Vragen en antwoorden over het actieplan Verontreiniging naar nul
Waarom moeten we meer tegen verontreiniging doen?
Ondanks de aanzienlijke vooruitgang die de afgelopen tientallen jaren in de EU is geboekt, heeft verontreiniging nog steeds grote gevolgen voor onze gezondheid en het milieu. In de EU is één op de acht sterfgevallen aan milieuvervuiling gerelateerd, waarbij 90 % van deze sterfgevallen het gevolg is van een chronische ziekte, met kanker als de vaakst voorkomende ziekte.
Alleen de luchtverontreiniging leidt al tot zo'n 400 000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar. De meest kwetsbare bevolkingsgroepen lijden doorgaans het ergst onder de schadelijkste gevolgen van verontreiniging voor de volksgezondheid, met name kinderen, mensen met aandoeningen, ouderen, personen met een handicap en mensen die in slechtere sociaal-economische omstandigheden leven, waardoor nog meer ongelijkheid ontstaat.
Een gifvrij milieu is niet alleen essentieel voor onze gezondheid, maar ook van cruciaal belang om onze biodiversiteit en ecosystemen te beschermen en te herstellen.
Verontreiniging is een van de vijf belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit. Hierdoor wordt het voortbestaan van meer dan één miljoen van de naar schatting acht miljoen planten- en diersoorten op onze planeet bedreigd en de situatie zal naar verwachting verder verslechteren, tenzij we het roer omgooien.
Wat betekent “verontreiniging naar nul”?
In de Europese Green Deal i is de ambitie vastgelegd om de verontreiniging tegen 2050 tot nul terug te dringen, zodat we allemaal in een gifvrije omgeving kunnen leven. Om dit te waarborgen, moeten we ervoor zorgen dat de verontreiniging wordt teruggebracht tot niveaus die vermoedelijk niet langer schadelijk zijn voor de gezondheid en de natuurlijke ecosystemen, en moeten we de grenzen van onze planeet respecteren. Dit betekent dat we opnieuw moeten nadenken over de manier waarop goederen en diensten worden ontworpen, geproduceerd, geleverd, uitgevoerd en/of gebruikt en verwijderd, en dat de preventie van verontreiniging in al het relevante EU-beleid moet worden opgenomen. Om te beginnen moet verontreiniging worden voorkomen aan de bron. Als volledige preventie van verontreiniging vanaf het begin (nog) niet mogelijk is, moet verontreiniging tot een minimum worden beperkt. Uiteindelijk moet de verontreiniging die zich toch voordoet, worden hersteld en moet de ontstane schade worden gecompenseerd.
Hoe ver gaat het actieplan? Wat voor soort verontreiniging valt eronder?
Het actieplan Verontreiniging naar nul heeft betrekking op verontreiniging van lucht, water, bodem en door consumentenproducten. Het heeft ook betrekking op zeeverontreiniging en geluidshinder. Voor sommige vormen van verontreiniging, zoals luchtverontreiniging, bestaat er een solide empirische basis die erop wijst dat het rechtskader moet worden herzien. Voor andere vormen, zoals verontreiniging door fijnstof, is meer bewijs nodig om te bepalen wat er op EU-niveau moet gebeuren. In het kader van de monitoring en prognose van de verontreiniging op weg naar nul, waarvan het eerste verslag in 2022 moet verschijnen, zal meer van dergelijk bewijs worden verzameld.
Naast gerichte acties voor elk gebied wordt in het actieplan ook gekeken naar horizontale kwesties, bijvoorbeeld hoe maatregelen betreffende verontreiniging in regio's en steden kunnen worden ondersteund, hoe de wetgeving inzake verontreiniging beter kan worden uitgevoerd en gehandhaafd, hoe de monitoring van verontreiniging kan worden verbeterd en hoe digitale oplossingen optimaal kunnen worden ingezet om verontreiniging tot nul terug te dringen.
Welke maatregelen worden voor lucht voorgesteld?
De Commissie zal voorstellen de luchtkwaliteitsnormen van de EU beter af te stemmen op de aanbevelingen die de WHO binnenkort zal doen, en zal voorstellen de bepalingen inzake monitoring, modellering en luchtkwaliteitsplannen te versterken om lokale overheden te helpen en tevens de algehele afdwingbaarheid van het regelgevingskader te verbeteren.
