Commissie geeft groen licht voor Belgisch capaciteitsmechanisme

De Europese Commissie heeft, na toetsing aan de EU-staatssteunregels, goedkeuring gegeven voor het Belgische capaciteitsmechanisme. Deze maatregel zal de leveringszekerheid voor elektriciteit helpen garanderen, met name in het licht van het besluit van België om tegen 2025 volledig uit kernenergie te stappen - zonder dat een en ander de mededinging op de eengemaakte markt buitensporig verstoort. Dit is het eerste capaciteitsmechanisme waarvoor de Commissie goedkeuring geeft na de inwerkingtreding van de nieuwe elektriciteitsverordening.

Uitvoerend vicevoorzitter Margrethe Vestager i, belast met het mededingingsbeleid: “Capaciteitsmechanismen kunnen de leveringszekerheid voor elektriciteit helpen veilig te stellen, mits ze zodanig zijn vormgegeven dat verstoringen van energiemarkten worden vermeden. Na nauwe en constructieve samenwerking met de Belgische autoriteiten kunnen we nu groen licht geven voor een goed vormgegeven capaciteitsmechanisme. Dit zal de leveringszekerheid voor elektriciteit in België helpen veilig te stellen, zeker gelet op de nakende volledige kernuitstap tegen 2025. Tegelijk zijn er ook de nodige garanties dat eventuele concurrentieverstoringen tot een minimum beperkt blijven. Ook zijn we ingenomen met de keuze van de Belgische autoriteiten om voor nieuwe installaties op fossiele brandstof een aantal duurzaamheidseisen op te nemen. Dit is een positieve ontwikkeling voor het dichterbij brengen van de belangrijke doelstellingen van de Europese Green Deal.”

In september 2020 had de Commissie een diepgaand onderzoek geopend om na te gaan of de Belgische plannen voor een nieuw landelijk marktbreed capaciteitsmechanisme (CRM) wel in lijn waren met de EU-staatssteunregels.

De Commissie maakte zich toen zorgen dat het capaciteitsmechanisme - in de door België aangemelde vorm - misschien niet in overeenstemming was met de EU-staatssteunregels, en met name de richtsnoeren staatssteun milieubescherming en energie. Met name had de Commissie twijfel over de volgende punten:

• - 

  Had België de reële behoefte aan een capaciteitsmechanisme op de Belgische elektriciteitsmarkt wel afdoende aangetoond en gekwantificeerd? En ging het capaciteitsmechanisme niet verder dan wat nodig is om in de toekomst problemen van ‘resource adequacy' (voldoende capaciteit) op te vangen, waardoor er misschien teveel capaciteit zou worden ingekocht? In dat verband diende de Commissie na te gaan of de maatregel in overeenstemming was met de nieuwe elektriciteitsverordening die in januari 2020 in werking trad en vastlegt hoe een inschatting moet worden gemaakt van de ‘resource adequacy';
• - 

  Zou de maatregel bepaalde technologieën niet discrimineren (bv. capaciteit uit hernieuwbare energiebronnen) of een oneerlijke beperking van de deelname van buitenlandse capaciteit zijn? en
• - 

  Zou het capaciteitsmechanisme, en met name de zgn. “congestie-inkomsten” die de transmissienetbeheerder (TSO) zou ontvangen voor de toewijzing van ‘grensoverschrijdende tickets' (toegangsrechten voor buitenlandse capaciteitsaanbieders die willen deelnemen aan het capaciteitsmechanisme), de prikkels om te investeren in interconnectiecapaciteit (verdere interconnectie tussen België en zijn buurlanden) niet aantasten?

Tijdens haar diepgaande onderzoek heeft de Commissie de feedback geanalyseerd die zij had ontvangen van België en diverse belanghebbenden zoals energieproducenten, ngo's en brancheorganisaties.

Op basis van de ontvangen input en de verbeteringen die de Belgische autoriteiten na constructieve contacten met de Commissie hebben aangebracht in de loop van het onderzoek, kon de Commissie concluderen dat het Belgische capaciteitsmechanisme voldoet aan de EU-staatssteunregels, en met name de richtsnoeren staatssteun milieubescherming en energie van 2014 en de elektriciteitsverordening. Meer bepaald:

