Vragen en antwoorden inzake het pakket “waterstof en koolstofarm gas”

• 1. 

  Wat zijn hernieuwbare en koolstofarme gassen en waarom zijn ze belangrijk voor het klimaat?

Hernieuwbare gassen zijn gassen die uit biomassa, waaronder biomethaan, worden geproduceerd, alsook waterstof die uit hernieuwbare bronnen wordt geproduceerd. Koolstofarme gassen produceren gedurende hun hele levenscyclus ten minste 70 % minder broeikasgassen dan fossiel aardgas. Beide soorten gassen dragen aanzienlijk bij tot het afremmen van de klimaatverandering, maar hernieuwbare gassen presteren beter dan koolstofarme gassen op het gebied van koolstofreductie.

Momenteel wordt in de EU elk jaar ongeveer 300 Mtoe (350-400 miljard m²) gasvormige brandstoffen verbruikt, waarvan 95 % aardgas. Dit is goed voor ongeveer 25 % van het totale energieverbruik in de EU, waaronder ongeveer 20 % van de elektriciteitsproductie en 39 % van de warmteproductie. Overeenkomstig de beleidsscenario's waarop het initiatief “Fit for 55” berust, zullen biogas en biomethaan, hernieuwbare en koolstofarme waterstof en synthetische brandstoffen (e-gas) geleidelijk fossiel aardgas vervangen en tegen 2050 een aanzienlijk aandeel van de gasvormige brandstoffen vertegenwoordigen in de energiemix. Het aandeel aardgas zal daarentegen aanzienlijk afnemen. De resterende hoeveelheden zullen worden gekoppeld aan de technologieën voor koolstofafvang, -gebruik en -opslag.

In de meeste gebieden is directe elektrificatie de meest kosteneffectieve en energie-efficiënte manier om de uiteindelijke energievraag koolstofarmer te maken. Elektrificatie in combinatie met een groter gebruik van hernieuwbare energiebronnen, betere energie-efficiëntie en de toepassing van de circulaire economie zullen namelijk het grootste deel vormen van de emissiereducties binnen het hele energiesysteem. Elektrificatie is echter niet in alle sectoren haalbaar. Sommige zullen afhankelijk blijven van gas. Hernieuwbare en koolstofarme gassen zijn dus belangrijk om de klimaatdoelstellingen van de EU te halen.

• 2. 

  Hoe sluit dit pakket aan bij de voorstellen die op 14 juli zijn goedgekeurd?

Op 14 juli 2021 heeft de Commissie een eerste reeks voorstellen vastgesteld op het gebied van klimaat, energie, vervoer en belastingen. Het doel is de netto broeikasgasemissies tegen 2030 met minstens 55 % te verlagen ten opzichte van 1990. Het pakket van juli bevordert de vraag naar en de productie van hernieuwbare en koolstofarme gassen, waaronder waterstof. De voorstellen van vandaag (voor een verordening en een richtlijn) moeten de markt in staat stellen het gasverbruik koolstofarm te maken en houden maatregelen in voor het scheppen van een optimale specifieke infrastructuur en efficiënte markten. Dit zal de belemmeringen voor een kosteneffectievere transitie naar een koolstofvrije energiemarkt wegnemen. Dit initiatief vormt een aanvulling op de herziene richtlijn hernieuwbare energie, de richtlijn energie-efficiëntie en het emissiehandelssysteem.

• 3. 

  Hoe zal het pakket de grensoverschrijdende handel in hernieuwbare en koolstofarme gassen en de toegang van deze gassen tot de markt mogelijk maken?

Er is een aanzienlijk potentieel om de productie en het verbruik van hernieuwbare en koolstofarme gassen, die vandaag minder dan 5 % van de gasmarkt uitmaken, op te schalen. Uit de effectbeoordeling die aan het voorstel ten grondslag ligt, is gebleken dat toegangstarieven een aanzienlijke belemmering vormen voor de toegang van hernieuwbare en koolstofarme gassen tot de markt. Om dit probleem aan te pakken, stelt de Commissie voor kortingen van 75 % te verlenen op deze toegangstarieven. De Commissie stelt ook voor de grensoverschrijdende tarieven voor hernieuwbare en koolstofarme gassen af te schaffen om de verkoop op de Europese markt te vergemakkelijken en de meest veelbelovende productieplekken te benutten. Evenzo zullen er in de toekomst geen grensoverschrijdende tarieven meer gelden voor het specifieke waterstofnetwerk, waardoor de concurrentie, de betaalbaarheid en de voorzieningszekerheid worden bevorderd.