Bovendien zal de Commissie samen met de lidstaten passende maatregelen nemen naar aanleiding van de nationale programma's ter beperking van de luchtverontreiniging en de emissiereductieverplichtingen om ervoor te zorgen dat de richtlijn inzake nationale emissiereductieverbintenissen (NEC) volledig wordt uitgevoerd, zodat tegen 2030 in 25 % minder land- en zoetwaterecosystemen eutrofiëring door luchtverontreiniging een bedreiging vormt voor de biodiversiteit.
Daarnaast zal de Commissie strengere eisen invoeren om luchtvervuiling aan de bron aan te pakken, bijvoorbeeld in de sectoren landbouw, industrie, gebouwen en energie, en vervoer, onder meer door een aantal maatregelen en strategieën in het kader van de Europese Green Deal (zoals duurzame en slimme mobiliteit, renovatiegolf of van boer tot bord).
En voor water?
De Commissie zal zich concentreren op de versterking van de uitvoering en op de modernisering van bestaande watergerelateerde wetgeving. De richtlijn behandeling stedelijk afvalwater zal in 2022 worden herzien om de verontreiniging terug te dringen, bijvoorbeeld wat betreft nutriënten en opkomende verontreinigende stoffen zoals microplastics en microverontreinigingen, waaronder geneesmiddelen. Tegelijkertijd zullen de lijsten van voor oppervlaktewater en grondwater problematische stoffen worden geactualiseerd om de natuur en de volksgezondheid op basis van de meest recente wetenschappelijke inzichten tegen de meest relevante stoffen te beschermen. De Commissie zal ook voorstellen andere wetgeving op het gebied van water en de zee te evalueren en waar nodig te moderniseren, met name de kaderrichtlijn mariene strategie om deze geschikter te maken om chemische verontreinigingen en microplastics terug te dringen en de zwemwaterrichtlijn om mogelijk nieuwe parameters vast te stellen.
Rekening houdend met de onlangs aangenomen drinkwaterrichtlijn zal de Commissie waarborgen dat de lidstaten duurzaam en efficiënt waterverbruik bevorderen, waterverontreiniging ontmoedigen en aan alle watergebruikers en vervuilers — industrie, landbouw en huishoudens — een sociaal rechtvaardige waterrekening voorleggen waarbij de inkomsten optimaal voor duurzame investeringen worden ingezet. De Commissie zal ook een betere monitoring ondersteunen van verontreiniging door belangrijke stoffen in oppervlakte- en grondwater en deze voorkomen of terugdringen.
En voor de bodem?
Vóór het einde van 2021 zal de Commissie een bodemstrategie voorstellen. De maatregelen worden gericht op het identificeren en saneren van verontreinigde locaties. Een aandachtstoffenlijst van de EU betreffende bodemverontreinigende stoffen en een module voor bodemverontreiniging naar nul in het toekomstige Lucas-onderzoek over landgebruik zullen helpen bij het vinden van verontreinigde locaties. De Commissie zal ook richtsnoeren opstellen voor een paspoort voor een veilig, duurzaam en circulair gebruik van afgegraven grond. Tevens wil de Commissie de financiering van de sanering van verontreinigde grond en grondwater bij de publieke en particuliere sector onder de aandacht brengen.
Waarom hebben we op het gebied van verontreiniging meer regelgeving nodig?
De EU heeft de afgelopen tientallen jaren bij het terugdringen van verontreiniging aanzienlijke vooruitgang geboekt, grotendeels dankzij EU-wetgeving. Toch is verontreiniging nog steeds een te grote belasting voor onze gezondheid en het milieu. Om het probleem aan te pakken, moeten we eerst de uitvoering en handhaving van de bestaande wetgeving verbeteren. De lidstaten moeten ook de kans grijpen om financiering uit het herstelplan voor de EU in te zetten om met hun economieën een groenere en schonere weg in te slaan. Bovendien wordt in het actieplan Verontreiniging naar nul een nieuw kader voorgesteld om de verontreinigingsniveaus beter te monitoren en op toekomstige trends te anticiperen. Dit zal bijdragen tot een meer gerichte, geïntegreerde en efficiënte aanpak van verontreiniging. Tot slot zullen we ook een deel van onze wetgeving op het gebied van verontreiniging moeten actualiseren, of het nu gaat om een betere afstemming op de meest recente wetenschappelijke gegevens of om de aanpak van vormen van verontreiniging die in toenemende mate een probleem worden.