• - 

  heeft België zijn inschatting van de ‘resource adequacy' verbeterd en in overeenstemming gebracht met de EU-brede methodiek voor het inschatten van de ‘resource adequacy' die het Europees agentschap voor samenwerking tussen energieregulators (ACER) in oktober 2020 heeft goedgekeurd. Deze inschatting beschrijft het verwachte niveau van leveringszekerheid in een bepaalde lidstaat of in de EU over een periode van tien jaar. Zo kon de Commissie zich vergewissen van de reële behoefte aan een capaciteitsmechanisme in België en constateren dat de voorgenomen steun evenredig zou zijn en beperkt zou blijven tot hetgeen noodzakelijk is, in het licht van de doelstelling van het mechanisme om de leveringszekerheid voor elektriciteit in België te garanderen. Belangrijk daarbij is dat België ook heeft beslist een aantal duurzaamheidseisen op te nemen voor nieuwe installaties op fossiele brandstoffen die aan het capaciteitsmechanisme zullen deelnemen, ook al hoefde dat volgens de thans geldende staatssteunregels niet. Die eisen zullen helpen om de doelstellingen van de Europese Green Deal waar te maken.
• - 

  De Commissie heeft geen aanwijzingen gevonden die haar initiële twijfel zouden bevestigen dat de maatregel bepaalde technologieën zou benadelen wat betreft deelname aan de regeling. Evenmin zou deelname van buitenlandse capaciteit oneerlijk worden beperkt.
• - 

  Ook voor haar vrees dat de maatregel investeringsprikkels voor transmissienetbeheerders zou aantasten, vond de Commissie geen aanwijzingen.

Op basis van dit alles kwam de Commissie tot de bevinding dat de maatregel de leveringszekerheid voor elektriciteit zal helpen garanderen, met name in het licht van het besluit van België om tegen 2025 volledig uit kernenergie te stappen - zonder dat een en ander de mededinging op de eengemaakte markt buitensporig verstoort.

Daarom heeft de Commissie de maatregel goedgekeurd op grond van de EU-staatssteunregels.

Achtergrond

Het Belgische marktbrede capaciteitsmechanisme (CRM) zou in de plaats moeten komen van de Belgische strategische reserve die de Commissie in 2018 op grond van de staatssteunregels van de EU had goedgekeurd.

In het capaciteitsmechanisme worden begunstigden geselecteerd via een concurrerende biedprocedure en ontvangen zij een vergoeding voor hun beschikbaarheid in situaties van een aanbodtekort. De staatssteun zal de vorm hebben van een capaciteitsvergoeding voor de looptijd van het capaciteitscontract (die tussen 1 en 15 jaar zou liggen, afhankelijk van de omvang van de investering). In ruil daarvoor zouden succesvolle bieders hun capaciteit aan de transmissienetbeheerder beschikbaar stellen tijdens stress events op het elektriciteitsnet.

Met het capaciteitsmechanisme wil België de leveringszekerheid voor elektriciteit waarborgen, met name gelet op zijn besluit om tegen 2025 volledig uit kernenergie te stappen. Concreet wil de regeling waarborgen dat er voldoende capaciteit is voor de productie van elektriciteit en dat die productie voldoet aan de vraag (de zgn. ‘resource adequacy').

Capaciteitsmechanismen hebben als belangrijk doel de leveringszekerheid voor elektriciteit te waarborgen. Maar als ze niet goed zijn vormgegeven, kunnen ze leiden tot hogere elektriciteitstarieven voor consumenten en kunnen ze bepaalde energiebedrijven onrechtmatige voordelen verschaffen of grensoverschrijdende elektriciteitsstromen binnen de EU belemmeren.

Het sectoraal onderzoek van de Commissie van 2016 naar capaciteitsmechanismen vormde de basis voor een nauwe samenwerking tussen de Commissie en de EU-lidstaten die ervoor moest zorgen dat de capaciteitsmechanismen goed zijn vormgegeven en doelmatig zijn.

Het verslag over het sectoraal onderzoek bevestigde dat capaciteitsmechanismen noodzakelijk kunnen zijn wanneer markt- en reguleringsfalen de prijssignalen blokkeren die nodig zijn om passende niveaus van leveringszekerheid in stand te houden. Dat verslag maakte echter duidelijk dat de EU-staatssteunregels een belangrijk middel zijn om ervoor te zorgen dat capaciteitsmechanismen geen verkapte subsidies zijn voor een specifieke technologie of de mededinging op een andere manier buitensporig verstoren, of te duur uitvallen voor elektriciteitsverbruikers.

Sinds de publicatie van het sectoraal onderzoek kregen meerdere capaciteitsmechanismen groen licht van de Commissie, waaronder ook de Belgische strategische reserve die in 2018 goedkeuring kreeg van de Commissie. Alle besluiten zijn te vinden op de speciale webpagina van de Commissie.

De niet-vertrouwelijke versie van dit besluit komt, zodra eventuele vertrouwelijkheidskwesties zijn opgelost, onder zaaknummer SA.54915 beschikbaar in het staatssteunregister op de website van DG Concurrentie van de Commissie. Een overzicht van de recentste staatssteunbesluiten die op internet en in het EU-Publicatieblad zijn gepubliceerd, is te vinden in de elektronische nieuwsbrief Competition Weekly e-News.