spelen in dit verband.
• - 

  Een positieve bijdrage in termen van het aantrekken van gekwalificeerde arbeidskrachten naar Europa.
• - 

  Een positief effect op innovatie in Europa, door voordelen voor kmo's en eindgebruikers mee te brengen. De verbintenis om te investeren in innovatie, zoals vastgelegd in de voorgestelde chipwet, met het oog op de erkenning als open EU-gieterij of faciliteit voor geïntegreerde productie, zal in dit verband een belangrijke rol spelen.

Hoe moet het gebrek aan vakmensen worden aangepakt?

De vraag naar talent op het gebied van elektronica is de afgelopen twintig jaar toegenomen. In 2018 was de micro-elektronica-industrie in Europa rechtstreeks goed voor 455 000 hooggekwalificeerde banen. Een van de grootste uitdagingen voor de sector bestaat erin hooggekwalificeerd talent aan te trekken en te behouden.

Het initiatief Chips voor Europa zal initiatieven op het gebied van onderwijs, opleiding, scholing en omscholing ondersteunen. Er zal steun worden verleend voor toegang tot postgraduaatsprogramma's op het gebied van micro-elektronica, korte opleidingscursussen, arbeidsbemiddeling/stages en leerlingplaatsen en opleiding in geavanceerde laboratoria. Daarnaast zal het initiatief een netwerk van kenniscentra in heel Europa ondersteunen. Bedoeling is de beschikbaarheid van stages en leerlingplaatsen te vergroten, studenten bewuster te maken van de mogelijkheden op dit gebied en specifieke beurzen voor masters en PhD's te ondersteunen, mede om de participatie van vrouwen te vergroten.

Welke investeringen zijn nodig?

Er zijn verschillende manieren om de doelstellingen van de strategie te bereiken. Om deze ambitie te verwezenlijken zijn enorme investeringen nodig. Dit vereist de bundeling van investeringen van de Unie, de lidstaten en aanzienlijke bijdragen van particuliere investeerders.

De onderliggende strategie van de EU-chipwet zal meer dan 43 miljard euro aan publieke en private investeringen losmaken. Deze publieke investeringen omvatten 11 miljard euro die in het kader van het initiatief Chips voor Europa rechtstreeks wordt uitgetrokken om tot 2030 technologisch leiderschap op het gebied van onderzoeks-, ontwerp- en productiecapaciteit te financieren.

Deze investeringen zullen bestaande acties voor onderzoek en ontwikkeling op het gebied van halfgeleiders aanvullen, zoals die van Horizon Europa en het programma Digitaal Europa, alsook aanvullende steun die reeds is gepland door de lidstaten (bv. specifieke maatregelen in plannen voor herstel en veerkracht, nationale of regionale fondsen enz.).

De nieuwe Gemeenschappelijke Onderneming “Digitale sleuteltechnologieën” ging pas in december 2021 van start. Waarom nu al een nieuwe?

De nieuwe generatie Horizon Europa-partnerschappen zijn flexibel zodat ze kunnen worden aangepast aan de veranderende technologische, markt- en beleidsomgeving. Door het wijzigen van het mandaat van de Gemeenschappelijke Onderneming “Digitale sleuteltechnologieën”, die werd opgericht in het kader van de Europese basishandeling, komt de Commissie aan dringende behoeften tegemoet.

De chipwet is een veelbelovende opportuniteit voor een breed scala aan stakeholders, niet alleen voor chipfabrikanten, maar ook voor verwerkende bedrijfstakken, zoals de vervoer-, de gezondheidzorg-, de communicatie- en de productiesector. De nieuwe Gemeenschappelijke Onderneming voor chips moet in dit verband openstaan voor de deelname van nieuwe stakeholders.

Wat is de bedoeling van de tot de EU-landen gerichte aanbeveling?

De Commissie vraagt de Europese Raad en het Parlement de Europese chipwet zo spoedig mogelijk te bespreken. In de tussentijd worden de lidstaten aangemoedigd om samen met de Commissie de toeleveringsketen voor halfgeleiders te monitoren en te anticiperen op mogelijke verstoringen. De lidstaten moeten informatie verzamelen en verstrekken over de stand van zaken in de halfgeleidercrisis op hun nationale markten, en passende, doeltreffende en evenredige maatregelen op nationaal en Unieniveau bespreken en vaststellen om het huidige chiptekort te verhelpen. Met dit mechanisme voor onmiddellijke coördinatie kunnen stappen worden gezet om het huidige tekort te verhelpen in afwachting van de aanneming van het voorstel voor een verordening.

Wat wordt er op internationaal niveau gedaan?

Door de zekerheid van haar bevoorradingsketen te verbeteren en door haar vermogen om krachtige en hulpbronnenefficiënte halfgeleiders te ontwerpen en te produceren, draagt de EU bij tot het herstel van het evenwicht in de mondiale toeleveringsketen voor halfgeleiders. Daarnaast heeft de EU als algemene doelstelling te voorzien in de mondiale vraag, die aanzienlijk zal toenemen, en haar aandeel in de groeiende markt te veroveren.

Europa zal ernaar streven evenwichtige halfgeleiderpartnerschappen met gelijkgezinde landen op te bouwen. De bedoeling van deze partnerschappen bestaat erin samen te werken aan initiatieven van gemeenschappelijk belang en de continuïteit van de voorziening te waarborgen in tijden van crisis.

Tegelijkertijd moet de EU voorbereid zijn op mogelijke plotselinge veranderingen in de politieke situatie of onvoorziene crises, die de leveringszekerheid van de EU in gevaar kunnen brengen. Het instrumentarium voor crisisrespons in het kader van de EU-chipwet zou de EU de nodige middelen geven om dergelijke situaties aan te pakken en, in laatste instantie, om de algehele weerbaarheid van Europa te waarborgen.

Wanneer treedt de chipwet in werking?

De voorgestelde verordening zal worden besproken door het Europees Parlement en de Raad. De Commissie zal de medewetgevers bijstaan om zo spoedig mogelijk tot een akkoord te komen.