Wat is het effect van verontreiniging naar nul op klimaatverandering?
In de overgrote meerderheid van de gevallen gaat terugdringing van verontreiniging gepaard met geringere uitstoot van broeikasgassen. Zo dragen het isoleren van gebouwen, het installeren van efficiëntere en schonere verwarmingssystemen en het overstappen op schoon openbaar vervoer, lopen en fietsen allemaal bij tot een schonere lucht en de bestrijding van klimaatverandering.
Hoe kan het actieplan ter voorkoming van verontreiniging innovatie bevorderen?
Onderzoek en innovatie zijn van groot belang om de ambitie om verontreiniging tot nul terug te dringen, te verwezenlijken. Gezien de omvang van de uitdagingen is een ambitieuzere en meer geïntegreerde aanpak noodzakelijk om baanbrekende technologieën sneller op de markt te brengen en te laten zien dat een productie zonder verontreiniging werkelijkheid kan worden.
Europese partnerschappen in het kader van Horizon Europa, waaronder de missies op het gebied van gezonde oceanen, een gezonde bodem en gezond voedsel, en klimaatneutrale steden, zullen bijdragen tot de ambitie om verontreiniging tot nul terug te dringen. In het kader van Horizon Europa zal bijvoorbeeld worden geïnvesteerd in het vergroten van de kennis en het ontwikkelen van technologieën voor bodem- en grondwatersanering, met bijzondere aandacht voor nieuwe reinigingstechnieken voor opkomende verontreinigende stoffen. Partnerschappen zoals “processes4planet”, het Europees partnerschap voor de risicobeoordeling van chemische stoffen, “water voor iedereen” of “naar emissievrij wegvervoer” zullen ook sterk gericht zijn op oplossingen zonder verontreiniging.
Welke digitale oplossingen kunnen helpen om verontreiniging tot nul terug te dringen?
Er bestaan al veel oplossingen waarbij big data of slimme sensoren worden gebruikt en die bijdragen om de lucht-, water- en/of bodemverontreiniging terug te dringen. Casestudy's over slimme mobiliteit, precisielandbouw, e-gezondheid of digitaal water laten zien dat er digitale oplossingen zijn om verontreiniging tot nul terug te dringen. De Commissie heeft een document opgesteld waarin deze mogelijkheden worden geïntroduceerd, de duurzame uitrol van digitale oplossingen wordt aangemoedigd en de aanzet wordt gegeven tot een uitwisseling van goede praktijken tussen de particuliere sector, het maatschappelijk middenveld en de overheid. Dit kan voor alle actoren die aan de doelstellingen van de Europese Green Deal willen bijdragen, en met name aan de ambitie om verontreiniging tot nul terug te dringen, tot inspiratie, innovatie, investeringen en interactie leiden.
Wat zullen de kosten zijn om de verontreiniging tot nul terug te dringen?
De kosten en financiële baten zullen in de effectbeoordelingen voor de afzonderlijke wetgevingsvoorstellen in detail worden beschreven. De maatregelen in het actieplan zullen de economie een aanzienlijke besparing van de kosten van verontreiniging opleveren, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheidszorg, ziekteverzuim, schade aan gebouwen en oogstverliezen. De kosten van niets doen wegen ruimschoots op tegen de kosten van maatregelen. Zo kost de luchtvervuiling, vanuit het oogpunt van gezondheid en economische activiteiten, in de EU naar schatting 330 tot 940 miljard euro per jaar, terwijl alle tot dusver genomen maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit in de EU samen naar schatting 70 tot 80 miljard euro per jaar kosten.
Het doel van het actieplan Verontreiniging naar nul is in het algemeen voor economische en sociale voordelen te zorgen. Door aan onze ambitie om verontreiniging tot nul terug te dringen te werken, zullen “schone” kansen voor ondernemers worden gecreëerd. Dit zal bijdragen tot de bescherming van kwetsbare mensen, met name kinderen, mensen met medische aandoeningen, ouderen en personen met een handicap en mensen die in armere sociaal-economische omstandigheden leven.
Nadere informatie