• 4. 

  Zullen hernieuwbare en koolstofarme gassen in het bestaande gasnet kunnen worden geïntegreerd?

Sommige hernieuwbare gassen zijn reeds geïntegreerd in en compatibel met het bestaande gasnet, maar worden vaak ingevoegd in het distributienet, waar zij niet altijd toegang hebben tot groothandelsmarkten. Daarom is de Commissie voornemens ervoor te zorgen dat zelfs kleinere installaties die zijn aangesloten op het distributienet gelijke toegang krijgen tot groothandelsmarkten. Zij moedigt ook bidirectionele gasstromen of alternatieve maatregelen aan om distributienetten commercieel en fysiek in de grotere transmissienetten te integreren. Hernieuwbare en koolstofarme waterstof kunnen tot een bepaald percentage ook met aardgas worden gemengd, maar daarvoor moet de kwaliteit van het gas nauwlettend worden gemonitord.

• 5. 

  Zal dit pakket fossiel aardgas geleidelijk uitfaseren?

De voorstellen van de Commissie scheppen de nodige voorwaarden om fossiel aardgas geleidelijk uit te faseren. De belangrijkste doelstelling is het gebruik van hernieuwbare en koolstofarme gassen in het energiesysteem te vergemakkelijken, zodat er van fossiel aardgas kan worden afgestapt. De uitrol van deze nieuwe gassen zal ook de versterkte klimaatdoelstellingen van de EU voor 2030 en klimaatneutraliteit tegen 2050 helpen waarmaken. Met dit pakket wordt de overgangsrol van fossiel aardgas erkend, maar worden de lidstaten ook aangemoedigd om ervoor te zorgen dat hun planning wordt uitgevoerd met inachtneming van de doelstelling van een koolstofvrije economie en de Europese klimaatwet en om lock-in-effecten en gestrande activa te voorkomen, zodat fossiel aardgas geleidelijk en tijdig wordt uitgefaseerd wanneer elektrificatie of overschakeling op hernieuwbare of koolstofarme gassen mogelijk wordt. Om de lock-in-effecten van fossiel aardgas te voorkomen, wordt een limiet vastgesteld voor langetermijncontracten, die na 2049 niet meer kunnen worden verlengd.

• 6. 

  Welke gevolgen zal dit pakket hebben voor de gasprijzen en de veiligstelling van de gaslevering in Europa? Hoe zal dit bijdragen tot een betere bescherming van het Europese energiesysteem tegen toekomstige schokken?

Hoewel het pakket in de eerste plaats de uitrol van hernieuwbare en koolstofarme gassen moet bevorderen, zal het ook een positief effect hebben op de energiezekerheid en de gasprijzen op middellange termijn. Hernieuwbare gassen kunnen namelijk op de binnenlandse markt worden geproduceerd en leiden derhalve tot minder afhankelijkheid van invoer.

Een geïntegreerde gasmarkt biedt consumenten toegang tot het goedkoopste gas dat op de markt beschikbaar is. Hetzelfde beginsel geldt voor biomethaan, waterstof en andere hernieuwbare en koolstofarme gassen, waardoor consumenten in staat worden gesteld veilig van leverancier te veranderen om kosteneffectieve koolstofarme keuzes te maken. Met dit pakket kunnen de verschillen inzake productiekosten in de EU worden benut, zodat de goedkoopste productiemiddelen door eerlijke mededinging voorrang krijgen. Het marktpotentieel moet namelijk worden benut om de productiekosten te verlagen.

Het pakket beoogt de veerkracht en de voorzieningszekerheid van het Europese gassysteem te vergroten door het toepassingsgebied van de verordening inzake de veiligstelling van de gasleveringszekerheid uit te breiden. De Commissie stelt voor het toepassingsgebied van de verordening uit te breiden tot hernieuwbare en koolstofarme gassen in het aardgasnetwerk, en tegelijkertijd nieuwe bepalingen inzake cyberbeveiliging op te nemen om de continuïteit van het Europese energiesysteem te waarborgen. Bovendien moet dit regelgevingspakket meer solidariteit tussen de lidstaten mogelijk maken door middel van nieuwe regelingen en verduidelijkingen met betrekking tot controles en vergoedingskosten. Tot slot zal de verordening inzake voorzieningszekerheid worden herzien om een effectievere gasopslag mogelijk te maken, zodat risico's op regionaal niveau beter worden ingeschat en kunnen worden voorkomen. Het gaat daarbij ook om maatregelen voor noodsituaties, zoals een EU-crisis in de gasvoorziening, waaronder vormen van gezamenlijke aankoop van gasvoorraden.

Zo kan ervoor worden gezorgd dat er aan het begin van het stookseizoen in de EU voldoende gas in voorraad is. Hoe meer gas er in voorraad is, hoe beter de EU tijdelijke tekorten aan gas of andere primaire energiebronnen kan compenseren.

Uiteindelijk zal de uitrol van binnenlands geproduceerde hernieuwbare en koolstofarme gassen de afhankelijkheid van Europa voor de invoer van fossiele brandstoffen verminderen en de gevolgen van schokken in de wereldwijde markt beperken, waardoor de veerkracht van het energiesysteem van de EU wordt versterkt.

• 7. 

  Hoe zal het pakket de ontwikkeling van waterstofinfrastructuur mogelijk maken?

Met dit pakket wordt beoogd een waterstofmarkt tot stand te brengen met geschikte infrastructuur, grensoverschrijdende coördinatie en interconnectoren, waar waterstof op een kosteneffectieve manier kan worden vervoerd van de gebieden waar deze makkelijk kan worden geproduceerd, naar industriële afnemers. Bestaande aardgasnetwerken kunnen gedeeltelijk voor het vervoer van waterstof worden herbestemd, wat veel goedkoper is dan nieuwbouwinfrastructuur.

Gezien het opkomende en lokale karakter van waterstofproductie en -verbruik in de beginfase, moeten wij voorkomen dat er natuurlijke monopolies ontstaan. In het pakket worden regels voorgesteld voor de exploitatie en financiering van waterstofnetwerken, de transparantie van gaskwaliteitsparameters en waterstofmengsels, de herbestemming van aardgasnetten voor het vervoer van waterstof, ontbundeling en niet-discriminerende toegang tot het netwerk. Dit zal het juiste klimaat scheppen om in waterstofinfrastructuur te investeren en een concurrerende waterstofmarkt te ontwikkelen. Om de optimale ontwikkeling en het optimale beheer van het EU-waterstofnetwerk te waarborgen en om de handel in en de levering van waterstof over de grenzen heen te vergemakkelijken, zal een Europees netwerk van waterstofnetwerkbeheerders worden opgericht.

• 8. 

  Waarom stelt de Commissie voor een certificeringssysteem in te voeren voor koolstofarme gassen en de synthetische brandstoffen die daaruit worden geproduceerd?

Er is een bestaand en een toekomstig projectenportaal voor de productie van hernieuwbare en koolstofarme gassen in Europa, en de consumenten moeten een onderscheid kunnen maken tussen de beschikbare gassen. Certificeringsregels voor koolstofarm gas en de daarvan afgeleide producten vormen een aanvulling op de in juli voorgestelde certificeringsregelingen voor hernieuwbare brandstoffen en gassen, en zullen zowel op ingevoerde als op binnenlandse productie van toepassing zijn om een gelijk speelveld te waarborgen en koolstoflekkage te voorkomen.

De ontwikkeling van een internationaal kader voor de totstandbrenging van een wereldwijde markt voor op waterstof gebaseerde oplossingen, met inbegrip van geharmoniseerde veiligheids- en milieunormen, is van vitaal belang voor de inspanningen van de EU om het voortouw te nemen in de overgang naar schone energie. De EU staat reeds in nauw contact met veel van onze internationale partners om de weg naar schone energie uit te stippelen, zowel bilateraal als in multilaterale fora zoals het Clean Energy Ministerial Hydrogen Initiative (CEM), het International Partnership for Hydrogen and Fuel Cells (IPHE) en het Internationaal Agentschap voor hernieuwbare energie (Irena).

• 9. 

  Wat is geïntegreerde netwerkplanning en hoe zal deze de ontwikkeling van hernieuwbare en koolstofarme gassen beïnvloeden?

Geïntegreerde netwerkplanning betekent dat er op nationaal niveau twee afzonderlijke netwerkplannen voor gas en elektriciteit kunnen blijven bestaan, maar beide moeten worden ontwikkeld op basis van een gezamenlijk scenario voor elektriciteit, gas en waterstof. Dit is al het geval op EU-niveau, wat helpt ervoor te zorgen dat er in de toekomst een gemeenschappelijke visie is tussen verschillende energiedragers. Het pakket introduceert een aanvullende nationale netwerkplanning voor waterstof en een tienjarig netwerkontwikkelingsplan voor de hele EU. Voor dit laatste wordt een geïntegreerd netwerk gemodelleerd, dat verder bouwt op nationale waterstofnetwerkplannen, nationale investeringsplannen en grensoverschrijdende interconnectoren, en worden lacunes in investeringen geïdentificeerd, met name met betrekking tot grensoverschrijdende capaciteiten.

Tegelijkertijd zal de integratie ook op verticaal niveau plaatsvinden, aangezien distributiesysteembeheerders en infrastructuurbeheerders voor stadsverwarming relevante informatie moeten uitwisselen om het plan te ontwikkelen. Het plan moet ook de ontwikkeling van gestrande activa vermijden en zorgen voor transparantie met betrekking tot netwerkonderdelen die niet meer nodig zijn en naar de toekomst toe voor het vervoer van waterstof kunnen worden gebruikt, alsook aanwijzingen geven voor de optimale omvang en locatie van installaties waar elektriciteit wordt omgezet in gas, bijvoorbeeld door elektrolyse. Dit zal bijdragen tot de integratie van hernieuwbare en koolstofarme gassen.

• 10. 

  Hoe zal het pakket tegemoetkomen aan de behoeften van de consumenten?

Om ervoor te zorgen dat nieuwe gassen een volwaardige rol kunnen spelen in de energietransitie, moeten de regels van de detailhandelsmarkt afnemers in staat stellen duurzame en koolstofarme keuzes te maken, belemmeringen voor het overstappen naar een andere leverancier tot een minimum te beperken en de betrokkenheid en bescherming van klanten te vergroten. Momenteel zijn de detailhandelsmarkten voor gas sterk geconcentreerd en is er een gebrek aan nieuwe marktdeelnemers en innovatie. Voor de klanten is deze onvoldoende open mededinging nadelig. Om consumenten mondiger te maken, moet hen voldoende informatie worden verstrekt over hun energieverbruik en de herkomst van hun energie, en zij moeten kunnen beschikken over efficiënte instrumenten om aan de markt deel te nemen.

De voorstellen van vandaag weerspiegelen de meeste bepalingen inzake consumentenbescherming en empowerment in de elektriciteitssector, voor zover zij aan de gasmarkt kunnen worden aangepast. Met de nieuwe regels kunnen consumenten makkelijker van leverancier veranderen en van doeltreffende prijsvergelijkingstools gebruikmaken. Hun facturen worden nauwkeurig, eerlijk en transparant, zij krijgen betere toegang tot gegevens en nieuwe slimme technologie, en zij kunnen als actieve afnemers optreden en aan energiegemeenschappen van burgers op een gelijk speelveld deelnemen.

Bovendien moeten de lidstaten passende en noodzakelijke maatregelen nemen om kwetsbare en energiearme afnemers te beschermen en te ondersteunen, onder meer door de energie-efficiëntie en de socialezekerheidsstelsels te verbeteren. De koolstofvrije gasmarkt mag niet worden ontwikkeld zonder dat zij er ten volle van kunnen profiteren.

11.Hoe zal het pakket de gasopslag in de EU verbeteren en de gezamenlijke aankoop van strategische voorraden mogelijk maken?

In het pakket zijn bepalingen opgenomen over efficiënt gebruik van gasopslag en over vrijwillige gezamenlijke aankoop. De lidstaten nemen in hun gezamenlijke risicobeoordeling op regionaal niveau een analyse op van hun opslagniveaus en van potentiële risico's in verband met de voorzieningszekerheid, ook indien de opslag eigendom is van entiteiten buiten de EU. Wanneer risico's worden vastgesteld, moeten zij eventueel tegenmaatregelen nemen, bijvoorbeeld minimale opslagverplichtingen, aanbestedingen of veilingen. De lidstaten moeten overeenstemming zien te bereiken over de procedures om deze maatregelen in te zetten en over de gezamenlijke financiering.

Gasuitwisselingen tussen lidstaten en transparante toegang tot opslagfaciliteiten in de hele EU worden dan makkelijker.

Het voorstel laat lidstaten die dat wensen ook toe om transmissiesysteembeheerders te laten zorgen voor de vrijwillige gezamenlijke aankoop van strategische gasvoorraden, die in noodgevallen kunnen worden vrijgegeven. Het vrijwillige mechanisme moet in overeenstemming zijn met de energiemarkt en de mededingingsregels, en in een later stadium openstaan voor deelname van andere lidstaten.

Bovendien heeft de Commissie al nieuwe grensoverschrijdende, regionale gasrisicogroepen opgericht om de risico's voor de gasvoorziening in de hele EU te analyseren. De risicogroepen zullen de lidstaten advies geven over het ontwerp van hun preventieve actieplannen en noodplannen, en zullen de rol van gasopslag benadrukken.